Το 2012 η Ευρωπαϊκή Ένωση έκανε διάφορες κινήσεις για να μετριάσει την οικονομική επίπτωση της συνεχιζόμενης κρίσης. Μια από αυτές ήταν η δημιουργία του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM), ενώ μια άλλη η παραχώρηση μεγαλύτερης εξουσίας στην ΕΚΤ ώστε να παρεμβαίνει στις αγορές ομολόγων προκειμένου να βοηθήσει τις προβληματικές χώρες. Αυτές οι ενέργειες, που βοήθησαν ώστε να μπορέσει η ευρωζώνη να επιβιώσει το 2012, θα συνεχίσουν να ισχύουν και το 2013, καθιστώντας πολύ πιθανή την επιβίωση της ευρωζώνης για έναν ακόμα χρόνο. Όμως αυτά τα εργαλεία δεν επιλύουν τρεις θεμελιώδεις πτυχές της ευρωπαϊκής κρίση.

Πρώτον, η Ευρωπαϊκή κρίση είναι θεμελιωδώς κρίση ανταγωνιστικότητας. Οι οικονομίες του Νότου της ευρωζώνης, που θεωρούνταν φερέγγυες πριν την κρίση, δεν είναι τόσο δυναμικές και ανταγωνιστικές όσο οι οικονομίες του βορρά και οι οικονομίες που αναδύθηκαν στην Ασία την περασμένη δεκαετία.

Στο παρελθόν, οι περιφερειακές οικονομίες μπορούσαν να εφαρμόσουν νομισματική πολιτική για να αντιμετωπίσουν την έλλειψη ανταγωνιστικότητάς τους, όμως αυτή η επιλογή σταμάτησε να είναι «διαθέσιμη» από τότε που δημιουργήθηκε το ευρώ. Το αποτέλεσμα ήταν, η μόνη εναλλακτική για τις οικονομίες της ευρωπεριφέρειας να είναι η δημοσιονομική πολιτική, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει πάρει τη μορφή επώδυνων μέτρων λιτότητας και συρρίκνωσης των μισθών.

Δεύτερον, η κρίση έχει πολιτική πτυχή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι μια ομοσπονδία, αλλά μια συλλογή εθνών-κρατών που συνδέονται μεταξύ τους με διεθνείς συνθήκες. Αυτό σημαίνει ότι η διαδικασία λήψης αποφάσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση ενέχει πάντα μια ευαίσθητη ισορροπία μεταξύ της ενοποίησης και της διατήρησης της εθνικής κυριαρχίας.

Όλες οι πολιτικές που προέρχονται από τις Βρυξέλλες για τον περιορισμό των επιπτώσεων της κρίσης, αφορούν την εκχώρηση εθνικής κυριαρχίας σε μια υπερεθνική οντότητα, είτε για την παροχή χρηματοοικονομικής βοήθειας σε προβληματικές χώρες, είτε προκειμένου να τεθούν οι εθνικοί προϋπολογισμοί υπό την εποπτεία υπερεθνικών θεσμών. Λόγω της υπερεθνικής τους φύσης, αυτές οι πολιτικές συχνά δημιουργούν πολιτικές εντάσεις μεταξύ των χωρών (καθώς προσπαθούν να προστατεύσουν τα εθνικά τους συμφέροντα) και στο εσωτερικό των χωρών (εντός των εθνικών κυβερνήσεων ή στον λαό).

Τρίτον, η ευρωπαϊκή κρίση απειλεί την κοινωνική σταθερότητα σε ορισμένες χώρες, ιδιαίτερα στην ευρωπεριφέρεια. Τα μέτρα λιτότητας που απαιτούν οι Βρυξέλλες δημιουργούν αυξανόμενη κοινωνική δυσαρέσκεια η οποία απειλεί την μακροχρόνια διατήρηση της εξουσίας των παραδοσιακών πολιτικών κομμάτων και ενισχύει τα ακραία κόμματα της Αριστεράς και της Δεξιάς.

Αυτή η τριπλή διάσταση της ευρωπαϊκής κρίσης, που εντάθηκε το 2012, θα επηρεάσει και το 2013.


Η κρίση αγγίζει τον πυρήνα

Το 2012, οι οικονομίες της "βόρειας" ευρωζώνης (ιδιαιτέρως Γερμανία, Γαλλία, Ολλανδία, Αυστρία και Φινλανδία) επηρεάστηκαν λιγότερο από την κρίση απ’ ότι οι νότιοι γείτονές τους. Τα επίπεδα ανεργίας στις χώρες αυτές ήταν σχετικά χαμηλά και ορισμένες εμφάνισαν και μέτρια οικονομική ανάπτυξη. Από αυτήν την άποψη, η οικονομική κρίση επικεντρώθηκε κυρίως στην περιφέρεια της ευρωζώνης.

