Τα δορυφορικά διόδια και το ερώτημα των... 820 εκατ. ευρώ

Στον αέρα βρίσκεται από νομικής πλευράς ο εν εξελίξει διαγωνισμός του υπουργείου Υποδομών, ύψους περί τα 450 εκατ. ευρώ, για την εγκατάσταση δορυφορικού, αναλογικού συστήματος διοδίων στους οδικούς άξονες.

Οι διοικήσεις των εταιρειών που διαχειρίζονται σήμερα τις εθνικές οδούς υποστηρίζουν πως για να εφαρμοστεί το νέο σύστημα, θα χρειαστούν σημαντικές και χρονοβόρες αλλαγές στις υφιστάμενες συμβάσεις παραχώρησης.

Παράλληλα επισημαίνουν πως ενώ σήμερα η εισπραξιμότητα είναι εξασφαλισμένη καθώς μαζεύουν περίπου 820 εκατ. ευρώ (τόσα δαπάνησαν πέρυσι οι χρήστες των εθνικών οδών για διόδια), το νέο σύστημα θα δημιουργήσει προβλήματα.

Όπως εξηγούν, μέχρι σήμερα δεν είναι σαφές ούτε ποιος θα εισπράττει τα διόδια, ούτε ποιος θα αναλάβει να τα μαζεύει από τους οδηγούς που δεν πληρώνουν, ενώ σήμερα υπάρχει αυστηρότατο θεσμικό πλαίσιο (δημιουργήθηκε με αφορμή το κίνημα «Δεν Πληρώνω»), που έχει σχεδόν μηδενίσει τις παραβάσεις.

Κάποιοι από τους παραχωρησιούχους προτείνουν να εφαρμοστεί το δορυφορικό σύστημα μόνο για τα επαγγελματικά οχήματα (όπως συμβαίνει π.χ. στη Γερμανία με τα φορτηγά) ενώ για τους ιδιοκτήτες Ι.Χ. να εφαρμοστεί ένα «υβριδικό σύστημα» που θα περιλαμβάνει τόσο σταθμούς διοδίων, όσο και ηλεκτρονικό πομποδέκτη, με αναλογική χρέωση. Σταδιακά αυτό το «υβριδικό σύστημα» μπορεί να γίνει πλήρως ηλεκτρονικό.

Σήμερα το δίκτυο των μεγάλων οδικών αξόνων φτάνει τις 2.133 χιλιόμετρα και το λειτουργούν επτά ιδιωτικές και μία κρατική εταιρεία (Εγνατία Οδός ΑΕ). Σε λειτουργία βρίσκονται 46 μετωπικοί σταθμοί διοδίων και 99 πλευρικοί, αριθμός που θα αυξηθεί σημαντικά με την προσθήκη των σταθμών διοδίων της Εγνατίας Οδού (σήμερα λειτουργούν 13 και αναμένεται να φτάσουν τους 40 μετωπικούς και πλευρικούς σταθμούς). Οι εταιρείες παραχώρησης έχουν διαθέσει περίπου 831.000 πομποδέκτες για ηλεκτρονική πληρωμή διοδίων, με τις σχετικές συναλλαγές να φτάνουν πέρυσι το 30%.

Στην ουσία, λειτουργούν δύο διαφορετικά ηλεκτρονικά συστήματα: Το πρώτο καλύπτει τους οδικούς άξονες Αττική Οδός, Ολυμπία Οδός, το τμήμα Μαλιακός - Κλειδί, τον αυτοκινητόδρομο Μορέας (Κόρινθος - Τρίπολη - Καλαμάτα) και τη ζεύξη Ρίου - Αντιρρίου και το δεύτερο την Ιόνια Οδό, το τμήμα Μεταμόρφωση - Σκάρφεια (τα διαχειρίζεται η Νέα Οδός ΑΕ) και τον Αξονα Κεντρικής Ελλάδας.

