Ναγκόρνο-Καραμπάχ: Βαλίτσα ή φέρετρο για τους Αρμένιους

Είναι δραματικό για τους Αρμένιους του Ναγκόρνο-Καραμπάχ να εγκαταλείπουν εδάφη στα οποία είχαν κάποιες εκατοντάδες χρόνια παρουσία. Πλην όμως στην πορεία της ιστορίας, τα λάθη και οι αστοχίες έχουν κόστος, όταν γίνονται γιατί κάποιες ηγεσίες δρουν ερήμην της πραγματικότητας και των συσχετισμών δυνάμεων που αυτή εμπεριέχει. Παρόμοια είναι και η περίπτωση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η οποία καταλήγει σε αναβάθμιση της Τουρκίας στην περιοχή.

Όλα άρχισαν στις 19 Σεπτεμβρίου 2023, στις 13:00 τοπική ώρα ακριβώς. Με πρόσχημα μια «αντιτρομοκρατική» επιχείρηση, στοχεύοντας μόνο στρατιωτικούς στόχους, οι ένοπλες δυνάμεις του Αζερμπαϊτζάν, υποστηριζόμενες από την Τουρκία, ξεκίνησαν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αρμένιο θύλακα στην περιοχή αυτή από την εποχή του Λένιν και των μπολσεβίκων, το 1917, μια επίθεση μεγάλης κλίμακας. Επωφελούμενες βέβαια της ρωσικής εμπλοκής στην Ουκρανία.

Βόμβες, πυρά πυροβολικού, μη επανδρωμένα αεροσκάφη, πύραυλοι... Στο Μαρτάκερτ, το Μαρτούνι, το Ασκεράν, στα συνοριακά χωριά, ακόμη και στο Στεπανακέρτ, την πρωτεύουσα του θύλακα, οι Αρμένιοι «τρομοκράτες», ο αμυντικός στρατός του Καραμπάχ και οι 120.000 κάτοικοι χτυπήθηκαν επί είκοσι τέσσερις τραγικές ώρες, από την ατσαλένια καταιγίδα του Αζερμπαϊτζάν. Αποτελέσματα: 200 νεκροί, 400 τραυματίες, περισσότεροι από 10.000 πρόσφυγες.

Την επόμενη μέρα, μετά από διαπραγματεύσεις με το μαχαίρι στον λαιμό, η αυτονομιστική «δημοκρατία» του Αρτσάχ ανακοίνωσε την υπογραφή «συμφωνίας για παύση των εχθροπραξιών, με τη μεσολάβηση της διοίκησης των ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων». Το Αζερμπαϊτζάν επιβεβαίωσε την κατάπαυση του πυρός και περίμενε να εφαρμόσει πραγματικά «τη διάλυση και τον πλήρη αφοπλισμό των σχηματισμών του αμυντικού στρατού του Ναγκόρνο-Καραμπάχ». Στις 21 Σεπτεμβρίου η συνθηκολόγηση ολοκληρώθηκε.

Και τώρα έχει αρχίσει για καλά η φυγή. Είναι δύσκολο να αφήσεις τη γη σου, εκμυστηρεύεται στο γαλλικό περιοδικό Λε Πουάν η Γιάνκα, της οποίας όλη η οικογένεια, κάπου 10 άτομα, βάζει ό,τι μπορεί σε βαλίτσες. «Μετά την έλλειψη των πάντων (φαγητού, νερού και φαρμάκων), ήλθαν και οι βόμβες. Είμαστε πια στο τέλος του δρόμου», λέει ο αδελφός της, πτυχιούχος της νομικής.

«Είμαστε μόνοι, χωρίς συμμάχους, 120.000 νικημένοι απέναντι σε 10 εκατομμύρια νικητές που διψούν για γενοκτονία». Από την ήττα των Αρμενίων στο τέλος του πολέμου 44 ημερών το 2020, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ είχε μάθει να είναι μόνο του. Ο υβριδικός πόλεμος (τσιμπημένα σύνορα, χάρτινες ειρηνευτικές συμφωνίες, καταπατημένα ανθρώπινα δικαιώματα, απαγωγές κ.λπ.) που διεξήγαγε εναντίον του το Αζερμπαϊτζάν δεν συγκίνησε πολύ τον «πολιτισμένο κόσμο». Αυτά μας είπε μέσω του sms η συνάδελφος Χ. Σαμπαγιάν, γενική γραμματέας του αρμενικού τμήματος της Ομοσπονδίας Ευρωπαίων Δημοσιογράφων.

Και είναι γεγονός ότι μετά τις επιθέσεις της 19ης Σεπτεμβρίου, στον ΟΗΕ, η Γαλλία κάλεσε για συνεδρίαση του Συμβουλίου Ασφαλείας, οι Ηνωμένες Πολιτείες θεώρησαν την επίθεση του Μπακού «απαράδεκτη» και ο Αρμένιος πρέσβης κατήγγειλε «έγκλημα κατά της ανθρωπότητας». Στο Συμβούλιο της Ευρώπης, ο Πρόεδρος Leendert Verbeek δήλωσε «βαθιά ανήσυχος».

