Ραγδαία άνοδος στις ψηφιακές συναλλαγές

Στην πρώτη πεντάδα διεθνώς βρέθηκε η Ελλάδα με βάση την αύξηση των συναλλαγών χωρίς μετρητά το 2014 και το 2015, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση World Payments Report της εταιρείας συμβούλων Capgemini και της BNP Paribas. Παρότι το νομοσχέδιο για το πλαστικό χρήμα καθυστέρησε, οι κεφαλαιακοί έλεγχοι (capital controls) του Ιουλίου 2015 έδωσαν μεγάλη -έστω και αναγκαστική- ώθηση.

Όπως εξηγεί ο κ. Αντίγονος Παπαδόπουλος, εμπορικός διευθυντής της εταιρείας Cardlink του ομίλου Quest, ηγέτιδας στην εγκατάσταση και διαχείριση τερματικών για ηλεκτρονικές συναλλαγές (γνωστά ως POS), «Μπορεί οι ρυθμοί να έχουν υποχωρήσει ελαφρώς σε σχέση με την περίοδο μεταξύ του Ιουλίου 2015 και του Πάσχα του 2016, αλλά παραμένουν σε πολύ υψηλά επίπεδα. Οι νέες εγκρίσεις για εγκατάσταση τερματικών POS είναι τουλάχιστον δύο έως δυόμισι φορές περισσότερες σε μηνιαία βάση σε σχέση με το παρελθόν». Η Cardlink διαχειρίζεται σχεδόν τα μισά από τα περίπου 300.000 τερματικά POS που εκτιμάται πως λειτουργούν σήμερα στην Ελλάδα, τα οποία αυξάνονται μήνα με το μήνα.

Ο κ. Παπαδόπουλος επισημαίνει ακόμα ένα κρίσιμο στοιχείο που δείχνει τη στροφή των Ελλήνων προς τις ηλεκτρονικές συναλλαγές: το μέσο ύψος μιας ηλεκτρονικής συναλλαγής μειώνεται συνεχώς, εξέλιξη η οποία, όπως λέει, δεν συνδέεται αποκλειστικά με το γεγονός πως οι καταναλωτές δαπανούν μικρότερα ποσά, αλλά και με το γεγονός πως είναι διατεθειμένοι να χρησιμοποιήσουν την κάρτα τους και για αγορές μικρότερου ύψους.

Μεγάλα τα περιθώρια διείσδυσης

Μπορεί η χρήση των καρτών, ειδικά των χρεωστικών (debit) και όχι των πιστωτικών, να έχει απογειωθεί, αλλά τα μετρητά παραμένουν ο κυρίαρχος τρόπος συναλλαγής στην Ελλάδα, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη της Alpha Bank. Μάλιστα, οι Έλληνες διαθέτουν -στο πορτοφόλι ή στο... στρώμα- σχεδόν τριπλάσιας αξίας μετρητά σε σύγκριση με τους υπόλοιπους Ευρωπαίους. Σε κάθε Ελληνα αντιστοιχούν περί τα 8.500 ευρώ σε τραπεζογραμμάτια, ενώ ο μέσος Ευρωπαίος δεν έχει σε μετρητά περισσότερα από 3.100 ευρώ, με βάση στοιχεία της ΕΚΤ.

Γι’ αυτό και τα τραπεζικά στελέχη, αλλά και τα στελέχη των εταιρειών που δραστηριοποιούνται στον χώρο των ψηφιακών συναλλαγών, υποστηρίζουν πως τα περιθώρια ανάπτυξης είναι πολύ μεγάλα. Για παράδειγμα, η χρήση των υπηρεσιών internet banking ως ποσοστό του πληθυσμού στην Ελλάδα, είναι περιορισμένη και διαμορφώθηκε το 2015 στο 14%, έναντι 46% του μέσου ευρωπαϊκού όρου και 90% της Νορβηγίας, που κατέγραψε το υψηλότερο ποσοστό. Επιπλέον, η αύξηση του ποσοστού διεισδύσεως του internet banking μεταξύ των ετών 2014-2015 διευρύνθηκε κατά μία μόλις εκατοστιαία μονάδα (2014: 13%, 2015:14%).

Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, η αυξημένη χρήση των ηλεκτρονικών πληρωμών κατά 10% ετησίως επί τέσσερα συνεχή έτη, μπορεί να μειώσει την παραοικονομία μέχρι 5%. Η αύξηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών έναντι εκείνων με μετρητά συνάδει με την αύξηση της διαφάνειας στις συναλλαγές και συμβάλλει στον περιορισμό της παραοικονομίας και της φοροδιαφυγής, καθώς οι ηλεκτρονικές πληρωμές εντοπίζονται ευκολότερα.

Τα πιθανά κίνητρα και η διεθνής εμπειρία

Στην αγορά περίμεναν εδώ και έναν χρόνο τα μέτρα της κυβέρνησης για την ενίσχυση της χρήσης του πλαστικού χρήματος και των ψηφιακών συναλλαγών. Οι συζητήσεις με τους θεσμούς άλλωστε αποδείχτηκαν μακρές. 

Το νομοσχέδιο περιλαμβάνει εκτός από τη σύνδεση του αφορολόγητου με την πραγματοποίηση δαπανών με ηλεκτρονικές συναλλαγές και πλαστικό χρήμα περιλαμβάνονται και πρόσθετα κίνητρα για χρήση πλαστικού χρήματος όπως «λοταρίες».

Όσοι πιστεύουν στην αποτελεσματικότητα τέτοιου είδους μέτρων επικαλούνται πρόσφατη έρευνα του βρετανικού περιοδικού «Economist», σύμφωνα με την οποία η Νότια Κορέα περιόρισε τις συναλλαγές με μετρητά από το 40% στο 25% μέσα σε πέντε χρόνια, μεταξύ 2002 και 2006, μέσω της εφαρμογής χαμηλότερων φορολογικών συντελεστών στις συναλλαγές με κάρτες. Στην ίδια έρευνα αναφέρεται πως μια αποδοτική τεχνολογική και θεσμική «μηχανή» λειτουργεί, επίσης, υποβοηθητικά, όπως για παράδειγμα οι δωρεάν και ταχύτατες μεταφορές μεταξύ τραπεζικών λογαριασμών. Στον «Economist» υπενθυμίζουν τις αντιδράσεις των Ιταλών το 2011 όταν μπήκε πλαφόν στις συναλλαγές με μετρητά. Τότε είχαν καθοριστεί τα 1.000 ευρώ, τα οποία ο πρωθυπουργός Matteo Renzi αύξησε σε 3.000 ευρώ!

Οι λοταρίες με τις αποδείξεις δεν είναι επίσης ελληνική πρωτοτυπία. Αρκετές ευρωπαϊκές χώρες εφαρμόζουν το μέτρο τα τελευταία χρόνια. Αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο έχει δοκιμαστεί με επιτυχία. Στο Σάο Πάολο της Βραζιλίας, για παράδειγμα, από το 2007 οι καταναλωτές συμμετέχουν σε κληρώσεις και εκπτώσεις στο ΦΠΑ με βάση τους αριθμούς των αποδείξεών τους. Επιπλέον, τις κοινοποιούν στις αρχές ηλεκτρονικά ώστε να διασταυρώνονται με τα στοιχεία που δηλώνουν οι καταστηματάρχες! Σύμφωνα με τον «Economist», τα έσοδα που δηλώνουν οι μικροκαταστηματάρχες της πόλης εκτοξεύθηκαν κατά 20% μέσα σε τέσσερα χρόνια.

Την ίδια στιγμή, άλλες κεντρικές τράπεζες, όπως η σουηδική Riksbank αντιμετωπίζουν διαφορετικά προβλήματα. Η κεντρική τράπεζα της Σουηδίας εξετάζει κατά πόσο θα γίνει η πρώτη που θα εκδώσει ένα ψηφιακό νόμισμα, σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσει τη στροφή των Σουηδών στις ηλεκτρονικές και ανέπαφες συναλλαγές. Η γηραιότερη κεντρική τράπεζα στον κόσμο - ήταν η πρώτη που εξέδωσε χαρτονομίσματα τη δεκαετία του 1660- ερευνά τον σχεδιασμό ενός ψηφιακού νομίσματος και τις προκλήσεις που θα δημιουργούσε.

Σύμφωνα με τους «Financial Times», οι κεντρικές τράπεζες σε όλο τον κόσμο μόλις τώρα αρχίζουν να αναλογίζονται τα πιθανά οφέλη και τις προκλήσεις από την χρήση ψηφιακών νομισμάτων όπως το bitcoin. Ωστόσο, η δραματική πτώση στην χρήση ρευστού στη Σουηδία αναγκάζει τη Riksbank να κινηθεί πιο γρήγορα.

