Πριν από πέντε χρόνια, ο Αλέξης Τσίπρας είχε κάνει μια «καυτή», όπως αποδείχθηκε, δήλωση: «Ένα κρίσιμο ερώτημα είναι πώς θα καταφέρουμε τη δεύτερη φορά Aριστερά, κερδίζοντας τις εκλογές, να αναλάβουμε την ευθύνη και τον έλεγχο όχι μόνο των κυβερνητικών θέσεων, όχι μόνο των υπουργείων, αλλά και κρίσιμων αρμών της εξουσίας».
Η πρώτη φορά Αριστερά είχε ήδη τελειώσει και τη διακυβέρνηση είχε αναλάβει η «νέα» Νέα Δημοκρατία, του Κυριάκου Μητσοτάκη, μια κυβέρνηση που, όπως φάνηκε στην πορεία, προσπάθησε στον πυρήνα της πολιτικής της να διοικήσει τη χώρα ωσάν να είναι μια πολύ μεγάλη επιχείρηση, η «Ελλάς ΑΕ».
Της οποίας βασικός μέτοχος είναι η... ίδια, με διοικητικό συμβούλιο το Μαξίμου.
Αυτή ήταν η ουσία της εγκαθίδρυσης του περιβόητου «επιτελικού κράτους», της αυξανόμενης χρήσης γραφημάτων, «εξελόφυλλων», powerpoints και λοιπών τεχνικών του management, αλλά και της σχεδόν μονοδιάστατης έμφασης στον οικονομικό τομέα, την ψηφιακή τεχνολογία (έναντι της μεταρρύθμισης στη δημόσια διοίκηση) και τις (κυρίως ξένες) επενδύσεις.
Ταυτόχρονα, όμως, φάνηκε από νωρίς ότι αυτή η κυβέρνηση έχει μακρόπνοα σχέδια παραμονής στην εξουσία και ότι ενώ ξόρκιζε μετά βδελυγμίας τις παραπάνω δηλώσεις Τσίπρα, ζητούσε να ελέγξει και εκείνη με τη σειρά της, όσο μπορεί περισσότερο, τους «αρμούς της εξουσίας». Όπως ήθελε αλλά δεν κατάφερε ο Τσίπρας και όπως είχαν πράξει σε σημαντικό βαθμό οι προκάτοχοί της.
H διαφορά είναι ότι οι προηγούμενοι το έκαναν σε άλλες εποχές, σε εκείνες που οδήγησαν στη χρεοκοπία. Υποτίθεται ότι κάτι διαφορετικό θα γινόταν τούτη τη φορά. Αν μη τι άλλο, η παράταξη έβγαινε κυρίαρχη από τις εκλογές, με τον βασικό της αντίπαλο να χρησιμεύει περισσότερο ως σκιάχτρο.
Και όμως, από την περιλάλητη πλέον «λίστα Πέτσα» για τις κρατικές διαφημίσεις στα Media, έως τη θεσμικά ανυπόφορη υπόθεση των υποκλοπών (που κατέληξε στη δικαιοσύνη ως απλή… παραβίαση του απορρήτου επικοινωνιών), αλλά και τις απροκάλυπτες απόπειρες «κεντρικού» πολιτικού ελέγχου, ακόμη και σε επιχειρηματικές οργανώσεις όπως τα επιμελητήρια, η πρόθεση ήταν η ίδια.
Υπό αυτή την έννοια, η περίπτωση του ΟΠΕΚΕΠΕ είναι απλώς το τελευταίο κρούσμα μιας κρατούσας αντίληψης που διαπέρασε την παράταξη και τους ανθρώπους της σε πολλά επίπεδα, βγαίνοντας από νωρίς εκτός ορίων.
Τα όρια του «business mindset» Μητσοτάκη
Το «business mindset» του ίδιου του Κυριάκου Μητσοτάκη, από πολλές πλευρές, έχει αφήσει θετικό αποτύπωμα στη χώρα, τόσο στους δημοσιονομικούς χειρισμούς όσο και στους ρυθμούς ανάπτυξης και στα μέχρι τώρα επιχειρηματικά κέρδη.
Αυτό που δεν κατάφερε, παρά τα αμέτρητα επιδόματα και… pass, είναι να διαχύσει τα αποτελέσματα σε μεγαλύτερο εύρος της κοινωνίας. Η «επιχείρηση Ελλάδα» πήγε καλά, τα «στελέχη» της περνάνε καλύτερα, αλλά οι πολλοί, οι «εργαζόμενοί» της, νιώθουν πως δεν συμμετέχουν σε αυτή την πορεία.
