Ουκρανία: Οι κίνδυνοι από την κόντρα Ζελένσκι-Ζαλούζνι

Το σχέδιο που φέρεται να έχει ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι να αποπέμψει τον αρχιστράτηγο της Ουκρανίας μπορεί να έχει σκοπό να τον βοηθήσει να δικαιολογήσει περαιτέρω μέτρα επιστράτευσης ή στρατηγικές αλλαγές στο πεδίο της μάχης, αλλά δημιουργεί τον κίνδυνο να υπονομευτεί η εθνική ενότητα, ενώ δεν θα προσφέρει πολλά στην ευρύτερη πολεμική προσπάθεια του Κιέβου.

Στις 29 Ιανουαρίου Ουκρανοί και δυτικοί δημοσιογράφοι, επικαλούμενοι πηγές στη διοίκηση του Ζελένσκι, ανέφεραν ότι ο αρχιστράτηγος των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων, Βαλέρι Ζαλούζνι, ενδέχεται να απαλλαγεί άμεσα από τα καθήκοντά του ως αποτέλεσμα ενός επικείμενου στρατιωτικού ανασχηματισμού και ότι ο Ζελένσκι συμβουλευόταν ήδη δυτικούς εταίρους για ένα σχετικό διάταγμα.

Ο εκπρόσωπος του Ουκρανού προέδρου, Σέρχι Νικιφόροφ, διέψευσε γρήγορα τις πληροφορίες, αλλά το θέμα εξακολουθεί να προκαλεί ερωτήματα σχετικά με τους πιθανούς λόγους για μια τέτοια κίνηση και τις επιπτώσεις της, καθώς τα στοιχεία των δημοσκοπήσεων δείχνουν ότι ο Ζαλούζνι είναι το μόνο πρόσωπο στην Ουκρανία που είναι πιο δημοφιλές από τον Ζελένσκι.

Οι Financial Times επιβεβαίωσαν τις αναφορές στις 30 Ιανουαρίου, αλλά δήλωσαν ότι ο Ζαλούζνι «ενδέχεται να μην εκδιωχθεί για κάποιο χρονικό διάστημα» επειδή οι αναφορές για τα σχέδια εμφανίστηκαν στα ουκρανικά μέσα ενημέρωσης και έτσι πιθανώς θα προκαλούταν μεγαλύτερες από τις αναμενόμενες αντιδράσεις στη χώρα.

* Δημοσκόπηση που διενεργήθηκε τον Δεκέμβριο του 2023 από το Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνιολογίας του Κιέβου έδειξε πως το 92% των Ουκρανών εμπιστεύονται τον Ζαλούζνι, ενώ το 77% εμπιστεύεται τον Ζελένσκι.

* Αυτές οι αναφορές στα μέσα ενημέρωσης είναι οι πιο πρόσφατες από μια σειρά φημολογιών αναφορικά με φερόμενες εντάσεις μεταξύ του Ζελένσκι και του Ζαλούζνι για τις αποτυχίες στον πόλεμο.  Σε συνέντευξή του τον Νοέμβριο του 2023, ο Ζαλούζνι δήλωσε ότι ο πόλεμος με τη Ρωσία βρισκόταν σε «αδιέξοδο» και προειδοποίησε για τον κίνδυνο ενός παρατεταμένου πολέμου χαρακωμάτων. Ο Ζελένσκι διαφώνησε με την άποψη αυτή, προσφέροντας μια πιο αισιόδοξη άποψη για τον πόλεμο με στόχο την εξασφάλιση της εθνικής συνοχής και της εξωτερικής υποστήριξης. Μεταγενέστερες αναφορές των μέσων ενημέρωσης έδειξαν βαθύτερες δυσαρέσκειες, με τον Ζελένσκι να θεωρεί τον Ζαλούζνι υπεύθυνο για τις προηγούμενες αμυντικές αποτυχίες της Ουκρανίας και την αποτυχημένη αντεπίθεσή της το 2023. Οι εντάσεις επιδεινώθηκαν από τους ισχυρισμούς που συνέδεαν τους υφισταμένους του Ζαλούζνι με τις επιθέσεις στον αγωγό Nord Stream το 2022, οι οποίες επιβάρυναν τις σχέσεις της Ουκρανίας με τους δυτικούς συμμάχους. Ο Ζαλούζνι ισχυρίζεται ότι κατηγορείται άδικα για ευρύτερες αποτυχίες εκτός του ελέγχου του στρατού.

