Τα 10 αγκάθια του 2025 για την παγκόσμια οικονομία

Το 2025 θα μείνει στην πρόσφατη ιστορία ως η χρονιά που η παγκόσμια οικονομία έμαθε να ζει στο χείλος του γκρεμού.

Όχι γιατί η καταστροφή τελικά ήρθε, αλλά επειδή πλησίασε αρκετά και πολλές φορές, με αποτέλεσμα να αλλάξει ισορροπίες ισχύος, κατεστημένα και προσδοκίες. Η παγκόσμια οικονομία λύγισε, απορρόφησε αλλεπάλληλα σοκ αλλά συνέχισε. Οι μεγάλοι παίκτες της αγοράς όμως, σχεδόν σε όλα τα παγκόσμια φορά που διεξήχθησαν το 2025 διεμήνυσαν ότι οι κανόνες του παιχνιδιού άλλαξαν: το ρίσκο έγινε δομικό, η γεωπολιτική στρατηγική μετατράπηκε σε οικονομική πολιτική και η αβεβαιότητα αναδείχθηκε σε μία από τις ισχυρότερες δυνάμεις που διαμορφώνουν ανάπτυξη, επενδύσεις και αγορές. Αυτοί που ρίσκαραν, κέρδισαν και αυτοί που ήταν επιφυλακτικοί μάλλον έχασαν αναμένοντας την εξομάλυνση των συνθηκών που δεν ήρθε ποτέ.

Δεν μιλάμε για μία και μόνο κρίση, αλλά μια αργή συσσώρευση πίεσης σε διάφορους τομείς της παγκόσμιας οικονομίας. Το καθοριστικό χαρακτηριστικό του 2025 δεν ήταν η κατάρρευση, αλλά η διάβρωση.

Οι θεσμοί άντεξαν, οι αγορές λειτούργησαν και το εμπόριο συνεχίστηκε, όμως η εμπιστοσύνη υποχώρησε, οι κανόνες «θόλωσαν» και οι ευάλωτες συνθήκες συσσωρεύτηκαν. Η παγκόσμια οικονομία επιβίωσε, αλλά βγήκε από τη χρονιά πιο πολιτικοποιημένη, πιο εύθραυστη και πολύ πιο εκτεθειμένη στο επόμενο σοκ.

Ξεχωρίσαμε τα 10 αγκάθια που έφεραν τα πάνω-κάτω το 2025:

1. Ο Τραμπ και ο πόλεμος των δασμών

Η δεύτερη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο μετέτρεψε τους δασμούς από διαπραγματευτικό εργαλείο σε σημαία της επιθετικής οικονομικής πολιτικής του. Οι φόροι στις εισαγωγές χρησιμοποιήθηκαν για την αναδιάταξη των εφοδιαστικών αλυσίδων, την άσκηση πίεσης σε συμμάχους και αντιπάλους και την κάλυψη δημοσιονομικών κενών. Ο Τραμπ δεν έδωσε καμία σημασία στο γεγονός ότι τα δικαστήρια εξέταζαν τη νομιμότητα των μέτρων. Γι αυτόν το μήνυμα ήταν σαφές: ο προστατευτισμός δεν ήταν πλέον κυκλικός, ήταν δομικός. Ή όπως ο ίδιος το έθεσε σε συνεργάτες του «say yes or else». Αυτή η φράση παραμένει μέχρι σήμερα και ακολουθεί τον Τραμπ σε όλες του τις διαπραγματεύσεις.

2. ΗΠΑ-Κίνα, σκληρή κόντρα για δυνατούς παίκτες

Η αναζωπύρωση της σύγκρουσης μεταξύ Ουάσιγκτον και Σι Τζινπίνγκ εξελίχθηκε σε τεστ αντοχής. Οι δασμοί έγιναν μόνο ένα από τα όπλα, δίπλα στους περιορισμούς σπάνιων γαιών, στους τεχνολογικούς ελέγχους, στους κανόνες ναυτιλίας και στην πρόσβαση στις αγορές. Αναγκαστικά, και όταν είδαν ότι το σκηνικό της κόντρας δεν ήταν ένας παροδικός εκβιασμός, οι αγορές προσαρμόστηκαν σε μια ζοφερή πραγματικότητα: η οικονομική αντιπαράθεση των δύο μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου είναι πλέον μόνιμο χαρακτηριστικό και θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ως παράμετρος για οποιαδήποτε ανάλυση.