Μέσω των σταθμών διοδίων και των πομποδεκτών πραγματοποιήθηκαν πέρυσι περίπου 263,4 εκατομμύρια συναλλαγές και οι εταιρείες παραχώρησης εισέπραξαν 820 εκατ. ευρώ (με τον ΦΠΑ), με το 88% των συναλλαγών να αφορά ιδιωτικά οχήματα και το 12% βαρέα οχήματα. Χωρίς τον ΦΠΑ, τα έσοδα των οκτώ εταιρειών παραχώρησης ανήλθαν πέρυσι σε 659,61 εκατ. (από 570 εκατ. ευρώ το 2017), παρουσιάζοντας σημαντική αύξηση. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ένωσης των Ευρωπαϊκών Αυτοκινητόδρομων (ASECAP), ο μέσος ημερήσιος αριθμός διελεύσεων στους ελληνικούς αυτοκινητόδρομους μειώθηκε πέρυσι στις 12.810 από 13.703 το 2017.

Το σύστημα δορυφορικών διοδίων και οι ενστάσεις

Το υπουργείο Υποδομών έχει προχωρήσει διαγωνισμό, που βρίσκεται στο τελικό στάδιο, με δύο υποψήφιες κοινοπραξίες, για την εφαρμογή ενός Συστήματος Ηλεκτρονικών Διοδίων. Με το συγκεκριμένο σύστημα θα γίνεται ηλεκτρονικά η χρέωση της διανυθείσας απόστασης και μόνο, με εξαιρέσεις την Αττική Οδό, τη Γέφυρα Ρίου-Αντιρρίου και τη Ζεύξη Πρέβεζας-Ακτίου, στις οποίες όμως επίσης θα γίνεται ηλεκτρονικά η χρέωση του διοδίου τέλους.

Ειδικότερα, τα επαγγελματικής χρήσεως οχήματα θα έχουν εγκατεστημένη μια Εποχούμενη Συσκευή (On Board Unit - OBU) που θα επιτρέπει την παρακολούθηση και καταγραφή της θέσης και της πορείας τους με τη βοήθεια δορυφόρων (τεχνολογία GNSS). Τα ιδιωτικής χρήσεως οχήματα θα αναγνωρίζονται αυτόματα με κάμερες κυκλοφορίας από τις πινακίδες κυκλοφορίας τους κατά την είσοδο και έξοδό τους από το οδικό δίκτυο επί του οποίου επιβάλλονται τέλη (τεχνολογία Automatic Number Plate Reading - ANPR).

Ενδεικτική των αντιρρήσεων που έχουν εγείρει οι παραχωρησιούχοι είναι η παρουσίαση που έκανε προ ημερών στο πλαίσιο του ετήσιου συνεδρίου της ASECAP, που έλαβε χώρα στο Costa Navarino, ο διευθύνων σύμβουλος της «Ολυμπία Οδός Λειτουργία Α.Ε.» Κώστας Παπανδρέου. Ο κ. Παπανδρέου υποστήριξε πως το μοντέλο που προωθεί το υπουργείο Υποδομών (η τύχη του πλέον εξαρτάται από την επόμενη κυβέρνηση) παραβιάζει «το θεμελιώδες δικαίωμα (και υποχρέωση) των παραχωρησιούχων», όπως αναφέρεται στις σχετικές συμβάσεις, «να επιβάλλουν και να συλλέγουν διόδια με το σύστημα της επιλογής τους».

Κατά τον κ. Παπανδρέου, με την εφαρμογή τους νέου συστήματος, «από τις διαθέσιμες πληροφορίες φαίνεται πως το Ελληνικό Δημόσιο θα παίρνει τον πλήρη έλεγχο (και συνεπώς και την ευθύνη) συλλογής των διοδίων από τους παραχωρησιούχους, αλλά είναι άγνωστο «ποιος (και πώς) εισπράττει τελικά τα διόδια». Κατά την άποψή του, με αυτό το μοντέλο, «είναι αδύνατο να γίνει κατανομή του ρίσκου συλλογής των διοδίων ανάμεσα στο Δημόσιο και τους παραχωρησιούχους με ένα τέτοιο μεικτό σχήμα», με το οποίο «διαφορετικοί παράγοντες σχεδιάζουν, επιλέγουν, εγκαθιστούν, συντηρούν και λειτουργούν το σύστημα διοδίων και επιβάλλουν την πληρωμή τους». Σε κάθε περίπτωση, θα απαιτηθούν «σημαντικές αλλαγές στις συμβάσεις παραχώρησης, εξέλιξη που απαιτεί σύνθετες και πολύχρονες διαπραγματεύσεις και συμφωνίες».