* Απαντώντας στις αναφορές στον τύπο, ο πρώην πρόεδρος της Ουκρανίας Πέτρο Ποροσένκο είπε πως η απομάκρυνση του Ζαλούνσκι θα ήταν «καταστροφικό πλήγμα για την εθνική ενότητα» που τόσο οι Ουκρανοί ,όσο και οι δυτικοί σύμμαχοι, θεωρούν απαραίτητη για να συνεχίσουν να αντιστέκονται στην εισβολή της Ρωσίας. Ο Ποροσένκο κάλεσε τον Ζελένσκι να εγκαταλείψει οποιοδήποτε τέτοιο σχέδιο που, όπως είπε, θα καθοδηγούνται από το συναίσθημα και τη ζήλια και θα ενείχε «κινδύνους που δεν έχουν αναλυθεί σωστά» και «έχουν εξαιρετικά αρνητικές επιπτώσεις για την Ουκρανία». Αυτό τονίζει πιθανή πολιτική αναταραχή εντός της Ουκρανίας που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ώστε να δικαιολογηθεί περιορισμός της δυτικής υποστήριξης.

Οι συγκρούσεις αναφορικά με τις λεπτομέρειες ενός νέου σχεδίου επιστράτευσης είναι πιθανόν αυτό που οδήγησε τον Ουκρανό πρόεδρο να εξετάσει το ενδεχόμενο απομάκρυνσης του αρχιστράτηγου, καθώς ο τελευταίος προτιμά πιο δραστικά μέτρα επιστράτευσης απ’ ότι ο πρώτος.

Αν και οι εντάσεις μεταξύ του Ζαλούζνι και του Ζελένσκι πιθανόν υπήρχαν εδώ και μήνες, η βασική διαφωνία τώρα αφορά το αν και πόσο γρήγορα η Ουκρανία θα πρέπει να προσπαθήσει να μεγιστοποιήσει το ανθρώπινο δυναμικό της πρώτης γραμμής το 2024 και το 2025 για μια νέα επίθεση μεγάλης κλίμακας. Ο Ζαλούζνι φέρεται να υποστηρίζει την επιστράτευση μεγάλης κλίμακας στην Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένης της μείωσης του κατώτατου ορίου ηλικίας επιστράτευσης από τα 27 στα 25 έτη και της άρσης των εξαιρέσεων από τη στράτευση για να επιτραπεί η αύξηση της εναλλαγής δυνάμεων στο μέτωπο. Όμως ο Ζελένσκι αντιτίθεται σε μια τέτοια επιστράτευση, εκτός εάν αυτή συνδυαστεί με ένα βιώσιμο σχέδιο για την επανάκτηση περισσότερου εδάφους στο πεδίο της μάχης. Αυτό γίνεται την ώρα που Ουκρανοί αξιωματούχοι εξετάζουν έναν πιθανό νέο γύρο επιστράτευσης: στις 30 Ιανουαρίου η κυβέρνηση της Ουκρανίας έστειλε στους νομοθέτες του κοινοβουλίου της χώρας ένα αναθεωρημένο νομοσχέδιο σχετικά με την επιστράτευση και τη στρατιωτική θητεία.

Μεταξύ εκείνων που υποστηρίζουν την επιστράτευση μεγάλης κλίμακας, υπάρχουν διχογνωμίες σχετικά με το αν οι νεοσύλλεκτοι θα πρέπει να χρησιμοποιηθούν για την ταχεία ενίσχυση της πρώτης γραμμής ή αν το ανθρώπινο δυναμικό θα πρέπει αντ' αυτού να κινητοποιηθεί σταδιακά και να χρησιμοποιηθεί σχεδόν εξ ολοκλήρου για την εναλλαγή των υφιστάμενων ουκρανικών δυνάμεων, μια θέση με την οποία συντάσσονται πολλοί βουλευτές.