Αυτή την ανισορροπία εκφράζει, ως ένα βαθμό, το περίπου 25% που εξακολουθεί να προτιμά τη Νέα Δημοκρατία (χωρίς αναγωγές), ένα ποσοστό που αντικατοπτρίζεται σχεδόν πλήρως με εκείνους που απαντούν στις δημοσκοπήσεις ότι περνούν καλύτερα από ό,τι περνούσαν.
Όμως αυτή η προσήλωση στις «μπίζνες» που διαπερνά την πολιτική αντίληψη της κυβέρνησης είχε και έχει παρενέργειες. Στον χώρο της παιδείας, για παράδειγμα, η πιο μεγάλη μεταρρύθμιση που προχώρησε, σε ένα σύστημα ολοκληρωτικά αναποτελεσματικό, ήταν η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων. Ως κερασάκι σε μια ανύπαρκτη τούρτα.
Προφανή ίσως τα οφέλη στο ΑΕΠ και στην οικονομική δραστηριότητα, αλλά μάλλον δεν ήταν αυτό το φλέγον κοινωνικό θέμα της παιδείας, που έχει πάψει προ πολλού να είναι «δωρεάν» για την ελληνική οικογένεια, σε κάθε επίπεδο, παραμένοντας, όμως, ξεπερασμένη και προβληματική, ακόμη και στην πιο βασική εκπαίδευση.
Ομοίως, στον χώρο της εξωτερικής πολιτικής και της άμυνας, κυριάρχησε η αίσθηση ότι η πραγματοποίηση μεγάλων εξοπλιστικών προγραμμάτων, σε συνδυασμό με μια πολιτική «ήρεμων υδάτων», απέναντι στην Τουρκία, αποτελεί ιδανική λύση.
Ίσως και να ήταν, έως ότου η άλλη πλευρά αντελήφθη ότι η κυβέρνηση δεν επιδιώκει απλώς να αποφύγει την ένταση, το επιδιώκει «πάση θυσία». Κατά ένα μέρος διότι… «it's bad for business».
Τώρα, όμως, είναι θέμα σύντομου χρόνου να αποτελέσει η στάση της ακόμη ένα κεντρικό ζήτημα πολιτικής κριτικής, καθώς οι κίνδυνοι για τα εθνικά συμφέροντα όλο και μεγαλώνουν, ενώ το υπουργείο Εξωτερικών, λόγω ηγεσίας και ελλείψεων σε ανθρώπινους και υλικούς πόρους, δείχνει αδύναμο να ανταποκριθεί στις περιστάσεις.
Η διαδρομή από τα Τέμπη στον ΟΠΕΚΕΠΕ
Αλλά και στα δύο μεγάλα θέματα που συγκλονίζουν το ένα μετά το άλλο την κυβέρνηση, τα Τέμπη και τον ΟΠΕΚΕΠΕ, προκύπτουν συναφή στοιχεία.
Η ανάταξη των σιδηροδρόμων δεν θεωρήθηκε εύκολη, ούτε συμφέρουσα «μπίζνα», όπως φάνηκε και από την αλλαγή της αρχικής συμφωνίας με τη Hellenic Train, με την οποία καταργήθηκαν το 2022 οι συγκεκριμένες δεσμεύσεις ασφαλείας του κράτους και οι μεγάλες επενδυτικές υποχρεώσεις των Ιταλών.
Ο σιδηρόδρομος αφέθηκε στην τύχη του, στα περιθώρια του «επιτελικού κράτους», ενώ αμέσως μετά τα Τέμπη, ενεργοποιήθηκαν οι «αρμοί» της επικυριαρχίας δημιουργώντας την -απατηλή όπως τελικά αποδείχθηκε- αίσθηση ότι έλεγξαν την κατάσταση.
Στην περίπτωση του ΟΠΕΚΕΠΕ, αυτό που φαίνεται να έχει συμβεί είναι η «βιομηχανοποίηση» ενός βολικού συστήματος ρουσφετιών και χρηματισμού, που προϋπήρχε με διάφορες μορφές εδώ και μια-δυο δεκαετίες.
