Γοητευτικά κι ανατρεπτικά στοιχεία για την πολύπαθη αλλά και πολυθρύλητη Θεσσαλονίκη φέρνει στο φως των ρεκτών του είδους μια ακόμη εντυπωσιακή έκδοση του ΜΙΕΤ, με συγγραφέα τον αρχιτέκτονα - διευθυντή του Πολιτιστικού Κέντρου Θεσσαλονίκης, Γιάννη Επαμεινώνδα.

Αφορμή για την έκδοση στάθηκε η έκθεση στο Πολιτιστικό Κέντρο του ΜΙΕΤ-ΕΛΙΑ, με τίτλο: "Η παλαιότερη φωτογραφία της Θεσσαλονίκης".

Τα κείμενα του βιβλίου: "Θεσσαλονίκη 1863-1873 - οι παλαιότερες φωτογραφίες -οι πρώτοι χάρτες της περιοχής σταθμού και λιμανιού", γράφτηκαν αρχικά, προκειμένου να εκδοθεί ο κατάλογος της έκθεσης.

Ο κατάλογος δεν εκδόθηκε, το βιβλίο όμως των 134 σελίδων (μεγέθους 24Χ30 εκ.) και με εμπεριεχόμενες τις θρυλικές αρχαιότερες φωτογραφίες της πόλης (σε τετράπτυχο συνολικού μήκους 90 περίπου εκατοστών) αποτελεί ένα ακόμη εκδοτικό κόσμημα.

"Τον Σεπτέμβριο του 2012, στην έκθεση "Η Δύση της Ανατολής", το ΜΙΕΤ παρουσίασε τη γνωστή πλέον φωτογραφία του Άγγλου αξιωματικού του ναυτικού, Χέρμπερτ Σέυς (Herbert Sayce), την οποία είχε εμπιστευτεί ο αρχιτέκτονας Γιώργος Αθ. Δέλλιος. 

Ποιος άνοιξε τον δρόμο στη μελέτη

Τεκμηριωμένη αρχικά, στα 1875-78, είχε θεωρηθεί τότε ως η παλαιότερη φωτογραφία της Θεσσαλονίκης. Στο μεταξύ, η καθηγήτρια Αλέκα Καραδήμου Γερόλυμπου, υπέδειξε την ύπαρξη μιας ακόμη πιο παλιάς λήψης, χρονολογημένης με ακρίβεια στο 1863.

Αυτή βρισκόταν αναρτημένη σε χαμηλή ανάλυση, σε ιστοσελίδα του διαδικτύου που πραγματεύεται την αλβανική ιστορία. Επρόκειτο για ένα δίπτυχο πανόραμα του φωτογράφου, Γιόζεφ Σέκελυ (Josef Székely), το πρωτότυπο του οποίου απόκειται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστρίας.

Η απόκτηση ενός υψηλής ανάλυσης ψηφιακού αντιγράφου, αναφέρει το Αθηναϊκό Πρακτορείο,  άνοιξε τον δρόμο στη μελέτη της φωτογραφίας και στην παρουσίασή της στην έκθεση.

Η παλαιότερη φωτογραφία της Θεσσαλονίκης (όπου επανεκτέθηκε και η φωτογραφία του Σέυς). Παράλληλα, το βιβλίο των Μακένζυ και Ίρμπυ (Irby), του 1867, που δώρησε στο ΕΛΙΑ-ΜΙΕΤ ο συλλέκτης Άγγελος Παπαϊωάννου, βοήθησε στην αναδίφηση της πορείας της νέας φωτογραφίας.

Επιπλέον, πέντε χάρτες/οριζοντιογραφίες της Εταιρείας Ανατολικών Σιδηροδρόμων -με τον παλαιότερο να χρονολογείται επίσης στο 1873- παραχωρήθηκαν από τον τοπογράφο, Δημήτρη Καρανταΐδη και αποτέλεσαν, μετά τις φωτογραφίες, το δεύτερο σημαντικό τεκμήριο του βιβλίου.

Πρωτόγνωρο φως σε ήδη γνωστά στοιχεία

Οι χάρτες (οι τέσσερις με γερμανόφωνες "λεζάντες" κι ο ένας γαλλόφωνος) χρονολογούνται κατά το 1873, 1882, 1899 και 1914 και αποτελούν, ουσιαστικά, τα προσχέδια για τις ...προς έγκριση μελέτες των μηχανικών της "Εταιρείας των Ανατολικών Σιδηροδρόμων" προς τον σουλτάνο.

Η συνδυαστική μελέτη φωτογραφιών και χαρτών οδήγησε αφενός σε νέα συμπεράσματα και υποθέσεις, για την εξέλιξη της πόλης, αφετέρου όμως έριξε και πρωτόγνωρο φως σε ήδη γνωστά στοιχεία.
 
