Ο πόλεμος στην Ουκρανία αποκαλύπτει μια νέα παγκόσμια τάξη

Ήταν μια δυσάρεστη έκπληξη για πολλούς στη Δύση το γεγονός ότι τόσες πολλές χώρες αρνήθηκαν να υιοθετήσουν τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας.

Το γεωπολιτικό χάσμα που έχει προκληθεί από τον πόλεμο στην Ουκρανία έγινε ξανά ορατό στην πρόσφατη σύνοδο της G20 στην Ινδία. Η μόνη συναίνεση που κατέστη δυνατή ήταν σε ένα ανακοινωθέν που αναφερόταν στον «πόλεμο στην Ουκρανία» χωρίς να αναφέρει την επιθετικότητα της Ρωσίας.

Αυτό δεν σημαίνει ότι οι χώρες που κρατάνε αποστάσεις από τη Δύση τάσσονται υπέρ της εισβολής της Ρωσίας, υποστηρίζει σε άρθρο της στη Guardian η Ναταλί Τόκι, διευθύντρια του Ιταλικού Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.

Όπως αναφέρει, το ανακοινωθέν της G20 τάσσεται ρητά κατά της βίαιης παραβίασης της εθνικής ανεξαρτησίας, της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας. Ωστόσο, αυτό σημαίνει ότι οι χώρες αυτές θεωρούν ότι πρόκειται για έναν ευρωπαϊκό πόλεμο που δεν τις αφορά άμεσα, ενώ εξακολουθούν να υφίστανται τις συνέπειές του όσον αφορά την επισιτιστική και ενεργειακή ασφάλεια. Τούτο σημαίνει ότι θα προτιμούσαν να τελειώσει γρήγορα, ακόμα και αν αυτό δεν γινόταν με δίκαιο τρόπο. Σημαίνει επίσης ότι είναι απρόθυμες να πληρώσουν ένα τίμημα για να στηρίξουν το διεθνές δίκαιο.

Δεδομένων των παραπάνω, η Τόκι χαρακτηρίζει διαφωτιστική εμπειρία τη συμμετοχή της σε διεθνές συνέδριο στην Τζακάρτα με θέμα την ανοικοδόμηση των σχέσεων μεταξύ του παγκόσμιου Βορρά και του Νότου.

«Ως εκπρόσωπος του "παγκόσμιου Βορρά" στο πάνελ, δίπλα σε Ινδούς και Νοτιοαφρικανούς συναδέλφους και αφού ο ΥΠΕΞ της Κίνας, Γουάνγκ Γι, εξαπέλυσε τρομακτική επίθεση κατά της Ευρώπης και των ΗΠΑ, με ρώτησαν «Γιατί η Δύση ενδιαφέρεται τώρα περισσότερο για τον παγκόσμιο Νότο;" Η ευθύτητα της ερώτησης με έβαλε σε σκέψεις» γράφει η Τόκι.

Ο ερωτών είχε δίκιο, υπογραμμίζει η Τόκι. Ο όρος «παγκόσμιος Νότος» ακούγεται τελευταία σχεδόν σε κάθε συνάντηση στη Δύση. Αλλά χρησιμοποιείται επίσης όλο και περισσότερο στον Νότο. Γενικά, περιλαμβάνει τις χώρες που αποκαλούνταν παλαιότερα αναπτυσσόμενες και πολλές πρώην αποικιοκρατούμενες χώρες.

Περιλαμβάνει οικονομικές δυνάμεις όπως η Κίνα και η Ινδία, μεσαίου μεγέθους δυνάμεις όπως η Τουρκία και η Βραζιλία και φτωχές χώρες που αγωνίζονται να ακουστεί η φωνή τους. Η ομάδα είναι τόσο ετερογενής που εγείρει το ερώτημα εάν έχει νόημα να τη θεωρήσουμε καν ομάδα. Ωστόσο, υπογραμμίζει η Τόκι, αυτές οι χώρες μοιράζονται την αίσθηση ότι οι ανεξάρτητες φωνές τους πρέπει να ακούγονται αντί να διαμορφώνονται από τη Δύση.

