Η νέα εποχή αβεβαιότητας για τις «μεσαίες» δυνάμεις

Όταν οι ιμπεριαλιστές ηγέτες σημαίνουν στρατηγική υποχώρηση, η εξουσία τους τείνε να καταρρέει ταχύτερα απ’ όσο θα μπορούσαν να φανταστούν –ή απ’ όσο φοβούνταν.

Στο μυαλό έρχονται αυτοί της Σοβιετικής Ένωσης και της Νότιας Αφρικής του Απαρτχάιντ. Οι τελευταίοι τους ηγέτες Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και ο Φρέντερικ Βίλελμ ντε Κλερκ υπερασπίστηκαν τη μεταρρύθμιση των απολιθωμένων συστημάτων τους όντας πεπεισμένοι πως θα είχαν υπό έλεγχο τη διαδικασία – μόνο για να παραμεριστούν από τις δυνάμεις που είχαν εξαπολύσει.

Κάτι παρόμοια σπασμωδικό συμβαίνει τώρα καθώς η Αμερική εγκαταλείπει τον εποπτικό της ρόλο των τελευταίων δεκαετιών. Αυτή φυσικά είναι μια εσκεμμένη και όχι εξαναγκαστική απόσυρση· ο Ντόναλντ Τραμπ δεν αντιμετωπίζει την τύχη του Γκορμπατσόφ ή του ντε Κλερκ να τον ξεπεράσουν τα γεγονότα και να τον απομακρύνουν από τον θώκο του. Ωστόσο, υπάρχει ένας παραλληλισμός με την ιλιγγιώδη κατάρρευση μιας μακροχρόνιας ηγεμονίας, στην περίπτωση αυτή στις περιοχές του κόσμου όπου οι ΗΠΑ από καιρό ήταν η κυρίαρχη υπερδύναμη.

Στα χαρτιά αυτή είναι η εποχή της ενηλικίωσης των «μεσαίων δυνάμεων», ιδιαίτερα των δυνάμεων του Παγκόσμιου Νότου που από καιρό επιθυμούσαν να πέσει η Αμερική από το ρόδινο βάθρο της. Υπάρχουν πράγματι νέες ευκαιρίες, ιδιαίτερα για τους αδίστακτους.

Αλλά η ταχύτητα με την οποία η Αμερική τα μάζεψε και έφυγε έχει αφήσει άφωνους πολλούς από τους εταίρους της, ιδιαίτερα στην Ασία, όπου η σκιά του αντιπάλου της, της Κίνας, αιωρείται. Για πολλές από τις μεσαίες δυνάμεις, έρχεται στο μυαλό το παλιό ρητό «πρόσεχε τι εύχεσαι».

Όπως μου είπε πρόσφατα πρώην αξιωματούχος από τη νοτιοανατολική Ασία, «ενώ θέλαμε να συμβεί αυτή η μετάβαση, νομίζαμε πως θα ήταν σταδιακή και θα ερχόταν φυσικά. Δεν εκτιμήσαμε πως η Αμερική θα ήταν αυτή που θα το έθετε σε κίνηση».

Η αμερικανική εξουσία και όρεξη για παγκόσμια ηγεσία έφθιναν προτού ο Τραμπ κερδίσει την πρώτη του θητεία στον προεδρικό θώκο· Η τάση χρονολογείται στην χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, και πριν από αυτό στην καταστροφική εισβολή στο Ιράκ. Αλλά η δεύτερη θητεία του Τραμπ έχει υπερφορτίσει αυτή τη διαδικασία. 

Καθώς η Κίνα δεν σπεύδει να καλύψει το κενό, είναι η  καλύτερη στιγμή για τις μεσαίες δυνάμεις με περισσότερη επιχειρηματική τάση να επιδιώξουν τα συμφέροντά τους. O Σουμπραχμανιαμ Τζαϊσανκάρ, ο γλυκομίλητος υπουργός Εξωτερικών της Ινδίας, άρθρωσε αυτό το όραμα και αυτήν την ευκαιρία σε συνέντευξή του στους FT την άνοιξη. Η στροφή προς ένα πιο αντιπροσωπευτικό παγκόσμιο σύστημα «αναμένονταν από καιρό», είπε, προσθέτοντας πως «οι αρετές της παλιάς τάξης είναι υπερτονισμένες».

Η «τάξη με βάση τους κανόνες» (rules-based order) οπωσδήποτε ήταν συχνά υποκριτική. Η άποψη του Τζαϊσανκάρ έχει απήχηση σε πολλά κράτη του Παγκόσμιου Νότου που για δεκαετίες έπρεπε να καταπιούν δόσεις από το γεωοικονομικό φάρμακο της Ουάσινγκτον, που συχνά δίνονταν για ίδιο συμφέρον.

Η θεωρία ήταν πως η φθίνουσα επιθυμία της Αμερικής να είναι ο παγκόσμιος αστυνόμος και η άνοδος της Κίνας θα απελευθέρωναν τις μεσαίες δυνάμεις και θα τους επέτρεπαν να περιστρέφονται μεταξύ του Πεκίνου και της Ουάσινγκτον. Αυτό ίσως για ορισμένους γίνεται πραγματικότητα, αλλά άλλοι βρίσκουν έναν δυσάρεστο παραλληλισμό με το Brexit: η απελευθέρωση από ένα κυρίαρχο σύστημα δεν είναι τόσο ξεκάθαρη όσο ήλπιζαν αυτοί που την ενθάρρυναν.

