Η Ελλάδα επλήγη ανεπανόρθωτα το 2023 από καταστροφικές πλημμύρες και πυρκαγιές. Οι καταστροφές τέτοιας κλίμακας υπονομεύουν την κοινωνική, δημοσιονομική και παραγωγική βιωσιμότητα. Ο ελέφαντας στο δωμάτιο είναι η κλιματική κρίση. Η αντιστροφή της δυστοπίας είναι επιβεβλημένη.
Η δέσμευση για επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050 είναι ταυτόχρονα η μεγάλη ευκαιρία και ο μεγάλος κίνδυνος για το 2024 και όχι μόνο. Η απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα δεν θα είναι βελούδινη, καθώς απαιτεί συγκρούσεις πρωτίστως με μια οικονομική ελίτ σε τομείς όπως η ενέργεια, οι μεταφορές και το αγροτοδιατροφικό σύμπλεγμα.
Ο κίνδυνος είναι η πράσινη μετάβαση είτε να εγκαταλειφθεί λόγω της αδυναμίας συντηρητικών κυβερνήσεων, όπως η ελληνική, να συμβιβάσουν συμφέροντα και στόχους, είτε να καταλήξει μια αντικοινωνική πολιτική, ένας μετασχηματισμός που επιτείνει τις ανισότητες και δημιουργεί νέους κοινωνικούς και παραγωγικούς αποκλεισμούς αντί να αποκεντρώνει την παραγωγή ενέργειας ενδυναμώνοντας τους πολίτες και τις τοπικές κοινωνίες.
Η Ελλάδα είναι εξαιρετικά εκτεθειμένη και από τις πλέον ευάλωτες χώρες της Ε.Ε. στην πράσινη μετάβαση, δεδομένου ότι οι εξαγωγές και τα φορολογικά έσοδα εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από δραστηριότητες που οφείλουν να αναδιαμορφωθούν καθώς θα περνάμε σε μια οικονομία μειωμένων εκπομπών. Είναι σε βάρος μας ότι η κυβέρνηση της Ν.Δ. δεν έχει έναν σαφή σχεδιασμό για μια παραγωγική αναδιάρθρωση συμβατή με τον ενεργειακό μετασχηματισμό.
Υποχρεώνουμε, και σωστά, τους αγρότες και τους κτηνοτρόφους να συμμετέχουν στην πράσινη μετάβαση με την υιοθέτηση οικολογικών πρακτικών και μεθόδων στον πρωτογενή τομέα, αλλά την ίδια στιγμή η κυβέρνηση αντιμετωπίζει με το φορολογικό γάντι τα υπερκέρδη των εταιρειών ενέργειας στις οποίες οφείλεται τόσο η μεγαλύτερη ένταση εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα όσο και η έκρηξη του ενεργειακού κόστους.
Τι ακριβώς σημαίνει η κυβερνητική επιλογή να κατευθύνει πόρους του ΕΣΠΑ 2021-2027 «Περιβάλλον και Κλιματική Αλλαγή» σε έργα αποθήκευσης και διανομής φυσικού αερίου; Όταν η υπόλοιπη Ευρώπη αποδεσμεύεται από το ορυκτό αέριο εμείς ενισχύουμε την εξάρτησή από αυτό; Πόροι που θα έπρεπε να κατευθυνθούν σε αναβάθμιση του δικτύου ενέργειας για να τελειώνει η δικαιολογία ότι δεν υπάρχει επαρκής ηλεκτρικός χώρος για ηλεκτροπαραγωγή από ενεργειακές κοινότητες ΑΠΕ.
Γιατί, άραγε, στόχος μας δεν είναι το μοντέλο της όσο το δυνατόν πιο διευρυμένης αυτοπαραγωγής - ιδιοκατανάλωσης, μοντέλο εξαιρετικά συμμετοχικό και απολύτως συνυφασμένο με τον ενεργειακό εκδημοκρατισμό;
Επιχειρήματα περί αλλαγής νοοτροπίας των πολιτών έχουν ελάχιστο χώρο στα καθ’ ημάς. Ο λιγότερο ενεργοβόρος τρόπος ζωής δεν είναι επιλογή όταν δεν υπάρχει η υποδομή και οι προϋποθέσεις. Η κυβέρνηση της Ν.Δ. έχει απαξιώσει περαιτέρω την όποια τέτοια στοιχειώδη υποδομή. Το τρένο -ένα οικολογικό μέσο μεταφοράς- είναι κατ’ εξοχήν τέτοιο παράδειγμα. Μέσα στο 2023, με ευθύνη της κυβέρνησης Μητσοτάκη, ο σιδηρόδρομος στο μυαλό των πολιτών αποσυνδέθηκε με τραγικό τρόπο ακόμα και από την έννοια της ασφάλειας. Οι αστικές συγκοινωνίες έχουν καταρρεύσει, είναι αναξιόπιστες, αργές και άβολες.
Όμως, η καταπολέμηση της περιορισμένης πρόσβασης σε οικονομικά προσιτά δημόσια μέσα μεταφοράς, η καταπολέμηση της φτώχειας κινητικότητας δηλαδή, είναι μαζί με την εξάλειψη της ενεργειακής φτώχειας, πυλώνες για μια κοινωνικά δίκαιη απεξάρτηση από τον άνθρακα.
Η ενεργειακή μετάβαση απαιτεί συνδυασμένες επενδύσεις σε υποδομές, τεχνολογία και κράτος πρόνοιας ώστε να μην οξυνθούν περαιτέρω οι τεράστιες ανισότητες. Ο κίνδυνος να μας εγκλωβίσει η πολιτική της Νέας Δημοκρατίας σε μια τριπλή κρίση, κλιματική - δημοσιονομική - ανισοτήτων, είναι απολύτως ορατός.
Καθώς σημαντικές αποφάσεις, τέλος, όπως π.χ. ο τρόπος που το «Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα» θα στηρίξει τα ευάλωτα νοικοκυριά στην ενεργειακή μετάβαση ή ο τρόπος που μεγάλοι ρυπαντές όπως οι αεροπορικές εταιρείες θα υποχρεωθούν να συμβάλουν στη μείωση των εκπομπών τους, θα ληφθεί σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι κρίσιμο στις Ευρωεκλογές του 2024 να ενισχυθούν δυνάμεις με κοινωνικό και οικολογικό χαρακτήρα.
*Ο κ. Αλέξης Χαρίτσης είναι Προέδρος της Κ.Ο. της Νέας Αριστεράς, πρώην Υπουργός