Το κλειδί για ένα δίκαιο φορολογικό σύστημα

Η κριτική που ασκείται εναντίον των φορολογικών συστημάτων αφορά συνήθως το ύψος της φορολογίας. Έτσι η μείωση των φορολογικών συντελεστών θεωρείται π.χ. μία θετική πράξη στο βαθμό που, όπως υποστηρίζεται, κάνει την οικονομία πιο αποτελεσματική.

Η οπτική αυτή παραβλέπει μία ουσιαστική παράμετρο: την ανταποδοτικότητα. Ο φόρος που πληρώνει ένας πολίτης εκπροσωπεί ένα κοινωνικό συμβόλαιο σύμφωνα με το οποίο ο πολίτης καταβάλλει ένα ποσό και σε αντάλλαγμα λαμβάνει ορισμένα δημόσια αγαθά (παιδεία, δικαιοσύνη, ασφάλεια, υγεία κλπ).

Η ανταποδοτικότητα είναι εκείνη που παρέχει στο σύστημα την ηθική του δικαίωση και όχι το ύψος των φορολογικών συντελεστών από μόνο του. Oπως άλλωστε μας θυμίζει η γνωστή λαϊκή ρήση ότι η Ελλάδα έχει «φορολογία Σουηδίας και κοινωνικές παροχές Ουγκάντας». Αν από το φορολογικό σύστημα απουσιάζει η ανταποδοτικότητα τότε όπως έλεγε ο Θωμάς ο Ακινάτης η φορολογία είναι απλή κλοπή -ανεξαρτήτως του ύψους των φορολογικών συντελεστών.

Στην Ελλάδα κάθε υπουργός Οικονομικών που έρχεται στην εξουσία μιλάει για την ανάγκη να αποκτήσουν οι πολίτες «φορολογική συνείδηση». Με αυτό συνήθως εννοείται ότι ο πολίτης θα πρέπει να εκπληρώνει τις φορολογικές του υποχρεώσεις, να πληρώνει φόρους και να μην φοροδιαφεύγει. Αυτό είναι απόλυτα σωστό, όμως, παραβλέπει την άλλη πλευρά της εξίσωσης: την ανταποδοτικότητα. Ο πολίτης ως φορολογούμενος δεν έχει μόνο υποχρεώσεις. Έχει επίσης και κυρίως δικαιώματα σε ποιοτικές παροχές- η τέλος πάντων παροχές ανάλογες με τους έμμεσους και άμεσους φόρους που καταβάλλει.

Όμως, αυτή η πτυχή συνήθως αποσιωπάται ή υποβαθμίζεται στις προσπάθειες των κυβερνήσεων να μπολιάσουν το κοινωνικό σώμα με φορολογική συνείδηση. Όλες οι προσπάθειες τους αποσκοπούν να κάνουν τον πολίτη να πληρώνει τους φόρους του αλλά όχι να διεκδικεί τα δικαιώματα του ως φορολογούμενος. Ο πολίτης στην ουσία δεν έχει καμία πληροφόρηση η βοήθεια από το κράτος όταν αντιμετωπίζει υποβαθμισμένες δημόσιες παροχές στους τομείς της υγείας, της παιδείας, της ασφάλειας της δικαιοσύνης κ.λπ.

Για αυτό αναγκάζεται να προσφύγει στον ιδιωτικό τομέα κάτι που όμως καταργεί την έννοια της ανταποδοτικότητας: Aντί να λαμβάνει δημόσια αγαθά ως αντάλλαγμα για τους φόρους που πλήρωσε όπως προβλέπει το κοινωνικό συμβόλαιο αντίθετα αναγκάζεται να προσφεύγει σε ιδιωτικούς φορείς (ή σε ντε φάκτο «ιδιωτικοποιημένους» δημόσιους φορείς) πληρώνοντας ξανά για αγαθά τα οποία θεωρητικά είχε ήδη πληρώσει μέσω των φόρων του.

Ο νέος υπουργός οικονομικών Κωστής Χατζηδάκης έχει την ευκαιρία να κάνει μία νέα αρχή φέρνοντας στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης τα δικαιώματα των φορολογουμένων. Θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια «γραμματεία ανταποδοτικότητας» στόχος της οποίας θα ήταν να φροντίζει ώστε να ριζωθεί η συνείδηση ότι ο φορολογούμενος δεν έχει μόνο υποχρεώσεις, αλλά και δικαιώματα και ότι οι δημόσιοι φορείς υπάρχουν για να του παρέχουν τα αγαθά που δικαιούται.

Κάθε προσπάθεια δικαιότερης και αποτελεσματικότερης μεταρρύθμισης του φορολογικού συστήματος θα πρέπει να ξεκινήσει από την αντιμετώπιση αυτού του θέματος . Αυτό σημαίνει μεταξύ άλλων την δημιουργία πολιτών που θα ξέρουν να διεκδικούν τα δικαιώματα τους ως φορολογούμενοι και θα έχουν την υποστήριξη του κράτους όταν τα διεκδικούν-στην υγεία, στην παιδεία κλπ.

Πέρα από διώκτης των φοροφυγάδων το κράτος θα πρέπει να είναι πρώτα από όλα προστάτης των φορολογουμένων. Κάτι το οποίο ελάχιστα ισχύει σήμερα.