Το 2013, οι δυο μεγαλύτερες οικονομίες της ευρωζώνης (η Γερμανία και η Γαλλία) θα έρθουν αντιμέτωπες με χαμηλή ανάπτυξη ή ακόμα και στασιμότητα. Αυτό θα έχει αρνητικές επιπτώσεις σε όλη την Ευρώπη.

Το Παρίσι θα αντιδράσει στην κρίση σχεδιάζοντας δομικές μεταρρυθμίσεις σε μια προσπάθεια να βελτιώσει την ανταγωνιστικότητα της γαλλικής οικονομίας και να ενισχύσει την οικονομική δραστηριότητα. Αυτά τα μέτρα, που θα περιλαμβάνουν και μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, δεν θα ευχαριστήσουν τα γαλλικά συνδικάτα. Η δυσαρέσκεια των συνδικάτων και η επιβράδυνση της γαλλικής οικονομίας το 2013 θα οδηγήσουν στις μεγαλύτερες διαδηλώσεις που έχει δει η Γαλλία από την αρχή της κρίσης.

Η οικονομική στασιμότητα στη Γερμανία είναι απίθανο να οδηγήσει σε ριζικές αλλαγές στην εγχώρια πολιτική, αφού η επιβράδυνση θα είναι σταδιακή και η ανεργία θα αυξηθεί με αργό ρυθμό από ένα σχετικά χαμηλό επίπεδο. Επιπλέον, οι βουλευτικές εκλογές –που αναμένεται να πραγματοποιηθούν τον Σεπτέμβριο ή τον Οκτώβριο- θα επιβραδύνουν σημαντικά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων στη Γερμανία, και έτσι δεν θα υπάρξουν θεμελιώδεις αλλαγές στην εξωτερική πολιτική πριν τις εκλογές.

Οι γερμανικές εκλογές θα οδηγήσουν επίσης σε επιβράδυνση του ρυθμού της λήψης αποφάσεων και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οι ηγέτες της ΕΕ πιθανότατα θα συζητήσουν διάφορες θεσμικές μεταρρυθμίσεις –συμπεριλαμβανομένης μιας τροποποίησης των ευρωπαϊκών συνθηκών και των κρίσιμων πολιτικών όπως η δημιουργία των ευρωομολόγων- όμως δεν θα υπάρξουν ουσιαστικές θεσμικές μεταρρυθμίσεις το 2013.

Τη χρονιά αυτή είναι πιθανό να υπάρξουν συμφωνίες για ζητήματα μικρότερης σημασίας, όπως για παράδειγμα οι τεχνικές πτυχές της τραπεζικής ένωσης και οι αλλαγές στον προϋπολογισμό της ΕΕ.

Την ίδια ώρα, η οικονομική επιβράδυνση στην Βόρεια Ευρώπη θα κάνει αυτές τις χώρες πιο απρόθυμες να παράσχουν οικονομική βοήθεια στην περιφέρεια. Ομως, αναμένουμε ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση θα συνεχίσει να βοηθά τις προβληματικές χώρες όταν αυτό χρειάζεται.


Επιδείνωση της οικονομίας στην ευρωπεριφέρεια - Αστάθεια (εντός ευρώ) στην Ελλάδα

Το 2013, η κρίση θα συνεχίσει να βλάπτει τις οικονομίες στην περιφέρεια της ευρωζώνης. Η Ελλάδα, η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Ιταλία θα δουν τις οικονομίες τους να συρρικνώνονται και τα επίπεδα ανεργίας τους να αυξάνονται. Σε όλες αυτές τις χώρες, οι κοινωνικές αναταραχές θα αυξηθούν και ο χρόνος θα σημαδευτεί από μόνιμες διαδηλώσεις και απεργίες.

Ο προκλητικός διαχωρισμός μεταξύ της κυβερνώσας ελίτ και των πληθυσμών της περιφέρειας θα αποτελέσει στοιχείο-κλειδί για το 2013. Ορισμένες κυβερνήσεις μπορεί να πέσουν. Όμως, ακόμα και αν τα κόμματα της αντιπολίτευσης αναλάβουν την κυβέρνηση, θα αντιμετωπίσουν τους ίδιους περιορισμούς όπως οι κυβερνήσεις που προηγήθηκαν.

Με άλλα λόγια, μια αλλαγή στα πολιτικά πρόσωπα δεν θα φέρει ουσιαστική αλλαγή στις πολιτικές που αφορούν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε μεγάλο βαθμό, οι χώρες αυτές θα συνεχίσουν να εφαρμόζουν τα μέτρα λιτότητας και το επόμενο έτος, αν και αναμένουμε να αρχίσουν να ζητούν πιο έντονα παραχωρήσεις από τους πιστωτές τους. Υπό την απειλή της κλιμάκωσης της κρίσης, οι ευρωπαϊκοί θεσμοί είναι πιθανό να κάνουν τέτοιες παραχωρήσεις.