Άλλοι έχουν αμφισβητήσει το κατά πόσον χρειάζεται σημαντική επιστράτευση, δεδομένων των διαφόρων οικονομικών και κοινωνικών μειονεκτημάτων της - υποστηρίζοντας ότι μια τέτοια κίνηση θα πρέπει να είναι μάλλον η έσχατη λύση, εάν περισσότερα στρατεύματα κριθούν απαραίτητα για να κρατηθεί η γραμμή του μετώπου.

Σε αυτό το πλαίσιο, η κυβέρνηση Ζελένσκι πιθανότατα πιστεύει ότι ένας νέος επικεφαλής του ουκρανικού στρατού θα προσφέρει ένα νέο πρόσωπο για μια νέα στρατηγική, όποια μέτρα επιστράτευσης και αν τελικά επιλεγούν. Όποια στρατηγική και αν επιλέξει το Κίεβο θα έχει επίσης σημαντικές επιπτώσεις για το αν και πότε θα μπορέσει να εξαπολύσει άλλη επίθεση και θα μπορούσε να διαμορφώσει τα μελλοντικά επίπεδα υποστήριξης της Δύσης.

* Στις 29 Ιανουαρίου ο Ζελένσκι δήλωσε ότι 880.000 Ουκρανοί υπηρετούν σήμερα στον στρατό της Ουκρανίας που αριθμεί ένα εκατομμύριο άτομα. Περίπου 600.000 από αυτούς υπηρετούν σε πολεμικούς ρόλους και μόνο ένα μέρος αυτού του αριθμού βρίσκεται στην πρώτη γραμμή ανά πάσα στιγμή, κάτι που σημαίνει ότι μια επιστράτευση  άνω των 400.000 στρατιωτών (όπως πιθανώς υποστηρίζεται από τον Ζαλούζνι) θα μπορούσε να αυξήσει σημαντικά την ικανότητα να δίνονται άδειες από την υπηρεσία στην πρώτη γραμμή στους Ουκρανούς στρατιώτες ή να αυξήσει τη μέγιστη παρουσία σε πολεμικούς ρόλους.

* Σε κάθε περίπτωση, ακόμα και η μεγαλύτερη επιστράτευση που συζητείται, για 500.000 ή περισσότερα άτομα, είναι απίθανο να προσφέρει αποφασιστικό πλεονέκτημα σε ανθρώπινο δυναμικό έναντι των ρωσικών δυνάμεων. Η Ρωσία αύξησε επίσημα τη δύναμη του στρατού της κατά σχεδόν 170.000 άτομα τον Δεκέμβριο του 2023 και πιθανότατα διαθέτει τουλάχιστον 600.000 άτομα κοντά ή ακριβώς στην πρώτη γραμμή του μετώπου στην Ουκρανία. Σε περίπτωση αυτής της ουκρανικής επιστράτευσης, η Ρωσία πιθανότατα θα απαντούσε με τον ίδιο τρόπο μετακινώντας περισσότερο από το ήδη επιστρατευμένο προσωπικό της στην Ουκρανία, ενώ θα χρησιμοποιούσε την εκστρατεία εθελοντών και τα μέτρα επιστράτευσης για να διατηρήσει περίπου την ισοτιμία με τις ουκρανικές δυνάμεις.

* Στις 21 Ιανουαρίου, ο Κίριλο Μπουντάνοφ, επικεφαλής της υπηρεσίας στρατιωτικών πληροφοριών της Ουκρανίας (HUR), δήλωσε ότι «η έλλειψη (ανθρώπινου δυναμικού) είναι αισθητή» και ότι ήταν δύσκολο να φανταστεί κανείς τη συνέχιση της πολεμικής προσπάθειας και την αποφυγή της συνθηκολόγησης χωρίς πρόσθετα κύματα επιστράτευσης. Ως η δεύτερη πιο έμπιστη στρατιωτική προσωπικότητα στην Ουκρανία μετά τον Ζαλούζνι, ο Μπουντάνοφ έχει προβληθεί ως πιθανός αντικαταστάτης του Ζαλούζνι, αν και αυτό φαίνεται αμφίβολο δεδομένης της έλλειψης εμπειρίας και ικανοτήτων του Μπουντάνοφ, που απαιτούνται για το ρόλο αυτό.