3. Οι αγορές κρούουν τον κώδωνα της ύφεσης

Οι επενδυτές έζησαν το 2025 βίαιες ρευστοποιήσεις σε μετοχές, ομόλογα, εμπορεύματα και νομίσματα. Είδαμε μεγάλη νευρικότητα, μεταβλητότητα και φυγή προς τα «ασφαλή καταφύγια» με αποτέλεσμα τα πολιτικά σοκ να μετατρέπονταν σε σοκ ανάπτυξης. Οι ΗΠΑ το έζησε περισσότερο, καθώς οι δασμοί συγκρούστηκαν με ήδη σφιχτές χρηματοπιστωτικές συνθήκες και περιορισμένα περιθώρια της Ομοσπονδιακής Τράπεζας η οποία κονταροχτυπήθηκε με τον Τραμπ δημοσίως ουκ ολίγες φορές.

4. Η αμερικανική οικονομική πολιτική υπό το μικροσκόπιο του Ανώτατου Δικαστηρίου

Ένας λιγότερο ορατός αλλά κρίσιμος κίνδυνος που επισημαίνουν διεθνείς αναλυτές είναι ο τρόπος χρήσης της εξουσίας από τον Τραμπ. Το κατά πόσο, δηλαδή, η Ουάσιγκτον μπορεί νομικά να «οπλοποιεί» (weaponize) το εμπόριο ως εξουσία έκτακτης ανάγκης. Η εκκρεμότητα στο Ανώτατο Δικαστήριο για τους δασμούς εισήγαγε δικαστική αβεβαιότητα στην ίδια την παγκόσμια οικονομία, αναγκάζοντας κυβερνήσεις και επιχειρήσεις να σχεδιάζουν όχι μόνο με πολιτικό, αλλά και με συνταγματικό ρίσκο στις ΗΠΑ. Το λεγόμενο τέταρτο αγκάθι είναι ίσως και το πιο σοβαρό σε περίπτωση που το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ επιλέξει να κονταροχτυπηθεί με τον Αμερικανό πρόεδρο.

5. Η κατρακύλα της ρωσικής οικονομίας υπό την πίεση της εισβολής στην Ουκρανία

Η Ρωσία μπήκε στο 2025 δείχνοντας κάποια ανθεκτικότητα, αλλά την έκλεισε υπό πίεση. Η πτώση των εσόδων από το πετρέλαιο, τα διερευνόμενα ελλείμματα, ο επίμονος πληθωρισμός και οι τράπεζες φορτωμένες με αδιαφανές πολεμικό χρέος αποκάλυψαν ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα μετατράπηκε σε εργαλείο σύγκρουσης και βοήθειας της πολεμικής πολιτικής. Για τον Βλαντίμιρ Πούτιν, τόσο η συνέχιση του πολέμου όσο και μια κατάπαυση του πυρός ενέχουν σοβαρούς οικονομικούς κινδύνους. Γι’ αυτό και η στρατηγική του του Ρώσου προέδρου κινήθηκε και προς Ανατολάς (Κίνα) και προς Δυσμάς (ΗΠΑ) σε μια προσπάθεια να χαράξει προσωπικούς δεσμούς που θα μπορούσαν να ανοίξουν τον κύκλο συμφωνιών και σε τομείς που δεν θα δουν το φως της δημοσιότητας. Ειδικά στο θέμα της Ουκρανίας, ακούγεται ότι το πακέτο της Μόσχας προς τον «επιχειρηματία» Τραμπ ήταν και ο καταλύτης για να ανοίξουν οι δίαυλοι επικοινωνίας διάπλατα και να παραμείνουν ανοικτοί παρά τις επικρίσεις του διεθνούς τύπου, της ΕΕ ακόμα και μερίδας του ρεπουμπλικανικού κόμματός.