Αν και οι εξτρεμιστές ή τα αντικαθεστωτικά κόμματα θα αυξήσουν την επιρροή τους στην πολιτική διαμάχη, δεν θα είναι αρκετά ισχυρά ώστε να αναλάβουν την εξουσία σε καμία χώρα της ευρωζώνης. Κάθε εκλογική αναμέτρηση αποδυναμώνει την στήριξη προς τα παραδοσιακά κυρίαρχα κόμματα στην Ευρώπη, όμως οι παραδοσιακές ελίτ θα καταφέρουν να διατηρήσουν την κυριαρχία τους το 2013.

Η πολιτική και κοινωνική αστάθεια θα είναι ιδιαίτερα έντονη στην Ελλάδα, όμως η χώρα θα καταφέρει να διατηρηθεί στην ευρωζώνη το 2013. Η ελληνική κυβέρνηση θα συνεχίσει να λαμβάνει οικονομική βοήθεια από την Ευρώπη το 2013, κάτι που θα αποτρέψει την αποχώρηση της χώρας από την ευρωζώνη. Επιπλέον, η Αθήνα είναι πιθανό να πάρει κάποιες παραχωρήσεις από την Ευρωπαϊκή Ένωση (πιθανότατα επαναδιαπραγμάτευση ή χαλάρωση των δημοσιονομικών και οικονομικών στόχων της χώρας) αν χρειαστεί.

Κατά τη διάρκεια του 2013, η Ισπανία πιθανότατα θα χρειαστεί περαιτέρω οικονομική βοήθεια από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το Stratfor εκτιμά πως η Μαδρίτη θα καταλήξει σε συμφωνία με τους πιστωτές της, αφού οι Βρυξέλλες ενδιαφέρονται να περιορίσουν τις επιπτώσεις της ισπανικής οικονομικής κρίσης και να αποτρέψουν την εξάπλωσή τους στην υπόλοιπη ευρωζώνη.

Η μόνη χώρα της ευρωπεριφέρειας που έχει προγραμματισμένες εκλογές, είναι η Ιταλία (τον Φεβρουάριο). Αν η επόμενη ιταλική κυβέρνηση δεν καταφέρει να πετύχει πολιτική σταθερότητα και να εφαρμόσει οικονομικές μεταρρυθμίσεις, η αυξημένη πίεση από τις αγορές θα κάνει πιθανότερο το ενδεχόμενο η Ρώμη να ζητήσει οικονομική βοήθεια από τις Βρυξέλλες. Αν συμβεί αυτό, τότε η Ιταλία και η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πολύ πιθανό να καταλήξουν σε κάποια συμφωνία.


Αυξημένος πολιτικός κατακερματισμός

Λόγω των θεμελιωδών αντιθέσεων μεταξύ εθνικών συμφερόντων και της εξωτερικής πολιτικής των κρατών-μελών της ΕΕ, η ευρωπαϊκή κρίση θα συνεχίσει να δημιουργεί πολιτικούς και οικονομικούς διαχωρισμούς στην Ηπειρο το 2013.

Στις υπάρχουσες διαφορές μεταξύ των χωρών μελών της ευρωζώνης και των μη-μελών της ευρωζώνης, θα προστεθεί και ο πολιτικός κατακερματισμός εντός της ευρωζώνης. Η Γαλλία θα γίνει πιο «εκφραστική» σε ότι αφορά τις απαιτήσεις της για μεγαλύτερη οικονομική αλληλεγγύη στην Ευρώπη μέσω ευρωομολόγων ή ανάλογων μηχανισμών, κάτι που θα δημιουργήσει εντάσεις με τη Γερμανία. Σε μια εκλογική χρονιά, το Παρίσι και το Βερολίνο δεν είναι πιθανό να καταλήξουν σε συμφωνία για τα θέματα αυτά.

Εκτός της ευρωζώνης, το Ηνωμένο Βασίλειο θα προσπαθήσει να προστατέψει την εθνική του κυριαρχία και να επαναδιαπραγματευτεί το status του εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ομως το Λονδίνο δεν θα αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση το 2013. Καθώς οι χώρες της ευρωζώνης αυξάνουν την συνεργασία τους για να ξεπεράσουν τις δομικές ανεπάρκειες της νομισματικής ένωσης, οι χώρες της Ανατολικής και της Κεντρικής Ευρώπης εκτός ευρωζώνης θα πρέπει να ισορροπήσουν την επιθυμία για ισχυρότερη συμμετοχή στην διαδικασία λήψης αποφάσεων, με τα πλεονεκτήματα της μη συμμετοχής στο κοινό νόμισμα.

Κατά τη διάρκεια του 2013, η Ευρώπη θα απολαύσει τα πλεονεκτήματα των «εργαλείων» που δημιουργήθηκαν το 2012, και η ακεραιότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης θα διατηρηθεί. Όμως η Ευρώπη θα υποστεί επίσης τις συνέπειες των βαθύτερων πολιτικών και κοινωνικών πτυχών της κρίσης που δεν έχουν διευθετηθεί.