Αυτά είχαν να κάνουν όχι μόνο με την πολεοδομία και την ιστορική τοπογραφία της Θεσσαλονίκης, αλλά (συνδιαστικά) με πληροφορίες κοινωνιολογικού, θρησκευτικού, εθιμικού, και κυρίως ιστορικού χαρακτήρα για την ανθρωπογεωγραφία της αδειάλειπτα, επι 2.300 χρόνια κατοικημένης πόλης.

Όσα συνοδεύουν το βιβλίο

Στο βιβλίο παρουσιάζονται τα σημαντικότερα μνημεία, που εμφανίζονται στις τρεις φωτογραφίες, μερικά για πρώτη φορά: τα θαλάσσια τείχη, ο Πύργος της Αποβάθρας, το Πρόπυλο των Δώδεκα Αποστόλων, η συναγωγή Ταλμούδ Τορά.

Κι ακόμα, η Πύλη Βαρδαρίου και η Ληταία, ο Τοπχανές, η Κρήνη του Σέιχ Σου, οι οικίες των Άμποτ και των Αλλατίνι στον Φραγκομαχαλά, το πρώτο Δημαρχείο της πόλης.

Ο πίνακας του Ιταλού Σαλάκκα, που αποτυπώνει τη Θεσσαλονίκη από τη θάλασσα, ερμηνεύεται μέσα από τα καινούρια τεκμήρια και αποκαλύπτει τα κρυμμένα μυστικά του:
 
την πρώτη πλατεία της πόλης στα Λαδάδικα -την πλατεία της Αποβάθρας- με το πρώτο, άγνωστο μέχρι σήμερα Τελωνείο, την παλιά Καραντίνα, το κεντρικό καφενείο του λιμανιού.

Αναλυτικά, υπομνήματα των φωτογραφιών, με ταυτοποιήσεις όλων των μνημείων -χαμένων και υφιστάμενων-, καθώς και ένα χρήσιμο ευρετήριο μνημείων, ονομάτων και τοποθεσιών, συνοδεύουν το βιβλίο.

Αποδίδοντας πολύτιμους καρπούς

"Η αναστροφή του κλίματος απέναντι στο παρελθόν της πόλης, που παρατηρήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980, ως συνέπεια της οποίας διασώθηκαν και συντηρήθηκαν πολλά από τα παλιά κτίρια της Θεσσαλονίκης, μεταξύ των οποίων και η Βίλα Καπαντζή του Πολιτιστικού Κέντρου του ΜΙΕΤ , αποδίδει σήμερα πολύτιμους καρπούς".

Τάδε έφη ο επιμελητής των κειμένων του βιβλίου, Γιάννης Επαμεινώνδας ο οποίος παρουσίασε με την πολύτιμη συμβολή της καθηγήτριας κ.Γερολύμπου, στο βιβλιοπωλείο του ΜΙΕΤ στην οδό Τσιμισκή, την απόλυτα γοητευτική στο περιεχόμενο και υψηλής αισθητικής στην εικόνα -έκδοση.

"Ως ιστορικό αρχείο, ή ως αλληγορική αναφορά στον εκσυγχρονισμό, η εκπληκτική φωτογραφία της Θεσσαλονίκης του 1863, έχει να "πει" πολλά για την πόλη και τους ανθρώπους της, τα σχέδια και τις προσδοκίες τους, σε μια περίοδο σημαντικών εξελίξεων στον ανατολικό και δυτικό κόσμο, στον περίγυρο της Μεσογείου και στους μακρινούς, ή γειτονικούς ορίζοντες της ευρωπαϊκής Δύσης.".
 
Αυτό σημειώνει σχετικά στην εισαγωγή της, στην αρκούντως εντυπωσιακή έκδοση η καθηγήτρια, Αλέκα Καραδήμου-Γερολύμπου.

Οι ιστορικές φωτογραφίες, της συλλογής Δέλλιου, τυπώθηκαν σε μεγάλες διαστάσεις και μετά την έκθεση παραχωρήθηκαν ευγενώς από το ΜΙΕΤ-ΕΛΙΑ στο Δήμο Θεσσαλονίκης, όπου και κοσμούν το φουαγιέ της αίθουσας συνεδριάσεων του Δημοτικού Συμβουλίου.

Οι χάρτες συμπεριλαμβάνονται στην -απόλυτα γοητευτική για τους απλούς αναγνώστες- ρέκτες του είδους , αλλά και τους ειδικούς επιστήμονες - έκδοση.

Η έκδοση με τίτλο" "Θεσσαλονίκη 1863-1873 - οι παλαιότερες φωτογραφίες και οι πρώτοι χάρτες της περιοχής σταθμού και λιμανιού", διατίθεται από τα βιβλιοπωλεία του ΜΙΕΤ.