Πώς μπορεί ένας όμιλος να χτίσει επιχειρηματική ηθική

Η ηθική της επιχείρησης εγείρει ερωτήματα διαφόρων ειδών. Είτε πρόκειται για ανθρώπινο δυναμικό, είτε για το μάνατζμεντ, τη συνολική πολιτική της επιχείρησης, κλπ. Η ηθική εμπλέκεται σε όλα τα επίπεδα. Και οι μάνατζερ των επιχειρήσεων οφείλουν να της δώσουν ιδιαίτερη προσοχή.

Συχνά μη σαφής, η ηθική μπορεί επίσης να υλοποιηθεί με τη μορφή γραπτών κανόνων που γίνονται αποδεκτοί από τους εργαζόμενους (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, η ηθική στις επιχειρήσεις, Πολυτεχνείο Κρήτης, Δευτέρα 6 Σεπτεμβρίου 2021).

Στην καθημερινή επιχειρηματική ζωή, δεν σκεφτόμαστε απαραίτητα την ηθική. Αυτό ενεπνεύσθηκε κυρίως κατά τη δημιουργία της επιχείρησης, η οποία βασίζεται σε ένα σύνολο αξιών. Αυτό που ονομάζεται «εταιρική κουλτούρα».

Η διαδικασία

Επιλέγοντας να εφαρμόσει μια ηθική διαδικασία, η επιχείρηση γνωρίζει ότι έχει τα πάντα να κερδίσει: αξιοπιστία, βελτίωση του κοινωνικού διαλόγου, καλή φήμη, θετική εικόνα, πλεονεκτική τοποθέτηση στρατηγικής κ.λπ. Συνεπώς, η ηθική δεν πρέπει να διακρίνεται από τη στρατηγική της επιχείρησης. Τα οφέλη από την εφαρμογή της αληθινής επιχειρηματικής ηθικής, όμως, προχωρούν περισσότερο και εισέρχονται σε όλα τα επίπεδα της ζωής της κοινωνίας.

Ακολουθούν μερικά παραδείγματα.

1. Βελτίωση των μεθόδων μάνατζμεντ και εναρμόνιση των συμπεριφορών

Από την πλευρά των μάνατζερ, των πελατών ή ακόμη και των εργαζομένων, η ηθική υπονοεί ότι ο καθένας γνωρίζει το μερίδιο ευθύνης που έχει και τον αντίκτυπο των ενεργειών του.

2. Λογική του έργου

Είναι ξεκάθαρο ότι όταν πρόκειται για εμπορικοποίηση προϊόντων ή υπηρεσιών, η ηθική μπορεί να αποδειχθεί εμπορικό επιχείρημα. Με βάση το «τετράεδρο του έργου», ένα τετράπλευρο σχήμα καθορίζει τους τέσσερις συμπληρωματικούς στόχους κάθε επαγγελματικού έργου: αποτέλεσμα, πόροι, κίνδυνοι, προθεσμίες. Ορίζοντας ένα πραγματικό ηθικό άξονα, αποδίδουμε τους στόχους που πρέπει να επιτευχθούν πιο συγκεκριμένους και ευνοούμε τον τρόπο λειτουργίας του έργου στις επιχειρήσεις. Είναι ένας τρόπος να θεωρούμε πράγματα που αυξάνουν την παραγωγικότητα.

3. Δημιουργία της αξίας και ενίσχυση της εμπιστοσύνης των πελατών

Πέρα από την αξία του προϊόντος ή της υπηρεσίας, η ηθική αξία είναι είτε ένα συν είτε μια απόλυτη ανάγκη. Σε ορισμένους τομείς δραστηριότητας, η ηθική έχει γίνει το πρώτο κριτήριο.

4. Τελειοποίηση της εικόνας της μάρκας

Για μια επιχείρηση, η διατήρηση της καλής εικόνας για το εμπορικό σήμα εξαρτάται από δύο κύρια κριτήρια: (1) την εμπορική ευθύνη αφενός (παρών σε απαντήσεις ερωτήσεων των πελατών, την καλή εξυπηρέτηση μετά την πώληση, κλπ.) και (2) την ανάπτυξη της κοινωνικής ευθύνης αφετέρου (δέσμευση για το περιβάλλον, κοινωνική ένταξη των μειονοτήτων, κλπ., βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, η επίδραση των μεγάλων επιχειρήσεων στην κοινωνική ευθύνη, Πολυτεχνείο Κρήτης, Δευτέρα 5 Ιουλίου 2021).

