Μετά την αμερικανική επίθεση στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του, η μπάλα βρίσκεται πλέον στο γήπεδο του Ιράν, που αναμένεται να αντιδράσει. Η πρόβλεψη των επόμενων εξελίξεων δεν είναι όμως εύκολη, για μια σειρά από λόγους που θα παραθέσουμε στη συνέχεια.
Το σίγουρο είναι ότι η επίθεση των ΗΠΑ, σε συνδυασμό με τον πόλεμο Ισραήλ-Ιράν, θα έχει βαριές συνέπειες, που θα αποτυπωθούν διεθνώς, όποια κι αν είναι η τροχιά των επόμενων εξελίξεων.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες ακολούθησαν την πρωτοβουλία του Ισραήλ και επιτέθηκαν στο Ιράν χωρίς οποιαδήποτε απόφαση επίσημου διεθνούς οργάνου ή έστω μιας ευρύτερης «συμμαχίας προθύμων», παραβιάζοντας τις διεθνείς νόρμες που υπερασπίζεται η Δύση. Αυτό δεν αλλάζει, είτε πιστεύει κάποιος ότι ήταν απαραίτητη η ενέργεια είτε όχι.
Διότι η κίνησή τους εντάσσεται στην έννοια του «προληπτικού» πολέμου, τόσο παλιά στην πράξη όσο ο άνθρωπος, την οποία, όμως, αποδέχονται μόνο οι ρεαλιστές της διεθνούς πολιτικής. Όχι το διεθνές δίκαιο.
Κατά συνέπεια, τα όσα συνέβησαν στη Μέση Ανατολή τινάζουν στον αέρα και τα τελευταία επιχειρήματα της Δύσης για τον πόλεμο της Ουκρανίας. Το ίδιο ακριβώς έκανε και η Ρωσία. Ξεκίνησε έναν πόλεμο προκειμένου να προλάβει εξελίξεις που θεωρεί «υπαρξιακές» για τα δικά της συμφέροντα.
Πολλοί είναι εκείνοι που θα προσπαθήσουν να βρουν διαφορές, επικαλούμενοι κάποια «ψιλά γράμματα», ωστόσο η αντίδραση τόσο του Γενικού Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών Αντόνιο Γκουτέρες όσο και του Μοχάμεντ Ελ Μπαραντέι, πρώην Γενικού Διευθυντή της Διεθνούς Οργάνωσης Ατομικής Ενέργειας (και βραβευμένου με Νόμπελ Ειρήνης το 2005) δεν θα αφήσουν καμία αμφιβολία, ειδικά στον λεγόμενο Παγκόσμιο Νότο.
Αμφότεροι καταδίκασαν απερίφραστα ειδικά την αμερικανική επίθεση, για την οποία άλλωστε δεν μπορεί να υπάρξει και καμία δικαιολογία περί «άμεσης υπαρξιακής απειλής» εναντίον της.
Εν ολίγοις, εάν η ρωσική επίθεση στην Ουκρανία σήκωσε την αυλαία της ανοικτής αμφισβήτησης των διεθνών κανόνων από τις μεγάλες δυνάμεις, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήρθαν με την επίθεση στο Ιράν να κλείσουν αυτό το ολίγον προσχηματικό κεφάλαιο της διεθνούς ιστορίας. Επαναφέροντας και αυτές με ωμότητα το δίκαιο του ισχυρότερου, τουλάχιστον έως ότου βρεθούν νέες ισορροπίες σεβασμού κάποιων κανόνων, σε ένα νέο, πολυπολικό πλέον, κόσμο.
Πρόκειται, όπως αποδεικνύεται, για μια διαμορφωμένη κατάσταση, η οποία αφορά ιδιαιτέρως τη χώρα μας και θα πρέπει να αναλυθεί πολύ προσεκτικά από την ελληνική εξωτερική πολιτική, προτού επέλθουν νέες δυσάρεστες εκπλήξεις.
