Εντείνεται η διαδικτυακή απομόνωση της Ρωσίας

Το διαδίκτυο στη Ρωσία άρχισε να συρρικνώνεται αμέσως μόλις τα στρατεύματα της χώρας ξεχύθηκαν στα σύνορα της Ουκρανίας, μεταδίδει το Bloomberg. Πρώτα το Facebook και το Twitter περιέστειλαν υπηρεσίες και ύστερα η κυβέρνηση τα μπλόκαρε εντελώς. Τώρα περιορίζει τις υπηρεσίες του και το TikTok, στον δρόμο που χάραξαν η Apple, η Dell, η Microsoft και η Oracle. Οι Ρώσοι χρήστες δεν μπορούν πλέον να χρησιμοποιούν τις πλατφόρμες της Amazon ή του Netflix, καθώς και υπηρεσίες web της Airbnb ή δικτύων πληρωμών όπως η Visa και η Mastercard.

Οι διακοπές στη λειτουργία του διαδικτύου—είτε όσες επιβάλλει η ρωσική κυβέρνηση είτε αυτές που αποφασίζουν οι εταιρείες του εξωτερικού— είναι απίθανο να χαλαρώσουν σύντομα. 

Οι ειδικοί έχουν προειδοποιήσει εδώ και χρόνια για τη διάσπαση του παγκόσμιου διαδικτύου σε εθνικά δίκτυα που ελέγχονται από τις κυβερνήσεις. Αρκετοί βλέπουν σαρωτικές -και δυνητικά μόνιμες- συνέπειες για τη Ρωσία. «Είναι πολύ πιθανό να είμαστε στα πρόθυρα μιας βαλκανοποίησης του παγκόσμιου διαδικτύου», λέει η Asma Mhalla, λέκτορας Ψηφιακής Οικονομίας στο πανεπιστήμιο Sciences Po του Παρισιού.

Το κύριο παράδειγμα μέχρι στιγμής ήταν η Κίνα. Το Πεκίνο έχει δημιουργήσει εδώ και χρόνια ένα αυστηρά ελεγχόμενο εγχώριο διαδίκτυο, καθώς η κυβέρνηση διαθέτει εργαλεία για τη ρύθμιση των ροών πληροφοριών, ενώ τοπικές τεχνολογικές υπηρεσίες, όπως το Weibo και το WeChat, υποκαθιστούν τα διεθνώς δημοφιλή αμερικανικά προϊόντα τεχνολογίας.

Η Ρωσία είναι ανοιχτή σε μεγαλύτερο βαθμό στις δυτικές πλατφόρμες. Πιθανώς η κυβέρνηση δεν επιθυμεί να τις στερήσει από τους πολίτες της, έστω και εν μέσω κρίσης. Η κυβέρνηση έκοψε το Facebook, αλλά όχι το Instagram και το WhatsApp, τα οποία ανήκουν επίσης στη Meta Platforms. Ωστόσο, δεν αποκλείεται η τρέχουσα σύγκρουση να οδηγήσει τη Ρωσία στην υιοθέτηση του κινεζικού μοντέλου.

Δεν είναι ψέμα ότι η Μόσχα προετοιμάζεται για μια τέτοια στιγμή εδώ και χρόνια, γράφει το Bloomberg. Το 2015 ήδη η χώρα απαιτούσε να αποθηκεύονται οι πληροφορίες των πολιτών σε τοπικούς διακομιστές, ενώ δύο χρόνια αργότερα περιόρισε τη χρήση ιδιωτικών δικτύων που θα μπορούσαν να παρακάμψουν την κυβερνητική λογοκρισία.

Τον κρατικό έλεγχο επέκτεινε το 2019 ο νόμος για το ρωσικό διαδίκτυο. Οι πάροχοι έπρεπε να εγκαταστήσουν εξοπλισμό που θα επέτρεπε στην κυβέρνηση να παρακολουθεί, να ανακατευθύνει ή και να αποκλείει την πρόσβαση. «Αυτό δρομολόγησε την αρκετά καινοτόμο ιδέα ότι η Ρωσία θα μπορούσε να γυρίσει τον διακόπτη και να ενεργοποιήσει έναν εθνικό διαδικτυακό χώρο», λέει ο σύμβουλος γεωπολιτικών κινδύνων Zachary Witlin, αναλυτής του Eurasia Group.

Το 2021 το Ρωσικό Εθνικό Σύστημα επέτρεψε στις ρωσικές διευθύνσεις IP να συνεχίσουν να λειτουργούν αποκομμένες από το παγκόσμιο διαδίκτυο, κίνηση που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μεγάλη αναδιάταξη του διαδικτυακού κόσμου. «Προανήγγειλε την ανάδυση ενός νέου ψυχροπολεμικού τοπίου, όχι μεταξύ Ανατολής και Δύσης, αλλά μεταξύ ενός ανοιχτού, ελεύθερου διαδικτύου και ενός διαδικτύου που χρησιμοποιείται για τον έλεγχο και την καταπίεση», λέει η Flavia Kenyon, δικηγόρος του The 36 Group στο Λονδίνο, ειδικευμένη σε ζητήματα κυβερνοχώρου. Ο βαθμός στον οποίο η κυβέρνηση Πούτιν πέτυχε να δημιουργήσει το δικό της διαδίκτυο είναι ασαφής, αλλά θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη, κυρίως επειδή και άλλες κυβερνήσεις θα μπορούσαν να λάβουν παρόμοια δράση.

Πολλές αμερικανικές εταιρείες θεωρούν προβληματικές τις συναλλαγές με τη Ρωσία. Η Google, το Facebook, το Instagram και το Snap έχουν απαγορεύσει ρωσικές διαφημίσεις.

Η καχυποψία, βέβαια, μετρά χρόνια. Η Ιρίνα Πάβλοβα, η πρώτη υπάλληλος της Google στη Ρωσία το 2005, λέει ότι η δυσπιστία της διοίκησης για τη ρωσική ομάδα αποτελούσε ανασταλτικό παράγοντα για την εξυπηρέτηση της εγχώριας αγοράς. Η Ρωσία είχε χαμηλή προτεραιότητα, λέει. Στους χάρτες Google, για παράδειγμα, «τα μισά ονόματα δεν είναι πια στα ρωσικά».

Πολλοί Ρώσοι έχουν καταφέρει ωστόσο να παρακάμπτουν τις προσπάθειες της κυβέρνησής τους να τους εμποδίσει την πρόσβαση σε δυτικές πλατφόρμες. Αυτό συμβαίνει πολύ περισσότερο σήμερα, όπως αποδεικνύει η αύξηση της χρήσης VPN. Επίσης, οι Ρώσοι ενημερώνονται από μη αποκλεισμένες υπηρεσίες, όπως το Telegram. Ο Αντρέι Σολντάτοφ, συν-συγγραφέας του The Red Web, μιας ιστορίας για τη διαδικτυακή ελευθερία στη Ρωσία, λέει ότι ποτέ δεν θα υπάρξει απόλυτος κυβερνητικός έλεγχος στη ροή πληροφοριών. «Οι άνθρωποι θα βρουν τρόπο να συνεχίσουν να διαβάζουν», τονίζει.