Η απομάκρυνση του Ζαλούζνι, ωστόσο, θα είχε μεγάλα μειονεκτήματα και περιορισμένα οφέλη για τον Ζελένσκι και την αντίσταση της Ουκρανίας. Εάν ο Ζελένσκι προχωρήσει στην αποπομπή του Ζαλούζνι, αυτό θα γίνει στο πλαίσιο ενός στρατιωτικού ανασχηματισμού με στόχο τη δημιουργία καλύτερης σχέσης εργασίας με τον αντικαταστάτη του Ζαλούζνι, συμπεριλαμβανομένης της μεγαλύτερης ευθυγράμμισης για την περαιτέρω επιστράτευση.

Αυτό, όμως, δεν θα άλλαζε, ούτε θα βελτίωνε τις επιλογές της Ουκρανίας για αντίσταση στην εισβολή της Ρωσίας, καθώς ο διάδοχος του Ζαλούζνι θα αντιμετώπιζε τα ίδια δύσκολα ερωτήματα σχετικά με την πολεμική στρατηγική της Ουκρανίας.

Η απομάκρυνση του Ζαλούζνι θα έβλαπτε, επίσης, σημαντικά το ηθικό του ουκρανικού στρατού και του ουκρανικού λαού, βλάπτοντας την ικανότητα της χώρας να πολεμήσει, ενώ πιθανότατα θα ενθάρρυνε τις πολιτικές δυνάμεις στη Δύση που θέλουν να μειώσουν την υποστήριξη προς την Ουκρανία.

Δημοσκοπήσεις που διεξήχθησαν τον Δεκέμβριο του 2023 έδειξαν ότι το 72% των Ουκρανών αποδοκιμάζει την παραίτηση του Ζαλούζνι, γεγονός που υποδηλώνει ότι οποιαδήποτε προσπάθεια να εξαναγκαστεί σε απομάκρυνσή θα αντιμετωπιστεί με δημόσια οργή και θα μειώσει την εθνική ενότητα.

Ο σκεπτικισμός απέναντι στις στρατηγικές αποφάσεις του Ζελένσκι είναι ενδεχομένως ακόμη πιο έντονος εντός του ουκρανικού στρατού. Παρ’ όλα αυτά, η συνέχιση της σύγκρουσής τους ενέχει βραχυπρόθεσμους πολιτικούς και στρατιωτικούς κινδύνους, καθώς θα αυξηθούν οι αμφιβολίες στην κοινή γνώμη, την κυβέρνηση και τον στρατό ότι οι δύο μπορούν να εμπιστευτούν ο ένας τον άλλον. Όσο ο Ζαλούζνι παραμένει στη θέση του, η κυβέρνηση Ζελένσκι θα αρνηθεί κάθε σχέδιο για την απομάκρυνσή του, αλλά αυτές οι επιβλαβείς εντάσεις θα συνεχίσουν να υφίστανται.

* Για τη Ρωσία, οι αυξημένες εντάσεις μεταξύ της κυβέρνησης και του στρατού της Ουκρανίας θα δημιουργήσουν νέα ανοίγματα για εκστρατείες προπαγάνδας που θα τροφοδοτήσουν την πολεμική κόπωση στην Ουκρανία και τη Δύση. Στις 29 Ιανουαρίου, η επικεφαλής του ρωσικού κρατικά ελεγχόμενου ραδιοτηλεοπτικού φορέα RT, Μαργκαρίτα Σιμονιάν, δήλωσε ότι ανεξάρτητα από το πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση, το χάος θα είναι χρήσιμο για τη Ρωσία.

* Στελέχη του ουκρανικού στρατού αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό τον Ζελένσκι, λόγω της αντίληψης ότι η κυβέρνησή του δεν έλαβε σοβαρά υπόψη την απειλή μιας ολοκληρωτικής ρωσικής εισβολής και απέτυχε να εξασφαλίσει περισσότερα όπλα για την Ουκρανία τόσο πριν, όσο και μετά την εισβολή.