Τι διδάσκει η επίθεση στις φιλόδοξες δυνάμεις όπως η Τουρκία
Η δεύτερη μεγάλη επίπτωση αφορά την παγκόσμια προσπάθεια για μη διάδοση των πυρηνικών όπλων. Καθότι εκ πρώτης όψεως η αμερικανική επίθεση φαίνεται θετική, η πραγματικότητα είναι μάλλον διαφορετική.
Η Βόρεια Κορέα (όπως και το Ισραήλ άλλωστε) κατάφερε να γίνει πυρηνική δύναμη με άκρα μυστικότητα. Από τη στιγμή που απέκτησε πυρηνικά όπλα, σταμάτησε να αποτελεί αντικείμενο ουσιαστικής απειλής από οιονδήποτε και το ειδικό της βάρος στη διεθνή σκηνή αυξήθηκε δραματικά.
Το Ιράν, μια χώρα με δυνατότητες απόκτησης πυρηνικών όπλων που πολύ δύσκολα θα ανατραπούν μακροχρόνια με βομβαρδισμούς και επιθέσεις, έγινε στόχος ακριβώς διότι δεν κατάφερε να διασφαλίσει τη μυστικότητα. Το πιθανότερο είναι ότι θα το επιχειρήσει ξανά στο μέλλον.
Το «δίδαγμα», όμως, που είναι «κάνε το γρήγορα και κρυφά, με αποτελεσματικότητα» είναι βέβαιο ότι δεν θα πάει χαμένο σε διάφορες φιλόδοξες μεσαίες δυνάμεις που δείχνουν να επιθυμούν την απόκτηση πυρηνικών. Μεταξύ των οποίων δεδηλωμένα ανήκει και η Τουρκία.
Το τι μπορεί άλλωστε να συμβεί σε μια αρκετά μεγάλη χώρα που δεν διαθέτει όπλα μαζικής καταστροφής το έχουν παρατηρήσει οι μεσαίες δυνάμεις, τόσο στο Ιράκ όσο και στην Ουκρανία.
Μεγάλος κίνδυνος για την ευάλωτη Ευρώπη
Για μια ακόμη φορά αποδεικνύεται ότι η ΕΕ έχει τη γεωπολιτική ισχύ ενός μεσαίου κράτους, που προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα στα συμφέροντα των μεγάλων. Κάτι που παρά τις μεγαλοστομίες, δεν πρόκειται να αλλάξει τουλάχιστον για μια 10ετία, ακόμη και στο πιο ευφάνταστο σενάριο.
Σε μια περίοδο προσπάθειας απαγκίστρωσης από τη ρωσική ενέργεια, η Ευρώπη είναι η πλέον εκτεθειμένη σε ένα ενεργειακό «σοκ» στη Μέση Ανατολή, καθώς απειλούνται, όπως επισημαίνουν οι γνώστες, όχι μόνον τα επίπεδα τιμών και ο πληθωρισμός, αλλά ακόμη και η ασφάλεια εφοδιασμού της, τουλάχιστον στο φυσικό αέριο.
Εντούτοις, η υποστήριξή της στις επιθέσεις Ισραήλ και ΗΠΑ στο Ιράν είναι ευκρινής. Αν δεν έφταναν οι δηλώσεις Μερτς ότι το Ισραήλ «κάνει τη βρώμικη δουλειά για όλους μας», ήρθαν και οι δηλώσεις του διδύμου Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν - Κάγια Κάλας να το επιβεβαιώσουν, αμέσως μετά το αμερικανικό πλήγμα, με τη φράση ότι «δεν πρέπει να επιτραπεί στο Ιράν να αποκτήσει πυρηνικά όπλα». Μαζί βεβαίως με τις απαραίτητες εκκλήσεις για επικράτηση της... διπλωματίας.
Κατά τα λοιπά, η Ευρώπη είναι ο μόνος πλέον «φάρος» σεβασμού στο διεθνές δίκαιο. Μόνο όταν βολεύει όμως. Κι αυτό είναι ακόμη μια μεγάλη χαμένη ευκαιρία για τη διπλωματία της Ευρώπης απέναντι στον Παγκόσμιο Νότο.
