Τα 21 «ένοχα» γονίδια για σοβαρή λοίμωξη Covid-19

Εταιρεία στο Ηνωμένο Βασίλειο έχει λανσάρει ένα τεστ για ανεμβολίαστους, που όπως ισχυρίζεται, μέσω ανάλυσης DNA, μπορεί να εκτιμήσει πόσο πιθανό είναι να συμπεριλαμβάνεται κάποιος μεταξύ του 10% των ατόμων που θα χρειαστούν νοσηλεία μετά από λοίμωξη Covid-19.

Ο ενδιαφερόμενος χρειάζεται απλά να στείλει ένα δείγμα σάλιου μέσα σε έναν αποστειρωμένο δοκιμαστικό σωλήνα. Το τεστ, που κοστίζει περίπου 175 ευρώ, συνδυάζει γενετικά δεδομένα με την ηλικία, το φύλο και την προϋπάρχουσα ιατρική κατάσταση των χρηστών, προκειμένου να προβλέψει τον κίνδυνο να αρρωστήσουν βαριά και ένα μικρό ποσοστό αυτών να πεθάνει.

Αρκετοί ειδικοί στη γενετική αμφισβητούν την αξιοπιστία του συγκεκριμένου ελέγχου, θεωρώντας ότι είναι μάλλον πρόωρο να χρησιμοποιηθεί ένα γενετικό τεστ για τέτοια πρόβλεψη, καθώς ο τρόπος με τον οποίο τα γονίδια ενός ατόμου επηρεάζουν την πορεία της Covid-19 δεν έχει διευκρινιστεί πλήρως. Επιπρόσθετα, υπάρχει ο κίνδυνος οι μη εμβολιασμένοι άνθρωποι να υιοθετήσουν ριψοκίνδυνη συμπεριφορά, εάν η δοκιμή της εταιρείας υποδηλώσει ότι είναι λιγότερο ευάλωτοι στον κορωνοϊό.

Παρά τις επιφυλάξεις, το συγκεκριμένο τεστ μπορεί να είναι πρόδρομος παρόμοιων τεστ κινδύνου, που αναπτύσσονται με ταχύ τρόπο αυτή την εποχή σε όλο τον κόσμο. Ο ομότιμος καθηγητής Γενετικής και Γενετικής του Ανθρώπου στο ΑΠΘ Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης μελετά στενά τις εξελίξεις και τη σχετική βιβλιογραφία και δίνει χρηστικές απαντήσεις, μιλώντας στο iatronet.

Τα 21 «ένοχα» γονίδια

Έχει βρεθεί από μεγάλης κλίμακας επιστημονικές μελέτες πως μια ομάδα συνολικά 21 γονιδίων μπορούν να εξηγήσουν την ευαισθησία μας στη λοίμωξη από τον κορωνοϊό SARS-CoV-2 και τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων της νόσου Covid-19 με πιθανότητα 99%. Αυτά είναι:

Α) Τα 13 γονίδια που εντοπίστηκαν με το μεγάλο ερευνητικό πρόγραμμα Covid-19 Host Genetics Initiative (COVID-19 HGI).

B) Δύο γονίδια (ΑCE2 και TMPRSS2), που συμμετέχουν στο πώς εισέρχεται ο ιός στα κύτταρά μας.

Γ) Έξι γονίδια που καθορίζουν Ανθρώπινα Λευκοκυτταρικά Αντιγόνα (HLA).

«Σήμερα μπορεί κάποιος και στην Ελλάδα, με μια ανάλυση του 1,5% του γονιδιώματός του (αυτό που δίνει το mRNA και τις πρωτεΐνες και ονομάζεται εξονίωμα = exome), να βρει αν έχει τα συγκεκριμένα γονίδια. Η ανάλυση και ερμηνεία των αποτελεσμάτων από έναν γιατρό που γνωρίζει από γενετική θα του δώσει μια εικόνα αν είναι ευάλωτος σε βαριά νόσηση από κορωνοϊό», λέει ο κ. Τριανταφυλλίδης και προσθέτει: «Αυτό το τεστ κοστίζει σήμερα περίπου 1.000 ευρώ και χρειάζεται περίπου μία εβδομάδα για την ανάλυση. Υπάρχουν σε εξέλιξη προσπάθειες απλοποίησης των συγκεκριμένων τεστ, ώστε να μετατραπούν σε τεστ ρουτίνας με τη χρήση νέων τεχνολογιών αλληλούχησης του DNA, που επιτρέπουν την ταυτόχρονη ανάλυση πολλών γονιδίων του ανθρώπινου γονιδιώματος. Τα αποτελέσματα θα βγαίνουν σε μία μέρα και θα κοστίζουν αρκετά φθηνότερα, περίπου 300-400 ευρώ».

Σύμφωνα με τον καθηγητή, αν κάποιος κάνει το τεστ DNA και προκύψει πως έχει προδιάθεση για βαριά νόσηση και νοσηλεία, θα πρέπει να κάνει δύο πράγματα, ώστε να προστατευτεί: «Το πρώτο είναι να εμβολιαστεί, την επόμενη κιόλας μέρα, το δεύτερο να αλλάξει τρόπο ζωής αν είναι παχύσαρκος, αν καπνίζει ή αν έχει άλλους επιβαρυντικούς παράγοντες».

