Γιατί η ένταση στο Κόσοβο δεν θα φτάσει στα άκρα

Παρά τις πρόσφατες συγκρούσεις στα σύνορα και τις κλιμακούμενες απειλές μεταξύ της Σερβίας και του Κοσόβου, παραμένει απίθανο να υπάρξει ένα ευρύτερο ξέσπασμα εθνοτικής βίας στο βόρειο Κόσοβο, λόγω της μεγάλης παρουσίας ΝΑΤΟϊκών ειρηνευτικών δυνάμεων στην περιοχή και λόγω της διπλωματικής πίεσης της Δύσης.

Στις 10-11 Δεκεμβρίου, οι εντάσεις αναζωπυρώθηκαν στο βόρειο Κόσοβο, καθώς εκατοντάδες Σέρβοι έστησαν οδοφράγματα με τη χρήση βαρέων μηχανημάτων σε δύο συνοριακά περάσματα με τη Σερβία, εμποδίζοντας την κυκλοφορία στις περιοχές Ζβέτσαν και Λεπόσαβιτς. Οι Σέρβοι αντάλλαξαν πυροβολισμούς με την κοσοβάρικη αστυνομία κοντά στο σημείο ελέγχου Μπρνιακ, ενώ η EULEX - η αποστολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έχει αναλάβει την περιπολία στο βόρειο Κόσοβο - επιβεβαίωσε ότι άγνωστος πέταξε χειροβομβίδα κρότου-λάμψης σε ένα από τα τεθωρακισμένα οχήματά της.

Οι αρχές του Κοσόβου δήλωσαν ότι δύο Σέρβοι συνελήφθησαν για επίθεση εναντίον αστυνομικών. Ωστόσο, δεν αναφέρθηκαν τραυματισμοί μετά τα επεισόδια, τα οποία σηματοδότησαν τη χειρότερη κλιμάκωση της εθνοτικής βίας στο Κόσοβο από το 2004.

Σε απάντηση στην τελευταία αναζωπύρωση, ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς ζήτησε αποκλιμάκωση, αλλά προειδοποίησε επίσης ότι ο στρατός της Σερβίας είναι έτοιμος να επέμβει για να προστατεύσει τη σερβική μειονότητα στο Κόσοβο. Επιπλέον, ο Βούτσιτς απαίτησε από την αστυνομία του Κοσόβου να απελευθερώσει όλους τους πρόσφατα συλληφθέντες Σέρβους, οι οποίοι, όπως υποστηρίζει, «κρατούνται με χαλκευμένες κατηγορίες», και να αποσυρθούν από τις περιοχές με σερβική πλειοψηφία στο βόρειο τμήμα της χώρας.

Μετά τις δηλώσεις του Βούτσιτς, ο πρωθυπουργός του Κοσσυφοπεδίου Άλμπιν Κούρτι κατηγόρησε τον Σέρβο ομόλογό του ότι απειλεί με στρατιωτική επίθεση και υποσχέθηκε ότι, σε ένα τέτοιο σενάριο, το Κόσοβο θα «υπερασπιστεί τον εαυτό του, δυναμικά και αποφασιστικά». Ευρωπαίοι και Αμερικανοί διπλωμάτες, εν τω μεταξύ, ζήτησαν τον άμεσο τερματισμό των ταραχών.

Στις 11 Δεκεμβρίου ο Βούτσιτς είπε πως θα ζητήσει άδεια από την KFOR –την ειρηνευτική δύναμη του ΝΑΤΟ στην περιοχή- για να στείλει 1.000 Σέρβους στρατιώτες στο βόρειο Κόσοβο για να προστατεύσει τη σερβική μειονότητα, αν και παραδέχθηκε επίσης πως ένα τέτοιο αίτημα δεν έχει και πολλές πιθανότητες επιτυχίας.

Οι τελευταίες ταραχές σημειώνονται παρά την πρόσφατη πρόοδο στην επίλυση της διαφοράς μεταξύ του Κοσόβου και της Σερβίας για τις πινακίδες οχημάτων, δείχνοντας πως οι θεμελιώδεις διαφωνίες μεταξύ των δυο χωρών των Βαλκανίων παραμένουν κύριοι «οδηγοί» αστάθειας. 