Οι γνωστοί «άγνωστοι x»
Μετά το αμερικανικό χτύπημα, η μπάλα της αντίδρασης βρίσκεται στο γήπεδο του Ιράν. Έως ότου αυτή εκδηλωθεί, είναι εξαιρετικά δύσκολο να προβλεφθούν οι επόμενες εξελίξεις.
Θεωρητικά, η ηγεσία του έχει μπροστά της αρκετές εναλλακτικές λύσεις, που ξεκινούν από τις ασύμμετρες επιθέσεις, απευθείας ή μέσω αντιπροσώπων, καταλήγοντας στη σκάλα της κλιμάκωσης, σε επιθέσεις έναντι πετρελαϊκών εγκαταστάσεων τρίτων χωρών του Κόλπου και στο κλείσιμο των Στενών του Ορμούζ.
Το «βαρύ» χαρτί του Ορμούζ το παίζει ήδη το Ιράν, καθώς το κοινοβούλιο ενέκρινε κλείσιμο των Στενών, μια απόφαση όμως που για να αποκτήσει υπόσταση θα πρέπει να εγκριθεί και από την ανώτατη ηγεσία του κράτους.
Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι μεγάλος ωφελημένος στην περίπτωση που κλείσουν τα Στενά του Ορμούζ θα είναι η Ρωσία και συγκριτικά κερδισμένες οι ΗΠΑ. Αντίθετα, θα είναι σοβαρό πλήγμα για την Ευρώπη και την Ασία.
Στην πράξη, το τι θα συμβεί εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, για τους οποίους, όμως, οι πληροφορίες είναι συγκεχυμένες και συχνά αντικρουόμενες καθώς μαίνεται και ο πόλεμος της προπαγάνδας.
Ορισμένοι από αυτούς είναι:
- Ο βαθμός επιτυχίας των πληγμάτων στις πυρηνικές εγκαταστάσεις του και ο βαθμός φθοράς των πυραυλικών του συστημάτων και αποθεμάτων.
- Η σχεδόν ανύπαρκτη αντιαεροπορική άμυνά του. Το κράτος του Ιράν δεν είναι Χούθι της Υεμένης, οι οποίοι συνέχισαν να πλήττουν την Ερυθρά Θάλασσα παρά τους ανελέητους βομβαρδισμούς στο έδαφός τους. Το γεγονός ότι έχει πλούσιες υποδομές το εκθέτει σε κίνδυνο να πάει οικονομικά και τεχνολογικά μερικές δεκαετίες πίσω, εις βάρος και του πληθυσμού, εξαιτίας των βομβαρδισμών από Ισραήλ και ΗΠΑ.
- Η εσωτερική σταθερότητα του καθεστώτος, που απειλείται ανοικτά με ανατροπή από το Ισραήλ και ενδέχεται να επηρεαστεί, ανάλογα με την απάντηση που θα δώσει, αλλά και από την έλλειψη κάποιας απάντησης.
- Ο βαθμός υποστήριξης, εμφανούς ή αφανούς, από άλλες μεγάλες δυνάμεις, όπως η Κίνα, η Ρωσία και το Πακιστάν.
- Οι αντοχές του Ισραήλ σε έναν μακροχρόνιο πόλεμο, αλλά και η πολιτική αντοχή των ΗΠΑ σε μια παρατεταμένη εμπλοκή στη Μέση Ανατολή.
Κατά συνέπεια, κάποιες σοβαρές ενδείξεις για τις προθέσεις της ανώτατης ηγεσίας του Ιράν και την τροχιά κλιμάκωσης ή αποκλιμάκωσης της σύγκρουσης ενδέχεται να προκύψουν σχετικά σύντομα από το είδος των στόχων και τη σφοδρότητα των πληγμάτων, που θα προσπαθήσει να επιφέρει.