Για να ακουστούν, οικοδομούν και επεκτείνουν οργανισμούς, όπως συνέβη στην πρόσφατη Σύνοδο Κορυφής των BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική) που διεύρυνε την ομάδα ώστε να εντάξει την Αργεντινή, την Αίγυπτο, την Αιθιοπία, το Ιράν, τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα.
Υιοθετούν επίσης πιο τολμηρές θέσεις, με την ΕCOWAS να φτάνει στο σημείο να προτείνει στρατιωτική επέμβαση ως απάντηση στο πραξικόπημα στον Νίγηρα. Θέλουν παράλληλα να δείχνουν ότι συμβάλλουν στην ειρήνη. Η Σαουδική Αραβία φιλοξένησε εκπροσώπους 40 χωρών για να συζητήσουν τις αρχές μιας συμφωνίας για τον τερματισμό της εισβολής της Ρωσίας.

Σύμφωνα με την Τόκι, η Δύση δίνει μεγαλύτερη προσοχή από ό,τι στο παρελθόν και επειδή ο παγκόσμιος Νότος έχει μεγαλύτερη σημασία στις διεθνείς σχέσεις.

Η ίδια επικαλείται τη διάκριση του Ινδού ακαδημαϊκού Αμιτάβ Ατσάργια μεταξύ του «ισχυρού Νότου», που αντιπροσωπεύει τον κινητήριο μοχλό της παγκόσμιας ανάπτυξης, και του «φτωχού Νότου». Οι χώρες του «ισχυρού Νότου» διαδραματίζουν ρόλο διεθνώς μέσω της διπλωματίας, των εμπορικών σχέσεων και της συμμετοχής σε διαφορετικούς οργανισμούς. Η Ινδία, για παράδειγμα, είναι μέλος των BRICS υπό την Κίνα, αλλά και της QUAD (με την Ιαπωνία, τις ΗΠΑ και την Αυστραλία). Η Τουρκία είναι μέλος του ΝΑΤΟ, αλλά έχει διατηρήσει ισχυρές σχέσεις με τη Ρωσία και επιδιώκει να αναβιώσει τη συμφωνία των σιτηρών.

Όπως τονίζει η Τόκι, οι χώρες του παγκόσμιου Νότου θα διαδραματίζουν επίσης ολοένα και πιο κρίσιμο ρόλο στις προσπάθειες «απανθρακοποιήσης» της παγκόσμιας οικονομίας, δεδομένου του μερίδιού τους σε κρίσιμους φυσικούς πόρους.

Τέλος, υπογραμμίζει η Τόκι, ο πόλεμος στην Ουκρανία ανάγκασε τη Δύση να σταματήσει να αγνοεί τον παγκόσμιο Νότο. Η εισβολή της Ρωσίας έφερε στην επιφάνεια τον συσσωρευμένο παγκόσμιο θυμό απέναντι στη Δύση, είτε για τα χρόνια της αποικιοκρατίας και των νεοαποικιακών πρακτικών, είτε για τα δύο μέτρα και σταθμά με τα οποία οι δυτικές χώρες αντιμετωπίζουν τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε διάφορα μέρη του κόσμου.

Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία κάποια στιγμή θα τελειώσει. Αλλά η αφύπνιση του Βορρά όσον αφορά τη γεωπολιτική δύναμη του νότιου ημισφαιρίου δεν είναι μια φευγαλέα στιγμή. Ορισμένοι πιστεύουν ότι ο πόλεμος έχει κάνει τις διεθνείς σχέσεις πιο τεταμένες. Διαφωνώ: ο πόλεμος επέτρεψε να βγουν στην επιφάνεια δυσαρέσκειες. Αυτό μπορεί να μην οδηγήσει απαραίτητα σε ευκολότερες σχέσεις στο μέλλον, αλλά ίσως σε πιο ειλικρινείς σχέσεις, καταλήγει η Τόκι.