Η στρατηγική της Αγκυρας πίσω από το «όχι» στις κυρώσεις

Με οδηγό την ανάγκη της να διατηρήσει σταθερές σχέσεις με τη Ρωσία, η Τουρκία θα αντισταθεί στις πιέσεις να συμμετάσχει στην εκστρατεία του ΝΑΤΟ για απομόνωση της Μόσχας ως αντίδραση στην εισβολή στην Ουκρανία (σ.σ. κάτι που φάνηκε και από τις χθεσινές δηλώσεις της πολιτικής ηγεσίας).

Οι ιστορικά δύσκολες σχέσεις της Τουρκίας με τη Ρωσία δοκιμάζονται εκ νέου, καθώς οι ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις εισβάλλουν στην Ουκρανία και οι δυτικοί σύμμαχοι της Αγκυρας στοιχίζονται για να απομονώσουν και να τιμωρήσουν τη Μόσχα.

Η Τουρκία, όμως, εξαρτάται από τους Ρώσους τουρίστες, τη ρωσική ενέργεια και τις καλές διπλωματικές σχέσεις με τη χώρα· εξακολουθεί επίσης να ενδιαφέρεται να διαφοροποιήσει τους αμυντικούς δεσμούς της με το ΝΑΤΟ. Αυτό την κάνει να διστάζει να ενστερνιστεί τη στρατηγική κυρώσεων της Δύσης και μέχρι στιγμής να αποφεύγει να κόψει άμεσα τους οικονομικούς δεσμούς με τη Ρωσία.

Στις 27 Φεβρουαρίου, η Τουρκία ανακοίνωσε πως θα εφαρμόσει τις προβλέψεις της Συνθήκης του Μοντρέ του 1936, που της επιτρέπουν να μπλοκάρει τα Στενά σε χώρες που εμπλέκονται σε πολέμους. Ωστόσο, η Αγκυρα εμμένει στις προβλέψεις της Συνθήκης που επιτρέπουν στα ρωσικά πολεμικά πλοία να περνούν τα Στενά για να επιστρέφουν στη βάση τους, κάτι που -σε συνδυασμό με το γεγονός πως τα ρωσικά πλοία που απαιτούνται για την εισβολή βρίσκονται ήδη στη θέση τους- καθιστά την κίνηση αναποτελεσματική ως προς την αλλαγή δυναμικής της συνεχιζόμενης στρατιωτικής εκστρατείας της Μόσχας.

Εκτός κι αν η Μόσχα προκαλέσει άμεσα με κάποιο τρόπο την Άγκυρα, τα μέτρα που θα λαμβάνει η Τουρκία κατά της Ρωσίας πιθανότατα θα συνεχίσουν να παραμένουν σε μεγάλο βαθμό συμβολικά.

Η Τουρκία και η Ρωσία διατηρούν βαθιούς οικονομικούς και αμυντικούς δεσμούς. Το 2020 η Ρωσία ήταν η 10η μεγαλύτερη εξαγωγική αγορά της Τουρκίας. Η Ρωσία αποτελούσε επίσης την τρίτη μεγαλύτερη αγορά για τις τουρκικές εισαγωγές την ίδια χρονιά. Επιπλέον, οι 4,7 εκατ. από τους 24,7 εκατ. τουρίστες που επισκέφθηκαν την Τουρκία το 2021 ήταν Ρώσοι. Το 21% της τουρκικής κατασκευαστικής δραστηριότητας στο εξωτερικό πραγματοποιείται στη Ρωσία και το 64% του εισαγόμενου σιταριού έρχεται από τη Ρωσία. Η Τουρκία επίσης έχει αγοράσει το ρωσικό πυραυλικό σύστημα S-400 για να διαφοροποιήσει τον αμυντικό της κλάδο.

Οι σχέσεις της Τουρκίας με την Ουκρανία είναι μικρότερες από αυτές με τη Ρωσία, όμως παραμένουν σημαντικές για την Άγκυρα. Η Ουκρανία ήταν η 20ή μεγαλύτερη εξαγωγική αγορά για τα τουρκικά προϊόντα το 2021, ενώ περίπου 2 εκατ. Ουκρανοί επισκέφθηκαν τη χώρα την ίδια χρονιά. Το ουκρανικό σιτάρι αντιστοιχούσε στο 13,4% όλων των τουρκικών εισαγωγών. Η Τουρκία επίσης έχει πουλήσει τα μαχητικά της drone Bayraktar TB2 UAV στην Ουκρανία και τον Φεβρουάριο του 2022 συμφώνησε στη συμπαραγωγή τους με το Κίεβο.

