Πώς καταστρατηγείται το πλαίσιο για τις ίδιες μετοχές, οι συνέπειες

Σε σειρά προηγούμενων άρθρων επιχειρήσαμε να προσεγγίσουμε θέματα που σχετίζονται με την απόκτηση ίδιων μετοχών από την ΑΕ. Διαπιστώσαμε, εκεί, την αδυναμία της πρωτότυπης κτήσης τους και το, υπό προϋποθέσεις, ανεκτό της παράγωγης. Ασχοληθήκαμε επίσης με το, καταρχήν, μη επιτρεπτό της παροχής πιστώσεως σε τρίτους από την ΑΕ για την απόκτηση ίδιων μετοχών. Τι συμβαίνει όμως όταν επιχειρείται η, μέσω τρίτων, καταστρατήγηση της συγκεκριμένης απαγόρευσης απόκτησης ίδιων μετοχών;

Η απόκτηση ίδιων μετοχών από την ΑΕ μέσω τρίτων είναι, κατ’ αρχήν, απαγορευμένη. Απαγορεύεται, στο πλαίσιο αυτό, (α) η σύσταση ενεχύρου για εξασφάλιση απαιτήσεων υπέρ της ΑΕ επί μετοχών της ή μητρικής της εταιρείας και (β) η έμμεση απόκτηση ίδιων μετοχών μίας ΑΕ μέσω θυγατρικής της.

Η Απαγόρευση Σύστασης Ενεχύρου

Πεδίο Εφαρμογής

Απαγορεύεται στην ΑΕ, στο αμέσως ανωτέρω πλαίσιο, να λαμβάνει δικές της μετοχές, καθώς και μετοχές μητρικής της εταιρείας (όχι όμως μετοχές άλλων συνδεδεμένων εταιρειών) ως (συμβατικό) ενέχυρο για την εξασφάλιση απαιτήσεών της καθώς και δανείων ή πιστώσεων που παρέχει.

Η απαγόρευση εφαρμόζεται, αναλογικά, και στην περίπτωση σύστασης επικαρπίας επί των ίδιων μετοχών της ΑΕ αλλά και επί καταπιστευτικής μεταβίβασης της κυριότητάς τους.

Σκοπός

Η σύσταση ενεχύρου, χωρίς αντάλλαγμα, δε συνεπάγεται, κατ’ αρχάς, αυτή καθ’ αυτή, τη μείωση του ενεργητικού της ΑΕ. Kίνδυνος ανακύπτει, στην πραγματικότητα, για τα συμφέροντα των εταιρικών δανειστών και των υφιστάμενων μετόχων σε περίπτωση μη είσπραξης της εξασφαλισμένης απαίτησης. Η αδυναμία πλειοδοσίας από μέρους της ΑΕ, στον πλειστηριασμό των ενεχυρασμένων μετοχών που θα ακολουθήσει, είναι προφανώς βλαπτική (μεταξύ άλλων και) για την ίδια. Λογική, κατά τούτο, η απαγόρευση της κατά τα άνω ενεχύρασης.

Εξαιρέσεις

Είναι επιτρεπτή η σύσταση ενεχύρου για την εξασφάλιση δανειακών απαιτήσεων εκ μέρους πιστωτικών και χρηματοδοτικών ιδρυμάτων. Επιτρεπτή, επίσης, η ενεχύραση μετοχών της μητρικής εταιρείας εκ μέρους της θυγατρικής της όταν, κατ’ εξαίρεση και υπό προϋποθέσεις, επιτρέπεται η απόκτηση ίδιων μετοχών.

Έννομες Συνέπειες

Η σύσταση ενεχύρου κατά παράβαση της ανωτέρω απαγόρευσης είναι απόλυτα άκυρη (όχι όμως και η ασφαλιζόμενη απαίτηση-λ.χ. σύμβαση δανείου). Για κάθε απαγορευμένη, κατά τα άνω, σύσταση ενεχύρου τα μέλη του ΔΣ ενέχονται προσωπικά, υπό προϋποθέσεις, σε ποινικό και αστικό επίπεδο.

Στην περίπτωση της, κατ’ εξαίρεση, νόμιμης σύστασης ενεχύρου αναστέλλεται το δικαίωμα παράστασης στη ΓΣ των ενεχυρασμένων μετοχών αλλά και το δικαίωμα ψήφου-εφόσον ασκείται από την ενεχυρούχο δανείστρια. Δεν συνυπολογίζονται στον σχηματισμό απαρτίας.

Η Κτήση Μετοχών Από Ελεγχόμενη Εταιρεία

Η ανάληψη, απόκτηση ή κατοχή μετοχών ΑΕ από (άμεσα ή έμμεσα), ελεγχόμενη εταιρεία, έστω και δια έμμεσου αντιπροσώπου, θεωρείται πως έγινε από την εκδότρια των μετοχών ΑΕ. Είναι, ως εκ τούτου, απαγορευμένη.