6. Ξανά στο προσκήνιο το χρέος και η δημοσιονομική σταθερότητα

Τα επιτόκια παρέμειναν υψηλά για αρκετό καιρό ώστε η βιωσιμότητα του χρέους να καταστεί αναπόφευκτο ζήτημα, για τις περισσότερες μεγάλες οικονομίες. Κυβερνήσεις σε ανεπτυγμένες και αναδυόμενες χώρες βρέθηκαν αντιμέτωπες με αυξανόμενο κόστος εξυπηρέτησης και συρρίκνωση δημοσιονομικού χώρου. Οι αγορές άρχισαν να επανατιμολογούν τον κρατικό κίνδυνο, όχι μόνο στον αναπτυσσόμενο κόσμο, αλλά και σε χώρες που θεωρούνταν μέχρι τώρα άτρωτες.

7. Οι αποπληθωριστικές προκλήσεις της Κίνας

Η αδύναμη εσωτερική ζήτηση, η βιομηχανική υπερπροσφορά και η συνεχιζόμενη κρίση ακινήτων (που στηρίζεται σιωπηρά από την κυβέρνηση για να μην καταρρεύσει) μετέτρεψαν την Κίνα σε αποπληθωριστική «βόμβα» για την παγκόσμια οικονομία. Οι φθηνές εξαγωγές βοήθησαν στη συγκράτηση του πληθωρισμού, αλλά όξυναν τις εμπορικές εντάσεις, συμπίεσαν τα περιθώρια κέρδους και τροφοδότησαν πολιτικές αντιδράσεις στο εσωτερικό της χώρας κατά της παγκοσμιοποίησης.

8. Η ενέργεια και τα σοκ

Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο έπαψαν να αντανακλούν απλώς προσφορά και ζήτηση. Το 2025 διαφάνηκε ότι μετέτρεψαν τη γεωπολιτική σε πληθωρισμό, ανάπτυξη και δημοσιονομικά ισοζύγια. Κυρώσεις, πόλεμοι, ελιγμοί του ΟΠΕΚ+ και φόβοι για τη ζήτηση προκάλεσαν έντονες διακυμάνσεις, δυσκολεύοντας τη χάραξη πολιτικής για εισαγωγείς και πιέζοντας προϋπολογισμούς των εταιριών εξαγωγής.

9. Ποιος υπολογίζει τα κλιματικά σοκ;

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα κυριάρχησαν το 2025 και «μεταφράστηκαν» σε μακροοικονομικές ζημιές: απώλεια παραγωγής, καταστροφή υποδομών, εκτίναξη δημόσιων δαπανών και αύξηση ασφάλιστρων κόστους. Ο κλιματικός κίνδυνος συγχωνεύθηκε με τον κρατικό κίνδυνο, αναδιαμορφώνοντας την έννοια της ανθεκτικότητας, αναφέρουν διεθνείς αναλυτές. Όμως οι παγκόσμιοι ηγέτες φαίνεται πως δεν ήταν σε θέση να υιοθετήσουν πολιτικές της πράσινης ανάπτυξης ώστε να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή. Κάθε χρόνο γίνονται φιλόδοξες εξαγγελίες που όμως δεν υλοποιούνται κυρίως γιατί δεν υπάρχουν διαθέσιμα κονδύλια. Είναι ένα φαινόμενο όμως που αναγκαστικά θα απασχολήσει την παγκόσμια πολιτική ελίτ το 2026.

10. Μπαίνουμε στην εποχή της συνεχούς αβεβαιότητας;

Υπό όλα όσα έχουμε αναφέρει πιο πάνω αναδύεται μια σκληρή πραγματικότητα: η παγκόσμια ανάπτυξη επιβραδύνθηκε στα όρια της στασιμότητας. Δεν μιλάμε για κατάρρευση αλλά για χρόνια υποαπόδοση (underperformance). Εμπορικοί φραγμοί, γεωπολιτικός ανταγωνισμός, καθυστερημένες επενδύσεις, δημοσιονομική προσαρμογή, και μη προβλέψιμη πολιτική δημιούργησαν μια παγκόσμια οικονομία με ελάχιστη ικανότητα απορρόφησης σοκ.

Σοκ που μεταφέρονται και στο 2026.