Από την πλευρά της, η Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ από το 2020 παρακολουθούσε μάλλον με απάθεια έναν υβριδικό πόλεμο, σήμερα βρίσκεται σε πλήρη σύγχυση. Δυσκολεύεται για ποικίλους λόγους να αναγνωρίσει θύτες και θύματα. Στην πραγματικότητα, η Ε.Ε. ποτέ δεν θέλησε να πάρει ξεκάθαρη θέση, σε μια σύγκρουση που έχει 20 χρόνια και κάτι ιστορία πίσω της. Και στην οποία, όμως, σήμερα το Αζερμπαϊτζάν είναι ο επιτιθέμενος και το Ναγκόρνο-Καραμπάχ το θύμα. Φθάσαμε έτσι στο τέλος του αρμενικού θύλακα και όλοι γνωρίζουμε πώς και γιατί.

Στις 18 Ιουλίου 2022 η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Γερμανίδα Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, πήγε στο Μπακού, πρωτεύουσα του Αζερμπαϊτζάν, για να υπογράψει μια συμφωνία προμήθειας φυσικού αερίου. Η Γερμανία βρισκόταν σε πανικό από τότε που ο Πούτιν έβαλε το χέρι του στη βρύση του Nord Stream και απειλεί ανά πάσα στιγμή να διακόψει τη ροή προς τη γερμανική βιομηχανία. Η πρόεδρος Φον ντερ Λάιεν λοιπόν έψαχνε για φυσικό αέριο παντού.

Στο Μπακού, επαινεί τον πρόεδρο Αλίεφ, τον οποίο χαρακτηρίζει «αξιόπιστο και αξιόπιστο εταίρο». Ο Νότιος Διάδρομος Φυσικού Αερίου προμήθευε ήδη 8 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου ετησίως στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η Φον ντερ Λάιεν υπόσχεται 12 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα από το 2023 και 20 δισεκατομμύρια τελικά. Και δεν έχει τελειώσει: η συμφωνία θα προβλέπει επίσης ότι το Αζερμπαϊτζάν θα παρέχει καθαρή ενέργεια με υπεράκτια αιολική ενέργεια και πράσινο υδρογόνο, πολύ σημαντικά για το γερμανικό ενεργειακό μείγμα.

Επιπλέον, υπάρχει ισχυρή υποψία ότι η Ρωσία συνεχίζει να πουλά αέριο στην Ευρώπη μέσω του Αζερμπαϊτζάν.

Επίσης, 17 ευρωβουλευτές, με πρωτοβουλία της Σλοβάκας Miriam Lexmann (ΡΡΕ), έστειλαν, στις 20 Σεπτεμβρίου, επιστολή στους Charles Michel, Ursula von der Leyen και Josep Borrell (επικεφαλής της ευρωπαϊκής διπλωματίας), ζητώντας να διεξαχθούν «άμεσες δοκιμές του φυσικού αερίου που φτάνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου για να καθοριστεί εάν το Αζερμπαϊτζάν επανεξάγει ρωσικό αέριο στην Ε.Ε.».

Αυτή η επιστολή υπογράφηκε από ευρωβουλευτές από πολλές πολιτικές οικογένειες. «Έχουμε μπροστά στα μάτια μας το αποτέλεσμα του συμβιβασμού μας με το καθεστώς Αλίεφ», παρατηρεί απογοητευμένος ο ευρωβουλευτής Raphael Glucksmann. «Αντιμετωπίζοντας το άτομο που προετοιμάζει την επίθεση και τον πόλεμο ως αξιόπιστο συνεργάτη, τον ενισχύουμε και του στέλνουμε το σήμα ότι μπορεί να φύγει. [...].

Από την αρχή, έχουμε την εντύπωση ότι καθοδηγούμαστε από αυτή την αναμφισβήτητη ανάγκη για φυσικό αέριο, αλλά ότι έχουμε ξεχάσει όλες τις άλλες πτυχές μιας συνεκτικής πολιτικής σε ευρωπαϊκή κλίμακα. Έχουμε ήδη κάνει αυτό το λάθος με τον Βλαντιμίρ Πούτιν, εδώ και πολύ καιρό. Αναπαράγουμε ακριβώς το ίδιο σφάλμα».

Ήλθε έτσι το τέλος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Για τον τοπικό πληθυσμό -μετά από 35 χρόνια ευφορίας, πολιορκίας, νίκης, ήττας, και πολλών μοιραίων λανθασμένων υπολογισμών από τους ηγέτες τους- αυτό το αποτέλεσμα είναι πικρό. Σηματοδοτεί την πλήρη καταστροφή ενός έργου που ξεκίνησε το 1988, όταν οι Αρμένιοι του Καραμπάχ προσπάθησαν για πρώτη φορά να αποσχιστούν από το Σοβιετικό Αζερμπαϊτζάν. Και πηγαίνει ακόμα πιο πίσω από αυτό: η απώλεια ετούτου του εδάφους με αιωνόβια αρμενική ιστορία και κληρονομιά θα γίνεται αισθητή από τους Αρμένιους για χρόνια.

Είναι προφανές ότι η βία και όχι η διπλωματία καθορίζει τα πάντα στη διαμάχη για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Σήμερα για την Αρμενία η κατάσταση είναι δύσκολη γενικά και η ηγεσία της θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ποια είναι τα διαχρονικά λάθη της.