Πεδίο Εφαρμογής

Στην απαγόρευση εμπίμπτουν οι εταιρείες με σχέση μητρικής-θυγατρικής και οι «εγγονές» εταιρείες (:θυγατρικές θυγατρικής) της ΑΕ. Η ελεγχόμενη εταιρεία πρέπει να είναι κεφαλαιουχική (: ΑΕ, ΕΠΕ, ΙΚΕ, ΕΕ κατά μετοχές) ή αντίστοιχης μορφής-όταν η καταστατική της έδρα βρίσκεται σε χώρα εκτός ΕΕ.

Στο πεδίο εφαρμογής της εν λόγω διάταξης θα πρέπει να υπαχθεί, επιπρόσθετα, και ο τυχόν έμμεσος αντιπρόσωπος της ελεγχόμενης εταιρείας.

Η εξομοίωση της κτήσης μετοχών από την εξαρτημένη/ελεγχόμενη εταιρεία με την κτήση μετοχών από την ίδια την ΑΕ αφορά στην ανάληψη με πρωτότυπη κτήση ή παράγωγο τρόπο μετοχών της κυρίαρχης/μητρικής εταιρείας. Επίσης, στην κατοχή/άμεση εξουσίαση των μετοχών της κυρίαρχης/μητρικής στο πλαίσιο λ.χ. επικαρπίας ή πληρεξουσιότητας.

Σκοπός

Η αμέσως ανωτέρω εξομοίωση αποσκοπεί, κατ’ εξοχήν, στην προστασία της εταιρικής περιουσίας της μητρικής εταιρείας. Πρόκειται, πρακτικά, για διάθεση των οικονομικών πόρων της ελεγχόμενης-εμμέσως, δηλ. της μητρικής, για απόκτηση μετοχών της τελευταίας˙ όπερ άτοπο. Θίγεται, με τον τρόπο αυτό, η αρχή της σταθερότητας του μετοχικού κεφαλαίου˙ καταστρατηγούνται οι διατάξεις για την απόκτηση ίδιων μετοχών.

Εξαιρέσεις

Kτήσεις μετοχών μητρικής από ελεγχόμενή της εταιρεία είναι επιτρεπτές, στις περιπτώσεις που επιτρέπεται η απόκτηση ιδίων μετοχών από την ΑΕ. Επίσης, όταν: (α) η ελεγχόμενη εταιρεία προβαίνει σε κτήση μετοχών, ως έμμεσος αντιπρόσωπος, για λογαριασμό τρίτου, άσχετου, προσώπου, (β) η κτήση των μετοχών γίνεται από άλλη εταιρεία που διενεργεί κατ’ επάγγελμα πράξεις επί τίτλων, (γ) η κτήση επήλθε ενόσω δεν υφίστατο μεταξύ των εμπλεκομένων εταιρειών σχέση εξάρτησης/ελέγχου.

Έννομες Συνέπειες

Απόκτηση κατά παράβαση των ανωτέρω ισοδυναμεί με απόκτηση ιδίων μετοχών από την ίδια την ΑΕ-ανάλογα με τη φύση της ως πρωτότυπη ή παράγωγη. Επέρχονται, επομένως, οι αντίστοιχες συνέπειες. Συνοπτικά: επέρχεται αναστολή των δικαιωμάτων παράστασης και ψήφου στη ΓΣ˙ οι επίμαχες μετοχές δεν συνυπολογίζονται στο σχηματισμό απαρτίας.

Τα ζητήματα ευθύνης των μελών του ΔΣ ρυθμίζονται κατ’ αντιστοιχία με όσα ανωτέρω αναφέρθηκαν σχετικά με τη σύσταση ενεχύρου.  

Η απόκτηση ιδίων μετοχών είναι, κατ’ αρχάς-όπως ήδη διαπιστώσαμε, απαγορευμένη για την ΑΕ. Προσπάθεια ενδεχόμενης καταστρατήγησης της συγκεκριμένης απαγόρευσης, μέσω τρίτων ή μέσω ενεχύρασης, θα αποβεί ατελέσφορη-εκτός κι αν κάποιος κινηθεί στα όρια του νόμου (ή εκτός αυτών). Εξαιρέσεις λογικές, εν τούτοις, υφίστανται και, εν πολλοίς, χρηστικές.

Οι μετοχές, όμως, παραμένουν, συχνά, ένα σημαντικό περιουσιακό στοιχείο. Και ως τέτοιο μας απασχολούν, ενίοτε, θέματα/προβλήματα οικεία σε αντίστοιχα περιουσιακά στοιχεία: συγκυριότητα, επικαρπία, ενέχυρο.

Περί αυτών, αλλά και περί της διαχείρισής τους, σε επόμενη αρθρογραφία μας. 

* Ο κ. Σταύρος Κουμεντάκης είναι Managing Partner στην Koumentakis and Associates Law Firm