Όλα αυτά λαμβάνοντας υπόψη τις επιταγές της ανταγωνιστικότητας και το οικονομικό πλαίσιο. Η εφαρμογή μιας ηθικής διαδικασίας σε μια επιχείρηση γίνεται αναγκαστικά σε σχέση με τη συνολική πολιτική της. Οι δύο τρέφονται μεταξύ τους. Το στοίχημα στην ηθική συνεπώς σημαίνει ενίσχυση των αξιών που κάνουν την επιχείρηση να υπάρχει.

Προσοχή όμως, αυτό απαιτεί συγκεκριμένες και βαθμιαίες ενέργειες. Δεν πρόκειται για τη βελτίωση απλά της ηθικής εικόνας, αλλά για όλες τις ενέργειες που μπορούν να πραγματοποιηθούν σε όλα τα επίπεδα της επιχείρησης και κυρίως, μακροπρόθεσμα.

Στάδιο 1ο: πραγματοποίηση ενός ελέγχου της κατάστασης/μια εκτίμηση

Είναι η στιγμή να γίνει ένας απολογισμός όλων των ηθικών θεμάτων. Αλλά επίσης – και αυτό δεν πρέπει να αγνοηθεί – για να αναδείξει όλα όσα λειτουργούν. Είναι σημαντικό να γίνει γνωστό ποιες αξίες αποτελούν το θεμέλιο της επιχειρηματικής ηθικής της επιχείρησης.

Ποιος μπορεί να συμμετάσχει στην αξιολόγηση; Όλοι μπορούν και πρέπει να συμμετέχουν: μάνατζερ, κατώτερα διευθυντικά στελέχη, εργαζόμενοι... Ο καθένας θα έχει διαφορετική άποψη και θα αναφέρει τις δυσλειτουργίες που αφορούν το εργασιακό του περιβάλλον. Ο σκοπός αυτής της φάσης είναι να προκύψουν συγκεκριμένες δεσμεύσεις, λαμβάνοντας υπόψη τις οικονομικές, κοινωνικές και ανθρώπινες επιταγές που αποτελούν μέρος της πραγματικότητας της εταιρείας.

Αυτό θα συνεισφέρει στην ενίσχυση του αισθήματος εμπιστοσύνης των συνεργατών της επιχείρησης. Πείθονται επίσης και οι σκεπτικιστές να αποδεχτούν τις θεμελιώδεις αλλαγές που πρόκειται να λάβουν χώρα.

Στάδιο 2ο: Γραπτή κατάθεση των δεσμεύσεων

Η αξία της γραφής είναι επίσης μέρος της ηθικής. Με τη σύνταξη ενός οδικού χάρτη βέλτιστων πρακτικών ή ακόμη και ενός κώδικα δεοντολογίας, γίνεται η σύναψη μιας ηθικής σύμβασης με τους συνεργάτες, τους πελάτες, τους προμηθευτές της επιχείρησης.

Ο οδηγός βέλτιστων πρακτικών παραμένει το πιο ολοκληρωμένο έγγραφο. Συνήθως, χωρίζεται σε υπο-μέρη που σχετίζονται με τα διαφορετικά τμήματα της επιχείρησης. Ο συγχρονισμός διευκολύνει την αφομοίωση από νέους εργαζόμενους, για παράδειγμα. Ο χάρτης εστιάζει σε αξίες. Γιατί αν οι αξίες είναι σημαντικές, ο σεβασμός τους σε καθημερινή βάση είναι ακόμη περισσότερο.

Στάδιο 3ο: Διάδοση της ηθικής δέσμευσης

Μετά τη γραπτή κατάθεση των δεσμεύσεων της επιχείρησης, είναι τώρα απαραίτητο να γίνει η επικοινωνία γύρω από το νέο ηθικό άξονα. Ο στόχος είναι να γίνει το έγγραφο αναφοράς (χάρτης, κώδικας δεοντολογίας, οδηγός ορθής πρακτικής) ελκυστικό. Η καλύτερη παρουσίαση του εγγράφου γίνεται οργανωμένα με μια συνάντηση με τους συνεργάτες στους οποίους εκτίθεται το έργο που έχει γίνει ή μέσω διαφημιστικού υλικού (αφίσες, διαδραστική αλληλογραφία, κ.λπ.)

Εάν υπάρχει υπεύθυνος δεοντολογίας στην επιχείρηση, είναι ακόμη καλύτερο, επειδή η αποστολή της ευαισθητοποίησης και της κατάρτισης της επιχείρησης δεν τελειώνει με την καθιέρωση εγγράφων.