Τον Νοέμβριο, η Σερβία και το Κόσοβο κατέληξαν σε συμφωνία της τελευταίας στιγμής με τη μεσολάβηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την επίλυση της διαφοράς σχετικά με έναν αμφιλεγόμενο νέο νόμο που απαιτεί από τους Σέρβους του Κοσόβου να καταργήσουν σταδιακά τις παλιές πινακίδες κυκλοφορίας οχημάτων που έχουν εκδοθεί από τη Σερβία και να αντικαταστήσουν τις νέες που εκδίδει η Πρίστινα, της οποίας η κυριαρχία δεν αναγνωρίζεται από το Βελιγράδι. Έκτοτε, όμως, οι εντάσεις μεταξύ της σερβικής μειονότητας του Κοσόβου και της αλβανικής πλειοψηφίας συνέχισαν να κλιμακώνονται στο βόρειο Κόσοβο - παρεμποδίζοντας τις προσπάθειες εξομάλυνσης των δεσμών του με τη Σερβία.

Το τελευταίο σημείο ανάφλεξης εμφανίστηκε στις 10 Δεκεμβρίου, όταν διαδηλωτές βγήκαν στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν για τη σύλληψη ενός πρώην Σέρβου αστυνομικού, ο οποίος είχε παραιτηθεί τον Νοέμβριο (μαζί με εκατοντάδες άλλους κρατικούς αξιωματούχους στους δήμους του βόρειου Κοσσυφοπεδίου με σερβική πλειοψηφία) σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την απαίτηση πινακίδων κυκλοφορίας. Σε απάντηση, η Πρίστινα ανέπτυξε αστυνομικές δυνάμεις στις περιοχές με σερβική πλειοψηφία στο βορρά, αυξάνοντας περαιτέρω τις εντάσεις.

Υπενθυμίζεται πως το Κόσοβο ανακήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία του το 2008, αλλά η Σερβία αρνήθηκε έκτοτε να αναγνωρίσει την κρατική του υπόσταση και εξακολουθεί να θεωρεί επισήμως το Κόσοβο μέρος της επικράτειάς της. Η Σερβία προσπαθεί τακτικά να εμποδίσει την επίσημη διπλωματική αναγνώριση του Κοσόβου, καθώς και την ένταξή του σε διεθνείς οργανισμούς όπως ο ΟΗΕ. Όμως, παρά ταύτα, και οι δύο χώρες εξακολουθούν να συμμετέχουν επίσημα σε διαπραγματεύσεις με τη διαμεσολάβηση της ΕΕ για την εξομάλυνση των διμερών σχέσεων.

Η Σερβία έχει ζητήσει τη δημιουργία μιας ημιαυτόνομης κοινότητας Σέρβων, ή μιας Ένωσης Δήμων Σερβικής Πλειοψηφίας (ASM), η οποία θα λειτουργεί υπό τη δικαιοδοσία του Κοσόβου. Η Πρίστινα δεν έχει ακόμη παραχωρήσει το αίτημα αυτό, παρά το γεγονός ότι αποτελεί μέρος της Συμφωνίας των Βρυξελλών του 2013 που καθόριζε τις αρχές για την εξομάλυνση των σχέσεων.

Η τωρινή αναταραχή στο βόρειο Κόσοβο πιθανόν θα εξακολουθήσει να είναι μεμονωμένη παρά τις αυξανόμενες εντάσεις, χάρη στην παρουσία των στρατιωτών του ΝΑΤΟ στην περιοχή που αποτρέπουν τη Σερβία αλλά και λόγω των διπλωματικών πιέσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση στο Κόσοβο για αποκλιμάκωση της έντασης.

Τα τελευταία επεισόδια είναι οι πιο έντονες συγκρούσεις μεταξύ Σέρβων και Αλβανών που έχει δει το Κόσοβο εδώ και σχεδόν 20 χρόνια. Ωστόσο, η παρουσία περίπου 4.000 ειρηνευτών του ΝΑΤΟ στην περιοχή θα αποτρέψει πιθανότατα την κλιμάκωση της πρόσφατης σειράς διάσπαρτων επιθέσεων σε εκτεταμένη εθνοτική βία. Οι ειρηνευτικές δυνάμεις του ΝΑΤΟ θα λειτουργήσουν επίσης ως ισχυρό αποτρεπτικό μέσο για να μην στείλει η Σερβία στρατεύματα στο Κόσοβο, αποτρέποντας την κλιμάκωση σε μια διακρατική σύγκρουση μεταξύ των δύο βαλκανικών γειτόνων.