Με τι σχετίζονται τα «ένοχα» γονίδια

Τον Μάρτιο του 2020, χιλιάδες επιστήμονες σε όλο τον κόσμο ενώθηκαν για να απαντήσουν στο πιεστικό και περίπλοκο ερώτημα: γιατί ορισμένοι ασθενείς με Covid-19 αναπτύσσουν σοβαρή, απειλητική για τη ζωή ασθένεια που απαιτεί νοσηλεία, ενώ άλλοι έχουν ήπια ή καθόλου συμπτώματα; ποιοι γενετικοί παράγοντες επηρεάζουν την εξέλιξη;

Για την απάντηση του ερωτήματος αυτού άρχισε η υλοποίηση του μεγάλου ερευνητικού προγράμματος, με τον τίτλο Covid-19 Host Genetics Initiative (Covid-19 HGI) (https://www.covid19hg.org/), μια από τις πιο εκτεταμένες επιστημονικές συνεργασίες στην ανθρώπινη γενετική. Περιλαμβάνει σήμερα περισσότερους από 3.300 ερευνητές από 25 χώρες, σε Ευρώπη, Αμερική, Αφρική, Ασία και δεκάδες δημοσιεύματα.

Η μελέτη περιλαμβάνει σχεδόν 50.000 ασθενείς με Covid-19 και δύο εκατομμύρια μη μολυσμένους από 19 χώρες. Όπως αναφέρεται στην περίληψη των ως τώρα ευρημάτων, που δημοσιεύτηκαν στο κορυφαίο επιστημονικό περιοδικό Nature, οι ερευνητές εντόπισαν 13 γονίδια ή περιοχές στο ανθρώπινο γονιδίωμα που συνδέονται στενά με κίνδυνο μόλυνσης από τον κορωνοϊό ή σοβαρά συμπτώματα Covid-19. Ανάμεσα σ’ αυτά συμπεριλαμβάνονται 6 που δεν έχουν αναφερθεί σε προηγούμενες μελέτες γονιδιωματικής σε ανθρώπους με Covid-19. Τέσσερα γονίδια επηρεάζουν γενικά την ευαισθησία μόλυνσης στον ιό SARS-CoV-2, ενώ εννέα συσχετίστηκαν με τη σοβαρότητα της νόσου Covid-19.

Η ισχυρότερη συσχέτιση ευαισθησίας αφορούσε το γονίδιο ABO, που ελέγχει την ομάδα αίματος ΑΒΟ. Διαπιστώθηκε ότι άτομα με ομάδα αίματος τύπου Α είχαν 45% υψηλότερο κίνδυνο λοίμωξης από τον κορωνοϊό σε σύγκριση με άτομα με άλλες ομάδες αίματος (Β και ΑΒ). Από την άλλη, τα άτομα με ομάδα αίματος Ο είχαν 35% χαμηλότερο κίνδυνο να μολυνθούν από τον κορωνοϊό.

Επίσης η ερευνητική ομάδα επισήμανε ότι το γονίδιο FOXP4, το οποίο συνδέεται με καρκίνο του πνεύμονα, σχετίζεται με σοβαρή Covid-19.

Μεταξύ των 13 είναι και το ΤΥΚ2, το οποίο παίζει σημαντικό ρόλο στην ενεργοποίηση ορισμένων κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος και σχετίζεται με φλεγμονώδεις αποκρίσεις που είναι γνωστό ότι προκαλούν την «καταιγίδα κυτταροκινών», υπεύθυνη για τον θάνατο ακόμη και νεότερων ασθενών.

Τα γονίδια που ανοίγουν την πόρτα στον ιό

Το ACE2 και το TMPRSS2 είναι δύο γονίδια που συμμετέχουν στο πώς εισέρχεται ο ιός στα κύτταρά μας. Όπως εξηγεί ο κ. Τριανταφυλλίδης, το πρώτο στάδιο στην είσοδο του ιού είναι η προσκόλληση της ιικής πρωτεΐνης S της ακίδας του ιού στον υποδοχέα της μεμβράνης των ανθρώπινων κυττάρων, που είναι το μετατρεπτικό ένζυμο της αγγειοτασίνης καρβοξυπεπτιδάσης 2 (ACE2) για να αποκτήσει είσοδο στα κύτταρα.

Στη συνέχεια, μια άλλη ανθρώπινη πρωτεΐνη της κυτταρικής μεμβράνης, η πρωτεάση TMPRSS2, κόβει σαν ψαλίδι την πρωτεΐνη της ακίδας του ιού, επιτρέποντας έτσι στο γενετικό (RNA) υλικό του ιού να διεισδύσει στο κυτταρόπλασμα των κυττάρων μας.

Τα έξι γονίδια HLA που αναγνωρίζουν τους ιούς

Τα γονίδια HLA-Α, HLA-B, HLA-C, HLA-DP, HLA-DQ και HLA-DR καθορίζουν Ανθρώπινα Λευκοκυτταρικά Αντιγόνα (HLA). Δηλαδή καθορίζουν πρωτεΐνες που είναι σημαντικές τόσο για τον τρόπο με τον οποίο το ανοσοποιητικό σύστημα αναγνωρίζει ξένα αντιγόνα (π.χ. ιούς και μικρόβια) όσο και για το πώς ανταποκρίνεται και κινητοποιείται έναντι μολύνσεων από ιούς και μικρόβια.

«Η μοριακή τυποποίηση των γονιδίων HLA (δηλαδή ο ακριβής προσδιορισμός του υπότυπου για κάθε διαφορετικό μόριο HLA σε κάθε άτομο) θα μπορούσε να προσφέρει πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με το πώς μπορεί να εκδηλωθεί η νόσος Covid-19 στο άτομο αυτό και να βοηθήσει στην ιεράρχηση των θεραπευτικών επιλογών», καταλήγει ο καθηγητής.

Ο καθηγητής Γενετικής και Γενετικής του Ανθρώπου στο ΑΠΘ Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης