Οι νέοι «ιεροεξεταστές» της ελεύθερης σκέψης

Αυτό το σύστημα που κάποιοι αποκαλούν καπιταλιστικό είναι εξαιρετικά πολύπλοκο, ανταγωνιστικό και σε μεγάλο βαθμό στηρίζεται σε συνεχείς αλλαγές. Είναι φιλικό συνεπώς προς την ελευθερία της σκέψης και της δράσης. Με τα λόγια του μεγάλου Γιόζεφ Σουμπέτερ, είναι το σύστημα της δημιουργικής καταστροφής, που σημαίνει, όπως είχε δηλώσει και ο Κάρολος Μαρξ, ότι ο καπιταλιστής είναι «ένα μυαλό που ψάχνει».

Αυτά τα απλά λόγια σημαίνουν ότι το σύστημα της ανοικτής αγοράς, πριν ακόμα δημιουργήσει ανισότητες μέσω της συσσωρεύσεως πλούτου, δεν είναι προσβάσιμο με τον ίδιο τρόπο για όλους. Ο δε λόγος είναι μάλλον απλός: όλα τα μυαλά δεν ψάχνουν!

Κατά συνέπεια, το σύστημα είναι άνισο ως εκ της λειτουργίας του και η ιδιότητά του αυτή έχει νομοτελειακό χαρακτήρα.

Σήμερα, ο χαρακτήρας αυτός προσλαμβάνει οξεία μορφή, γιατί ένα στοιχείο που προστέθηκε στη φύση του είναι η ταχύτητα. Αυτή η τελευταία είναι πλέον συντελεστής παραγωγής πλούτου ίσως σε μεγαλύτερο βαθμό από τη συσσώρευση κεφαλαίου. Είναι χαρακτηριστική από την άποψη αυτή η περίπτωση των μεγάλων εταιρειών διαδικτύου και ψηφιακής τεχνολογίας, οι ασύλληπτες κεφαλαιοποιήσεις των οποίων δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με το ασήμαντο κεφάλαιο της εκκινήσεώς τους.

Όλες οι παραπάνω τάσεις και εξελίξεις οδηγούν στη διαπίστωση ότι ο μετασχηματισμός της οικονομικής πραγματικότητας από τους νέους συντελεστές παραγωγής πλούτου δημιουργεί σοβαρές ανισότητες, οι οποίες δεν είναι μόνο οικονομικές. Είναι επίσης πνευματικές, γνωστικές και αντιληπτικές.

Η προσαρμογή στην ψηφιακή εποχή και τεχνολογία δεν είναι ούτε αυτόματη αλλ’ ούτε και ίδια για όλους. Ακόμα χειρότερα, ενώ φαντάζει εύκολη και εξυπηρετική, στην ουσία συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Είναι δύσκολη και εξαιρετικά δαπανηρή σε χρόνο και χρήμα. Απαιτεί δε συνεχή εγρήγορση, γιατί τα τεχνολογικά και ψηφιακά δεδομένα αλλάζουν γρήγορα και έχουν κόστος. Υπάρχουν νοικοκυριά σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη, στα οποία η μηνιαία ψηφιακή δαπάνη (κινητά, τάμπλετ, PC) είναι υψηλότερη από την αντίστοιχη για διατροφή και ένδυση.

Το φαινόμενο στην Αφρική αρκετοί να πεινούν αλλά να έχουν κινητό τηλέφωνο κάθε άλλο παρά σπάνιο είναι. Οι επιστημονικές, τεχνολογικές και κατ’ επέκταση οικονομικές μεταβολές προκαλούν αναγκαστικά ψυχολογικές και συμπεριφορικές αλλαγές, οι οποίες επόμενο είναι να μεταβάλουν την όψη της οικογένειας και ως εκ τούτου ένα σοβαρό κομμάτι της κοινωνικής πραγματικότητας.

Δυστυχώς, δε, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι μεταβολές αυτές δεν συνοδεύονται από προσαρμογές και βελτιώσεις στις κυρίαρχες αντιλήψεις και στην εκπαίδευση. Στο σημερινό περιβάλλον, όχι μόνο στην Ελλάδα, η εκπαίδευση δεν εφοδιάζει το παιδί με τις νοητικές και ηθικές ικανότητες που δεν μπορεί να αποκτήσει από μόνο του.

Όχι λίγες φορές, έτσι, το παιδί ψάχνει για απαντήσεις σε ερωτήματα που οι μεγαλύτεροι αγνοούν ότι υπάρχουν. Έχει προκύψει έτσι ένα τεράστιο κοινωνικό, πνευματικό και οικονομικό ρήγμα, που αναπόφευκτα οδηγεί στην αμορφωσιά, στην περιθωριοποίηση, στον κυνισμό, στη συμπλεγματική συμπεριφορά.

Στο πλαίσιο αυτό άρχισαν να αλλάζουν, ιδιαίτερα μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού και την είσοδο της κομμουνιστικής Κίνας στην παγκόσμια αγορά, οι αντιλήψεις για την πολιτική και τις επιδόσεις της. Οι εχθροί των ανοικτών κοινωνιών, αντί να προτείνουν «οράματα» ισοκατανομής του πλούτου και αταξικές κοινωνίες, μετέφεραν τη δράση τους στον ψυχολογικό και πνευματικό τομέα. Άρχισαν να «παίζουν» έτσι με την οικολογία, τη συνωμοσιολογία, τις ψευδείς ειδήσεις και την παραπληροφόρηση, τις ταυτοτικές ανάγκες και εσχάτως τον ρατσισμό και τον φεμινισμό.

Κύρια επιδίωξή τους είναι η υπονόμευση του πνεύματος της ελευθερίας. Γνωρίζουν ότι σε εποχές σημαντικών και διαρθρωτικού χαρακτήρα αλλαγών, η ελεύθερη σκέψη και η ελευθερία των επιλογών είναι παράγοντες εξόδου από τις κρίσεις.

Οι μεταβολές από μόνες τους είναι σπόροι προόδου. Άρα η πρόοδος συναρτάται του βαθμού ελευθερίας. Αν ο άνθρωπος πήγε μπροστά στο πέρασμα της ιστορίας το οφείλει στις δυνατότητες για ελεύθερη επιλογή που κάθε φορά τού παρουσιάστηκαν. Ο Φλόιντ Χάρπερ είχε γράψει ότι «πρωτοπόρος της προόδου είναι εκείνος που πιστεύει ότι η αλήθεια είναι κάτι διαφορετικό από τις πεποιθήσεις που επικρατούν γύρω του. Δεν υπάρχουν πολλές πιθανότητες για πρόοδο, όταν δεν επιτρέπεται σε τέτοιους ανθρώπους να εκφράζουν ειλικρινά τις σπάνιες πεποιθήσεις τους. Ζητώντας τα προνόμια της ελευθερίας, ένας τέτοιος άνθρωπος ζητάει απλά το προνόμιο να είναι ειλικρινής στην αναζήτηση και την έκφραση των πεποιθήσεών του.

Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς ότι ένας τέτοιος άνθρωπος είναι επικίνδυνος για τους εξουσιολάγνους και λοιπούς «πωλητές οραμάτων».