Εκτίμηση του ηθικού κινδύνου

Μια καλή εκτίμηση του ηθικού κινδύνου στηρίζεται στη σωστή κατανόηση των αιτιών που μπορούν να οδηγήσουν έναν εκπρόσωπο της επιχείρησης σε επιλήψιμη συμπεριφορά. Διακρίνονται τρεις κατηγορίες αιτιών.

- Τα αίτια σε ατομικό επίπεδο: Είναι οι εκπρόσωποι της επιχείρησης ευαίσθητοι στις ηθικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει; Γνωρίζουν τις κατάλληλες συμπεριφορές για να τις υιοθετήσουν; Σκοπεύουν να ενεργήσουν σύμφωνα με αυτό που υπαγορεύουν οι αξίες της επιχείρησης; Έχουν την επιμονή, ακόμη και το θάρρος που απαιτείται για να ενεργήσουν ηθικά;

- Τα αίτια ως προς την ένταση των προκλήσεων: Αυτά τα αίτια συνδέονται με την ένταση των ηθικών προκλήσεων που αφορούν την επιχείρηση. Όσο πιο έντονες είναι αυτές οι προκλήσεις, τόσο μικρότερος είναι ο κίνδυνος παράβασης εκπροσώπου της επιχείρησης. Η ένταση των προκλήσεων μπορεί να καθοριστεί με βάση διάφορους παράγοντες:

• Τις αρνητικές συνέπειες που σχετίζονται με την υιοθέτηση κατακριτέων συμπεριφορών
• Την πιθανότητα εμφάνισης αυτών των συνεπειών
• Το χρόνο που θα χρειαστεί για να υλοποιηθούν αυτές οι συνέπειες
• Την εγγύτητα μεταξύ του εκπροσώπου της επιχείρησης και των πιθανών θυμάτων της κακής συμπεριφοράς του
• Τον αριθμό αυτών των θυμάτων και την κοινωνική συναίνεση που υπάρχει σε σχέση με αυτές τις προκλήσεις

- Τα αίτια στο πολιτιστικό επίπεδο: Αυτός ο τύπος των αιτιών βασίζεται στην ποιότητα της ηθικής κουλτούρας που επικρατεί μέσα στην επιχείρηση. Οι ηγέτες σέβονται τις ηθικές απαιτήσεις; Έχουν τέτοιες προσδοκίες από τους υφιστάμενούς τους; Θα δοθεί αξία σε έναν εκπρόσωπο της επιχείρησης που συμπεριφέρεται ηθικά; Αντίστροφα, θα τιμωρηθεί αυτό το άτομο εάν επιδίδεται σε κατακριτέα συμπεριφορά;

Ο προσδιορισμός του ηθικού κινδύνου στηρίζεται επομένως σε επαρκή εκτίμηση των μεμονωμένων κινδύνων, των κινδύνων που συνδέονται με την ένταση των ηθικών προκλήσεων που αφορούν την επιχείρηση και, τελικά, τους πολιτιστικούς κινδύνους.

Συμπερασματικά: Μόλις η επιχείρηση διαγνώσει τους ηθικούς κινδύνους της, πρέπει να εφαρμοστεί ένα σχέδιο δράσης για να προωθήσει την υιοθέτηση ηθικής συμπεριφοράς και να αποθαρρύνει τις αδικίες. Η αποτελεσματικότητα αυτού του σχεδίου δράσης θα εξαρτηθεί από την ικανότητα του οργανισμού να διορθώσει τις αδυναμίες που εντοπίστηκαν στη διάγνωση των ηθικών κινδύνων.

Το καλό μάνατζμεντ της ηθικής διάστασης μιας επιχείρησης στηρίζεται πρώτα από όλα στην ικανότητά της να καθιερώσει το σύστημα αξιών που μοιράζονται οι στρατηγικοί ενδιαφερόμενοι φορείς της, στη συνέχεια στην υιοθέτηση μιας οργανωτικής κουλτούρας που προάγει τη συμπεριφορά σύμφωνα με αυτό το σύστημα αξιών. Η επαρκής αξιολόγηση του ηθικού κινδύνου θα διευκολύνει την ανάπτυξη σχετικών μέτρων που πρέπει να εφαρμοστούν για τη δημιουργία μιας πραγματικής ηθικής κουλτούρας. Με αυτόν τον τρόπο θα υπάρξει μια ευνοϊκή προσέγγιση για την επίτευξη της αποστολής της.

* Ο Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης είναι Καθηγητής στο Πολυτεχνείο Κρήτης & στο Audencia Business School, France