Οι δύο επόμενες «μάχες» της ΕΚΤ

Δύο τομείς στους οποίους επενδύει ακόμα και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), ανοίγοντας τη συζήτηση για το ρυθμιστικό πλαίσιο, είναι οι άμεσες πληρωμές (instant payments) και οι πληρωμές μέσω κινητού τηλεφώνου (Person-to-person - P2P - mobile payments).

Οι τράπεζες στην Ελλάδα επιχειρούν να ακολουθήσουν την υπόλοιπη Ευρώπη μολονότι οι διαφορετικές τεχνολογίες και τα πρότυπα που υιοθετούνται έχουν ήδη προκαλέσει ανησυχία και την παρέμβαση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) με στόχο την ανάπτυξη συμβατών υπηρεσιών μεταξύ των κρατών-μελών. Οι άμεσες πληρωμές εκτιμάται πως θα αυξήσουν σημαντικά την ταχύτητα με την οποία πραγματοποιούνται οι πληρωμές στην ευρωζώνη - και όχι μόνο. Σήμερα συνήθως χρειάζεται μία ημέρα προκειμένου μια πληρωμή εντός της ευρωζώνης να φτάσει στον αποδέκτη. Με τις άμεσες πληρωμές, αυτό θα συμβαίνει σε πραγματικό χρόνο, 24 ώρες την ημέρα, 365 ημέρες τον χρόνο. Τα χρήματα θα είναι άμεσα διαθέσιμα ώστε να τα χρησιμοποιήσει ο παραλήπτης.

Για να γίνει κάτι τέτοιο, όμως, απαιτείται η άμεση εκκαθάριση της συναλλαγής μεταξύ τραπεζών, η πίστωση του λογαριασμού του παραλήπτη και η επιβεβαίωση της συναλλαγής για τον αποστολέα μέσα σε δευτερόλεπτα, ανεξάρτητα από το μέσο πληρωμής που χρησιμοποίησε ο τελευταίος (πιστωτική κάρτα, χρεωστική, μεταφορά από τραπεζικό λογαριασμό κ.λπ.). Έτσι, τα συστήματα των τραπεζών θα χρειαστούν αναβαθμίσεις και επενδύσεις, ενώ η μάχη βρίσκεται σε εξέλιξη για τους άλλους φορείς, που αναπτύσσουν τεχνολογικές λύσεις με πρόσβαση στους τραπεζικούς λογαριασμούς των καταναλωτών ή στις κάρτες κ.λπ.

Ιδιαίτερο βάρος δίνεται και στην ανάπτυξη των άμεσων πληρωμών μεταξύ δύο χρηστών μέσω των κινητών τους τηλεφώνων (Person-to-person - P2P - mobile payments). Στην ουσία οι πολίτες συνδέουν τον αριθμό του κινητού τους τηλεφώνου με έναν τραπεζικό λογαριασμό και όταν π.χ. θέλουν να πληρώσουν έναν ηλεκτρολόγο μεταφέρουν άμεσα το ποσό μέσω των συσκευών τους. Το μοντέλο που προωθούν οι ευρωπαϊκές αρχές προβλέπει πως οι «παίκτες» οι οποίοι θα δραστηριοποιηθούν στις άμεσες πληρωμές μέσω κινητού τηλεφώνου θα αξιοποιήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο τη σημερινή υποδομή, όπως τις πληρωμές μέσω καρτών (SEPA), τα γνωστά IBANs, τον μοναδικό αριθμό ενός τραπεζικού λογαριασμού κ.λπ.

Το πρόβλημα που επισημαίνουν οι αρμόδιοι είναι η πολυδιάσπαση των τεχνολογικών λύσεων για άμεσες πληρωμές μέσω κινητού τηλεφώνου. Ήδη, στην Ευρώπη προωθούν περίπου 50 διαφορετικές τεχνολογικές λύσεις, με τις Βρυξέλλες να πιέζουν ώστε κάθε νέα λύση να κουμπώνει με τις προηγούμενες παρά να λειτουργεί ως αυτόνομος ανταγωνιστής, χωρίς συμβατότητα. Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει ο πανευρωπαϊκός φορέας που θα αναλάβει να προωθήσει κοινά πρότυπα, κοινό ρυθμιστικό πλαίσιο και κοινούς κανόνες ώστε τα διάφορα εθνικά συστήματα να είναι συμβατά με τα υπόλοιπα.