Στο πλαίσιο της Συνθήκης του Μοντρέ του 1936, τα τουρκικά Στενά μένουν ανοιχτά για την εμπορική και στρατιωτική κίνηση. Αλλά η Συνθήκη επιτρέπει στην Τουρκία να μπλοκάρει τη στρατιωτική κίνηση σε περιόδους πολέμου, κάτι που έκανε τόσο στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο για να εμποδίσει τα πλοία του Αξονα από την επίθεση ενάντια στη Σοβιετική Ένωση, όσο και κατά τη διάρκεια του πολέμου Ρωσίας-Γεωργίας το 2008 για να εμποδίσει την είσοδο μεγάλων αμερικανικών πλοίων στη Μαύρη Θάλασσα.

Σε μια προσπάθεια να αποφύγει τα αντίποινα της Ρωσίας αλλά και να επιδείξει την ανεξαρτησία της από το ΝΑΤΟ, η Τουρκία δεν θα μπλοκάρει πλήρως τη ρωσική στρατιωτική δραστηριότητα στη Μαύρη Θάλασσα, δεν θα κόψει τις οικονομικές σχέσεις με τη Ρωσία ούτε θα συμμετάσχει στις δυτικές κυρώσεις που στόχο έχουν να μπλοκάρουν διεθνώς τις ρωσικές επιχειρηματικές δραστηριότητες.

To 2015-16 η Ρωσία επέβαλε κυρώσεις στην Τουρκία, όταν υπήρξε ανάφλεξη στις εντάσεις μεταξύ των δύο χωρών λόγω της στήριξης που παρείχαν σε αντίπαλες ομάδες στον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία. Στο πλαίσιο των κυρώσεων, η Μόσχα ανέστειλε το πρόγραμμα ταξιδιών χωρίς βίζα στην Τουρκία, κάτι που οδήγησε τελικά σε βαριές απώλειες σε τουριστικά έσοδα στον κλάδο που μόλις πρόσφατα άρχισε πάλι να ανακάμπτει.

Τον Οκτώβριο του 2020, η Ρωσία βομβάρδισε δύναμη που στηριζόταν από την Τουρκία στη βορειοδυτική επαρχία Ιντλίμπ της Συρίας, ως αντίποινα για την εμπλοκή της Τουρκίας στον πόλεμο Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας την ίδια χρονιά, δείχνοντας πως θα απαντήσει σε ενέργειες σε ένα θέατρο με αντίποινα σε άλλο θέατρο. Επίσης, οι τιμές τροφίμων και ενέργειας στην Τουρκία κινούνται ανοδικά, με τον ετήσιο πληθωρισμό της χώρας να είναι τώρα σχεδόν 50%, καθιστώντας την Τουρκία ακόμα πιο ευάλωτη στους περιορισμούς ρωσικών εξαγωγών σιταριού και ενέργειας.

Στη Συρία, η Τουρκία υποστηρίζει ομάδες ανταρτών που φυλούν περίπου 1 εκατ. πρόσφυγες που δεν θέλει να φιλοξενήσει η τουρκική κυβέρνηση. Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση του Σύρου προέδρου Μπασάρ αλ Ασαντ εξακολουθεί να στηρίζεται από σημαντικές ρωσικές και ιρανικές δυνάμεις που έχουν τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουν νέα στρατιωτική επιχείρηση που θα μπορούσε να εκτοπίσει τις δυνάμεις που στηρίζονται από την Τουρκία.

Η Τουρκία υπολογίζει σε μια ισχυρή τουριστική περίοδο αυτό το καλοκαίρι, προκειμένου να μπορέσει να ξαναδημιουργήσει αποθέματα ξένου συναλλάγματος και να αποκαταστήσει έναν βασικό οικονομικό κλάδο που δέχτηκε σημαντικό πλήγμα στο αποκορύφωμα της πανδημίας Covid-19. Οποιαδήποτε απώλεια των Ρώσων τουριστών θα επιδείνωνε τις οικονομικές προοπτικές της Τουρκίας καθώς θα έβλαπτε τον ζωτικής σημασίας τουριστικό κλάδο της, αποδυναμώνοντας την πρόσβασή της σε ξένο συνάλλαγμα.

Τον Ιανουάριο, η Τουρκία αναγκάστηκε να μειώσει κατά 40% τις προμήθειες ενέργειας προς τις βιομηχανικές της ζώνες, λόγω διακοπής παροχής αερίου από το Ιράν. Αυτή η μείωση επηρέασε τον μεταποιητικό κλάδο της χώρας, βασικό τομέα της οικονομίας της, και έκανε την Αγκυρα περισσότερο απρόθυμη να διακινδυνεύσει στο μέλλον.