Κατά την άποψη του διευθύνοντος συμβούλου της «Ολυμπία Οδός Λειτουργία Α.Ε.», με το νέο σύστημα του υπουργείου, που στην ουσία καταργεί τις μπάρες στους σταθμούς διοδίων, «οι παραβιάσεις θα αυξηθούν (τόσο από τους χρήστες που το κάνουν επί σκοπού, όσο και από αυτούς που το κάνουν από αμέλεια) και εξαιτίας της μεγάλης αύξησης θα είναι πρακτικά αδύνατο να διαχειριστεί κάποιος τη διαδικασία, ανεξάρτητα από το μέγεθος ή τη φύση (δημόσιος-ιδιωτικός, αστυνομία, φορολογικές αρχές ή άλλος) του μηχανισμού είσπραξης.

Επιπλέον, δύσκολα θα λειτουργήσει το σύστημα τεχνολογίας ANPR για την καταγραφή της πινακίδας κυκλοφορίας ενός οχήματος. Ειδικά όταν οι πινακίδες είναι «συχνά παμπάλαιες, σε κακή κατάσταση, ενίοτε πλαστογραφημένες, αδύνατον να αναγνωριστούν, ενώ κάποιες φορές απουσιάζουν!». Ταυτόχρονα δεν λειτουργεί ενιαία κεντρική βάση με τα στοιχεία των πινακίδων κυκλοφορίας, ώστε να ταυτοποιείται ο ιδιοκτήτης κάθε οχήματος. Ερωτήματα υπάρχουν και για το πώς θα εισπράττονται τα διόδια από οχήματα του εξωτερικού, στην περίπτωση που οι οδηγοί δεν πληρώσουν. Τέλος, ο κ. Παπανδρέου θέτει και το ζήτημα απαξίωσης των επενδύσεων που έχουν κάνει μέχρι σήμερα οι παραχωρησιούχοι στους σταθμούς διοδίων και στα τεχνολογικά συστήματα.

Μία αντιπρόταση

Ο επικεφαλής της «Ολυμπία Οδός Λειτουργία Α.Ε.», πιθανώς επειδή η εταιρεία είναι η μοναδική που προωθεί «υβριδικό σύστημα» διοδίων, προτείνει να εφαρμοστεί το σύστημα του υπουργείου μόνο για τα επαγγελματικά οχήματα (αλλά τα διόδια να εισπράττονται από τους παραχωρησιούχους). Θεωρεί πως για τα Ι.Χ. μπορούν να επιτευχθούν οι στόχοι του υπουργείου για αναλογική χρέωση με ένα «υβριδικό σύστημα», ανάλογο της Ολυμπίας Οδού. Με το «υβριδικό σύστημα» χρέωσης θα λειτουργούν παράλληλα και σταθμοί διοδίων και θα υπάρχει ελεύθερη ροή για όσους έχουν ηλεκτρονικό πομποδέκτη. Σταδιακά, κατά τον κ. Παπανδρέου, θα περιορίζονται οι σταθμοί και θα επεκτείνεται η χρήση του πομποδέκτη.

Ετσι, όπως υποστήριξε στην παρουσίασή του, θα υπάρχει αναλογική χρέωση, αλλά με αξιοποίηση της υφιστάμενης υποδομής στα διόδια και της μεγάλης βάσης των περίπου 850.000 χρηστών που έχουν σήμερα πομποδέκτες, χωρίς να υπάρχει ο κίνδυνος αύξησης των παραβάσεων στα διόδια, χωρίς νέο μηχανισμό είσπραξης και κυρίως χωρίς σημαντικές αλλαγές στις συμβάσεις παραχώρησης. Θα χρειαστούν, βέβαια, αλλαγές στα χρηματοοικονομικά μοντέλα, καθώς θα επηρεαστούν τα έσοδα με την εφαρμογή του υβριδικού μοντέλου.

Προϋπόθεση αποτελεί η διασύνδεση των δύο συστημάτων ηλεκτρονικών διοδίων που λειτουργούν σήμερα, ώστε οι οδηγοί να χρησιμοποιούν τους πομποδέκτες σε όλο το μήκος του εθνικού δικτύου.