Πληρώνουμε τα λάθη του παρελθόντος

Συνήθως, τα προβλήματα ξεκινάνε από μικρά και γιγαντώνονται με το πέρασμα του χρόνου. Στην περίπτωση της Ελλάδας, το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ άρχισε να αυξάνεται τη δεκαετία του 1980, τροφοδοτούμενο από τα μεγάλα ελλείμματα του κρατικού προϋπολογισμού. Γιγαντώθηκε στα τέλη της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα και «έσκασε» όταν η διεθνής συγκυρία έγινε ασφυκτικά δυσχερής για υπερχρεωμένες χώρες και επιχειρήσεις. Κάτι το αντίστοιχο μπορεί να ειπωθεί για την απότομη άνοδο του πληθωρισμού, παρότι εδώ συνέβαλαν επίσης πρόσφατα γεγονότα όπως η πανδημία και ο πόλεμος στην Ουκρανία. 

Όμως, καθοριστικό ρόλο έχουν παίξει τα λάθη που έχουν γίνει στη νομισματική και δημοσιονομική πολιτική από την κρίση του 2008 και δώθε. Τον περασμένο Μάιο, ο πρώην πρόεδρος της Fed Ben Bernanke δήλωσε στο CNBC ότι η κεντρική τράπεζα των ΗΠΑ έκανε λάθος που δεν έλαβε νωρίτερα μέτρα  για να ελέγξει την άνοδο του πληθωρισμού. Γιατί καθυστέρησε η Fed; Γιατί προτίμησε να ποντάρει στον παροδικό πληθωρισμό αντί να ρισκάρει την οικονομική αστάθεια που θα πυροδοτούσαν οι σφιχτές χρηματοοικονομικές συνθήκες και το σπάσιμο των φουσκών στις αγορές.

Η ειρωνεία είναι ότι ήταν ο Μπερνάνκι που προήγαγε αυτή την πολιτική κάπου 9 χρόνια νωρίτερα. Τον Ιούλιο του 2013, ο τότε πρόεδρος της Fed είχε δηλώσει ότι η αμερικανική κεντρική τράπεζα ίσως θα έπρεπε να κάνει πίσω (push back), αν οι χρηματοοικονομικές συνθήκες γίνονταν τόσο σφιχτές ώστε να απειλούν την πρόοδο της οικονομίας. Εκείνες οι δηλώσεις έγιναν σε μια περίοδο που η απομόχλευση και η μείωση του ρίσκου σε παγκόσμιο επίπεδο είχαν ξεκινήσει στα χνάρια του «taper tantrum». Οι αγορές τις ερμήνευσαν ως σημάδι πως η Fed δεν θα ανεχόταν μεγάλη πτώση των αγορών και έκαναν ράλι χωρίς να κοιτάξουν πίσω.

Αργότερα, ο Jerome Powell ως νέος πρόεδρος της Fed, εξέφρασε την άποψη ότι οι αγορές θα έπρεπε να σταθούν στα δικά τους πόδια, πυροδοτώντας ένα νέο κύκλο απομόχλευσης. Χρειάσθηκε ένας γύρος αστάθειας στην αγορά των ρέπος το καλοκαίρι του 2019 για να επαναφέρει η Fed την ποσοτική χαλάρωση (QE). Και φυσικά οι κεντρικές τράπεζες άνοιξαν τους νομισματικούς υδατοφράκτες, όταν οι αγορές κινδύνευσαν με κατάρρευση τον Μάρτιο του 2020 λόγω της πανδημίας. 

Οι μαζικές αγορές τίτλων (QE) δεν απέτρεψαν μόνο την απομόχλευση και τις πωλήσεις σε κινητές αξίες υψηλού ρίσκου. Ενθάρρυναν επίσης το μοχλευμένο σπέκουλο, με αποτέλεσμα τις υπερβολές σε μετοχές, κρυπτονομίσματα κ.λπ. και οδήγησαν σε μεγαλύτερη ανισοκατανομή του πλούτου.

Ο συνδυασμός των μηδενικών ή/και αρνητικών επιτοκίων με τις μαζικές αγορές ομολόγων (QE) επί μία δεκαετία και πλέον έβαλαν τις βάσεις για τη δυναμική του πληθωρισμού που βιώνουμε. Όμως, θα ήταν λάθος να υποτιμηθεί η συνεισφορά της μεγάλης δημοσιονομικής ώθησης και τα λεφτά που μοιράστηκαν στις χώρες της Δύσης κατά τη διάρκεια της Covid. Αυτά τα λεφτά δεν ξοδεύτηκαν αρχικά σε υπηρεσίες, π.χ. εστιατόρια, ταξίδια κ.λπ. αλλά σε προϊόντα. Είχαμε σοκ στην πλευρά της ζήτησης προϊόντων. Οι καταναλωτές ήθελαν περισσότερα προϊόντα απ’ όσα οι επιχειρήσεις μπορούσαν να παράγουν, όταν άνοιξαν οι οικονομίες. Τα προβλήματα της παγκόσμιας εφοδιαστικής αλυσίδας και οι ελλείψεις εργατικών χεριών επιδείνωσαν το πρόβλημα. Το κερασάκι στην τούρτα μπήκε από την ανισορροπία ζήτησης και προσφοράς στην ενέργεια, που επιδεινώθηκε από τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Για να φθάσουμε στο σημείο να έχει ανέβει ο πληθωρισμός στο υψηλότερο σημείο των τελευταίων πολλών δεκαετιών σε αρκετές χώρες δεν είναι τυχαίο. Είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας που ξεκίνησε χρόνια πριν και η οποία «εμπλουτίσθηκε» στην πορεία την τελευταία διετία με ένα σοκ στην πλευρά της προσφοράς. Πληρώνουμε λοιπόν λάθη του παρελθόντος που τώρα βρίσκουμε μπροστά μας.