Τυχόν κατάργηση αυτού του συστήματος ίσως να θεωρήθηκε και ψηφοθηρικά επικίνδυνη. Η γιγάντωσή του, όμως, δείχνει να επήλθε ως «ώσμωση» της τάσης για «μπίζνες», με αυτή του ελέγχου των «αρμών». Τι άλλο είναι άλλωστε το περίφημο «βαθύ κράτος», παρά ένας ακόμη αρμός της εξουσίας;
Η απόλυτη κυριαρχία στα εκλογικά αποτελέσματα της Κρήτης, η καταβολή εκατοντάδων εκατομμυρίων (από ευρωπαϊκά χρήματα) σε χιλιάδες επιτήδειους, η μεγέθυνση διαφόρων συμφερόντων (και συγκεκριμένων επιχειρηματικών) γύρω από τον ΟΠΕΚΕΠΕ, φαινόταν να μην έχει κανένα μειονέκτημα για το ευρύτερο σύστημα εξουσίας. Η πίτα ήταν σωστή και ο σκύλος χορτάτος. Έως ότου προέκυψε η ευρωπαϊκή εισαγγελία.
Ακόμη και αυτή, όμως, δεν φάνηκε να ταράζει κάποιους στην κυβέρνηση. Είχε προηγηθεί άλλωστε ο τοίχος που υψώθηκε στη Βουλή για την παρέμβασή της, αναφορικά με τη σύμβαση 717 του ΟΣΕ.
Μόνο που τα γεγονότα έχουν και σωρευτική επίδραση. Η κατακραυγή για τα Τέμπη υποχρέωσε την κυβέρνηση στην εκ των υστέρων αποδοχή δύο προανακριτικών επιτροπών και στην υιοθέτηση της θεωρίας περί «φυσικού δικαστή» για τα πολιτικά πρόσωπα, την οποία βρίσκει τώρα μπροστά της στην υπόθεση του ΟΠΕΚΕΠΕ.
Το χειρότερο, η λέξη «συγκάλυψη» έγινε σύνθημα που την κατατρέχει. Το «κακό» τρίτωσε.
Το επικίνδυνο επιχείρημα του «αδιεξόδου»
Σε αυτή τη συγκυρία, γίνεται ολοένα και πιο φανερό ότι η προσήλωση στην «μπίζνες» οπτική της πολιτικής, αλλά και η επικυριαρχία σε κάποιους αρμούς της εξουσίας, έχει ξεπεράσει τα όρια. Η κυβέρνηση και ευρύτερα η παράταξη μοιάζουν με καράβι σε θύελλα, που πηγαίνει κόντρα στο κύμα. Περνάει το ένα κι αμέσως σκάει πάνω του το επόμενο.
Ο χρόνος που διαθέτει για να στρίψει το τιμόνι, πριν συντριβεί, είναι πλέον ελάχιστος. Και μάλλον δεν θα υπήρχε καθόλου, αν βρισκόταν απέναντί του στοιχειωδώς στιβαρή αντιπολίτευση.
Ο ίδιος ο Κυριάκος Μητσοτάκης, πιεζόμενος από τις εξελίξεις, έκανε την Παρασκευή μια πρώτη κίνηση, ζητώντας σχεδόν ακαριαία τις παραιτήσεις τόσο του υπουργού Μάκη Βορίδη, κεντρικού πλέον προσώπου στην υπόθεση ΟΠΕΚΕΠΕ, όσο και των τριών υφυπουργών που βρέθηκαν εκτεθειμένοι για ρουσφέτια, από τη «σπόντα» των επισυνδέσεων.
Ωστόσο τα επιβαρυντικά στοιχεία που έχουν ήδη κυκλοφορήσει, αγγίζοντας και το Μαξίμου, είναι τόσο πολλά, που η προανακριτική και η όδευση υπουργών και άλλων προσώπων προς τον φυσικό δικαστή μοιάζει πια μονόδρομος.
Η προσπάθεια μήπως και αλλάξει ρότα το καράβι θα απαιτήσει πολύ περισσότερους χειρισμούς, όχι επικοινωνιακούς αλλά ουσιαστικούς. Και σίγουρα οδυνηρούς.
Διότι εάν ο πρωθυπουργός μείνει να στηρίζεται αποκλειστικά στο επιχείρημα του «αδιεξόδου», που έχει προστατέψει επί καιρό την κυβέρνηση, ο κίνδυνος πια είναι μεγάλος.
Ενδεχομένως όχι μόνο για τον ίδιο ή την παράταξή του αλλά και για τη χώρα.