Καθώς συνεχίζεται η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, οι σύμμαχοι της Δύσης πιθανότατα θα εντείνουν τις πιέσεις των κυρώσεων και την οικονομική απομόνωση της Ρωσίας και θα προσπαθήσουν να «μαντρώσουν» την Τουρκία, ώστε να συμμετάσχει και αυτή στην εκστρατεία. Αλλά, αν δεν προκληθεί από την ίδια τη Ρωσία, η Αγκυρα είναι απίθανο να αλλάξει τη στρατηγική της.

Τη στιγμή που η Δύση επιβάλλει κυρώσεις κατά του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν και του στενού του κύκλου, η Τουρκία πιθανότατα θα αντισταθεί στις εκκλήσεις να συμμετάσχει στις δυτικές κυρώσεις και να θέσει σε κίνδυνο τους σημαντικούς δεσμούς της με τη Μόσχα. Η Αγκυρα πιθανότατα θα αντισταθεί και στις εκκλήσεις να κόψει όλους τους αμυντικούς δεσμούς της με τη Ρωσία, όπως «ξηλώνοντας» τους S-400 που παρέλαβε, υπό τον φόβο πως μια τέτοια κίνηση θα υπονόμευε την προσπάθειά της να αυτονομηθεί από την επιρροή της Δύσης.

Ωστόσο, οι υπολογισμοί της Τουρκίας για συμμετοχή σε μια δυτική εκστρατεία για απομόνωση θα αλλάξουν ως αντίδραση σε πιθανές ρωσικές προκλήσεις, είτε αυτές αφορούν επιθέσεις σε τουρκικά πλοία στη Μαύρη Θάλασσα από ατύχημα, είτε σωματική βλάβη Τούρκων πολιτών στο εξωτερικό, είτε νέα αναζωπύρωση των μαχών στη Συρία μεταξύ ανταρτών που στηρίζονται από την Τουρκία και Ρώσων στρατιωτών.

Στις 24 Φεβρουαρίου, έναν πλοίο τουρκικής ιδιοκτησίας δέχτηκε βλήμα στη Μαύρη Θάλασσα. Η Τουρκία δεν απέδωσε αμέσως ευθύνες, αλλά η επίθεση δείχνει τους κινδύνους για την τουρκική ναυτιλία στην περιοχή, όσο συνεχίζονται οι μάχες. Αν η Ρωσία είναι ξεκάθαρα υπεύθυνη σε μια μελλοντική επίθεση, η Τουρκία θα μπορούσε να κλείσει τελείως τα Στενά ή να επιβάλει δικές της κυρώσεις κατά της Ρωσίας.

Πύραυλοι που παρεκκλίνουν της πορείας τους μπορούν να ταξιδέψουν εκατοντάδες μίλια εκτός στόχου και να πλήξουν ουδέτερες πολιτικές περιοχές, πλοία ή αεροσκάφη. Αν Τούρκοι πολίτες εμπλακούν σ' ένα τέτοιο περιστατικό και η Αγκυρα κατηγορήσει τη Ρωσία, αυτό θα μπορούσε να φέρει την Τουρκία πιο κοντά στη δυτική εκστρατεία απομόνωσης.

Καθώς η Συρία και οι σύμμαχοί της προβαίνουν σε προκλητικές ενέργειες κοντά στις ελεγχόμενες από την Τουρκία περιοχές, υπενθυμίζοντας στην Άγκυρα την ικανότητά τους να κλιμακώσουν γρήγορα την κατάσταση, οι αυξανόμενες τιμές τροφίμων θα αυξήσουν την αστάθεια τόσο στα ελεγχόμενα από την Τουρκία εδάφη όσο και σε αυτά που ελέγχονται από την κυβέρνηση της Συρίας, προκαλώντας δυνητικά επιθέσεις από ομάδες ανταρτών κατά των συριακών κυβερνητικών δυνάμεων, με στόχο να αναγκάσουν τη Δαμασκό να αυξήσει την παροχή βοήθειας. Ωστόσο, τέτοιου είδους επιθέσεις θα μπορούσαν να κλιμακωθούν και να παρασύρουν και την Τουρκία και τη Ρωσία σε αντίθετες πλευρές, ωθώντας την Τουρκία να κινηθεί πιο κοντά στην εκστρατεία της Δύσης για απομόνωση της Ρωσίας.