Στη νοτιοανατολική Ασία, αρκετοί σύμμαχοι και εταίροι των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων της Σιγκαπούρης και της Μαλαισίας, από καιρό έπρεπε να είναι ειδήμονες σε αυτή την άσκηση ισορροπίας. Ως απάντηση στους δασμούς του Τραμπ είναι μεταξύ των αρκετών μεσαίων δυνάμεων που επανασχεδιάζουν τους εμπορικούς τους δεσμούς· η Σιγκαπούρη, για παράδειγμα, λέει πως ανοίγει δυο νέες πρεσβείες στην Αφρική.

Αλλά η επιταχυνόμενη πτώση του πολυμερούς συστήματος υπό την ηγεσία των ΗΠΑ είναι τρομερά δύσκολη για τα κράτη η οικονομία των οποίων εκτοξεύθηκε λόγω της παγκοσμιοποίησης. Ερωτηθείς πόσο δύσκολο είναι να ισορροπήσει την Κίνα έναντι της Αμερικής, ο πρώην υπουργός εμπορίου της Μαλαισίας Τενγκού Σαφρούλ Αζίζ λέει «είναι περισσότερο από δύσκολο… η πολυμέρεια σε έναν πολυπολικό κόσμο δεν θα είναι εύκολη».

Ο ίδιος ο Τζαϊσανκάρ προειδοποίησε για τους κινδύνους μιας ενδιάμεσης εποχής στη συνέντευξή του, λέγοντας πως θα πρέπει να υπάρχει κάποια διάδοχη τάξη που πρέπει να είναι «περισσότερο από εξελικτική» αλλά και να είναι «άνετη και σταθερή». Αν όχι, όπως είπε, «κοιτάτε έναν πολύ αναρχικό κόσμο… πολύ Χομπσιανό».

Αυτό, λοιπόν, είναι που αναδύεται στη δεύτερη θητεία του Τραμπ; Οπωσδήποτε είναι ένας κόσμος που βρίθει ευκαιριών για τους ηγεμόνες κρατών με κλυδωνιζόμενες ή υποκριτικές δημοκρατίες που μπορούν ευχαρίστως να κάνουν μπίζνες με την Αμερική χωρίς να αντιμετωπίζουν πρώτα διαλέξεις για τις αρετές της ελευθερίας και της διαφάνειας.

Το πρώτο βραβείο για την προσαρμογή του ρυθμού της αδιάφορης στάσης του Τραμπ έναντι του κόσμου πρέπει να πάει στον στρατιωτικό ισχυρό άνδρα του Πακιστάν, τον Στρατάρχη Ασίμ Μουνίρ. Είναι το πρότυπο του μεσαίας δύναμης πολύ-ευθυγραμμιζόμενου, που περνά από την Ουάσινγκτον στο Πεκίνο, στο Ριάντ, στην Τεχεράνη.

Εκτίμησε από νωρίς πως με τον Τραμπ η κολακεία μπορεί να σε πάει σχεδόν παντού. Όλα αυτά προς μεγάλη απογοήτευση της Ινδίας, που δεν έχει ενδώσει στον Τραμπ και βρίσκει πως το παιχνίδι της μεσαίας δύναμης δεν είναι τόσο εύκολο όσο ήλπιζε.

Ο πολυμαθής πρώην υπουργός Εξωτερικών της Ιαπωνίας, Τάρο Κόνο, δήλωσε στους FT πρόσφατα πως αυτή θα μπορούσε να είναι μια στιγμή για το Τόκιο να βοηθήσει να χτιστεί μια «γέφυρα» μεταξύ του Παγκόσμιου Νότου και της Αμερικής, σε ένα επανασχεδιασμένο σύστημα. Είναι μια αξιοθαύμαστη πρωτοβουλία και όχι μόνο επειδή μετά από χρόνια τροχιάς γύρω από την Αμερική πολλές μεσαίες δυνάμεις φοβούνται πως περιστρέφονται με αβέβαιη τροχιά χωρίς μια δύναμη που να τις κατευθύνει.

Δυστυχώς όμως για τώρα, εκτός Ευρώπης, μια εποχή των μεσαίων δυνάμεων φαίνεται πως θα είναι σε μεγάλο βαθμό μια εποχή μεμονωμένων κρατών που προσπαθούν να αποκτήσουν πλεονέκτημα σε μια επισφαλή και κακώς ορισμένη τάξη.

Όπως λέει ο Ντάνι Κουα, επιφανής καθηγητής οικονομικών της Σιγκαπούρης, «αν οι μεγάλες δυνάμεις μας έχουν δώσει ελπίδα και απογοήτευση, τότε ομοίως και οι μεσαίες δυνάμεις αρχικά θα μας προσελκύσουν, αλλά στο τέλος θα μας απογοητεύσουν.

© The Financial Times Limited 2025. All rights reserved.
FT and Financial Times are trademarks of the Financial Times Ltd.
Not to be redistributed, copied or modified in any way.
Euro2day.gr is solely responsible for providing this translation and the Financial Times Limited does not accept any liability for the accuracy or quality of the translation