Η διπλωματική πίεση από την Ευρωπαϊκή Ένωση θα παρακινήσει επίσης και τις δύο πλευρές να μετριάσουν τις εντάσεις. Αυτό συμβαίνει επειδή οι Βρυξέλλες έχουν θέσει την επίλυση της εδαφικής διαμάχης ως προϋπόθεση για να επιτύχει οποιοδήποτε από τα δύο βαλκανικά κράτη την ένταξή του στην ΕΕ, η οποία παραμένει σημαντική προτεραιότητα τόσο για το Βελιγράδι όσο και για την Πρίστινα – η δεύτερη ανακοίνωσε πρόσφατα τα σχέδιά της να υποβάλει επίσημα αίτηση ένταξης στο μπλοκ. Έτσι, ενώ μπορεί να επαναληφθούν περαιτέρω σποραδικές πράξεις βίας χαμηλότερου επιπέδου στους δρόμους, ο ευρύτερος διάλογος υπό την ηγεσία της ΕΕ για τη βελτίωση των σχέσεων του Κοσόβου και της Σερβίας θα συνεχιστεί και πιθανότατα θα οδηγήσει τελικά σε έναν συμβιβασμό στον οποίο οι δύο χώρες θα συμφωνήσουν να εξομαλύνουν τουλάχιστον κάπως τους δεσμούς και να μειώσουν τις εντάσεις επί του εδάφους. Βραχυπρόθεσμα, ωστόσο, οι διαπραγματεύσεις αυτές θα επικεντρωθούν κυρίως στην αποκλιμάκωση της τρέχουσας αναταραχής στο βόρειο Κόσοβο αντί της επίλυσης των πιο θεμελιωδών διαφορών των δύο χωρών.

Υπό αυτή την έννοια, οι δεσμεύσεις των Βρυξελλών για την προώθηση της επικείμενης αίτησης του Κοσόβου για ένταξη στην ΕΕ θα μπορούσαν να είναι αρκετές για να πείσουν την Πρίστινα να υποχωρήσει στα κύρια αιτήματα του Βελιγραδίου και να αποκλιμακώσει σημαντικά την κατάσταση στο βόρειο Κόσοβο.

Ένα σχέδιο που πρότειναν πρόσφατα η Γερμανία, η Γαλλία και ΕΕ για την επίλυση των μακροχρόνιων ζητημάτων μεταξύ του Κοσόβου και της Σερβίας καλεί τις δύο χώρες να αναπτύξουν «σχέσεις καλής γειτονίας μεταξύ τους με βάση τα ίσα δικαιώματα»- που θα περιλάμβαναν τη δημιουργία μόνιμων αντιπροσωπειών στις πρωτεύουσες της άλλης – που θα δεσμεύονται από τον κοινό στόχο της ένταξης στο μπλοκ.

Ο Μπέσνικ Μπισλίμι, ο πρώτος αναπληρωτής πρωθυπουργός του Κοσόβου, αρμόδιος για την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, παραχώρησε συνέντευξη στο Politico στις 11 Δεκεμβρίου, στην οποία επιβεβαίωσε ότι η Πρίστινα σχεδιάζει να υποβάλει επίσημη αίτηση ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση «τις επόμενες ημέρες», βλέποντας το 2030 ως αρχικό στόχο για την ένταξη της χώρας στο μπλοκ. Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, ο Μπισλίμι σημείωσε επίσης ότι ακόμη και μια μερική συμφωνία με το Βελιγράδι «θα μπορούσε να είναι αρκετή» για το Κόσοβο ώστε να πλησιάσει περισσότερο τις Βρυξέλλες και, ενδεχομένως, να εξομαλύνει πλήρως τους δεσμούς με τη Σερβία στη συνέχεια.

Οι βόρειοι δήμοι του Κοσόβου με σερβική πλειοψηφία, η Βόρεια Μιτρόβιτσα, το Ζούμπιν Πότοκ, το Ζβέτσαν και το Λεπόσαβιτς, ήταν προγραμματισμένο να διεξαγάγουν τοπικές εκλογές στις 18 Δεκεμβρίου για να αντικαταστήσουν τους εκατοντάδες Σέρβους αντιπροσώπους που εγκατέλειψαν τις θέσεις τους τον περασμένο μήνα. Όμως η ψηφοφορία αναβλήθηκε έκτοτε για τον Απρίλιο του 2023 λόγω της πρόσφατης έξαρσης των εντάσεων.