Ποια προγράμματα «πάσχουν» στην απορρόφηση κονδυλίων του ΕΣΠΑ

Αγώνα δρόμου καλείται να κάνει η Ελλάδα, για να μη χάσει πολύτιμους για την οικονομία και την κοινωνία πόρους του ΕΣΠΑ. Τα μέχρι τώρα δεδομένα απορρόφησης δείχνουν πως απαιτείται ευρεία και στοχευμένη κινητοποίηση όλων των εμπλεκόμενων μερών, ώστε κάθε έτος που απομένει έως το 2023 να απορροφώνται τουλάχιστον 5 δισ. ευρώ ετησίως.

Τα χρονικά περιθώρια είναι πιεστικά, καθώς ένα χρόνο πριν την ολοκλήρωση της προγραμματικής περιόδου του ΕΣΠΑ 2014-2020, η απορρόφηση των πόρων ανέρχεται μόλις στο 25,5% του συνολικού προϋπολογισμού (στοιχεία 8/10/2019) και 28,52% συμπεριλαμβανομένου του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι για το ΕΣΠΑ ισχύει ο κανόνας ν+3, οπότε το κλείσιμο της Προγραμματικής Περιόδου στην πράξη θα γίνει το 2023.

Η «επίδοση» αυτή, όπως σημειώνουν αρμόδιοι παράγοντες, κάθε άλλο παρά ενθαρρυντική είναι, καθώς κατατάσσει τη χώρα μας στην 21η θέση μεταξύ των 28 χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μάλιστα τονίζουν ότι αν οι άλλες χώρες της ΕΕ έχουν την «πολυτέλεια» να απορροφούν τα κοινοτικά κονδύλια στο τέλος των προγραμματικών περιόδων, αυτό δεν ισχύει και για την Ελλάδα, που προσπαθεί να βγει από μια πολυετή πρωτοφανή οικονομική κρίση.

Επισημαίνουν δε, ότι καθυστέρηση απορρόφησης των πόρων της Προγραμματικής Περιόδου 2014 - 2020 ενέχει τον κίνδυνο να καθυστερήσει και η εκκίνηση της νέας Προγραμματικής Περιόδου 2021 - 2027 καθώς η χώρα μας, τα έτη 2021, 2022 και 2023 θα προσπαθεί να κλείσει το τρέχον ΕΣΠΑ.

Τονίζεται ότι στο προσχέδιο του προϋπολογισμού για το 2020, έχει προβλεφθεί η υποεκτέλεση του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων κατά 600 εκατ. ευρώ. Ειδικότερα με στόχο απορρόφησης τα 6,75 δισ. ευρώ, η πρόβλεψη απορρόφησης είναι στα 6,15 δισ. ευρώ. Ωστόσο, με τη σημερινή εικόνα, θα πρόκειται για θαύμα αν η απόκλιση από τον στόχο περιοριστεί στα 600 εκατ. ευρώ.

Η διαφορετική ανάγνωση

Στο ερώτημα πώς χάθηκαν οι «πρωτιές» στην απορρόφηση των κοινοτικών κονδυλίων τα προηγούμενα χρόνια, οι ίδιοι παράγοντες υποστηρίζουν ότι δεν υπήρξαν «πρωτιές» καθώς η προηγούμενη κυβέρνηση λάμβανε υπόψη άλλα στοιχεία από ό,τι έπρεπε να λαμβάνει.

Συγκεκριμένα, αναφέρουν ότι η προηγούμενη κυβέρνηση λάμβανε υπόψη το ποσοστό δαπανών της ενωσιακής στήριξης, δηλαδή μόνο τους κοινοτικούς πόρους. Ωστόσο, όπως εξηγούν, το ΕΣΠΑ περιέχει και εθνικούς πόρους, οπότε αυτό που πρέπει να υπολογίζεται είναι το σύνολο των συγχρηματοδοτούμενων δαπανών. Δηλαδή το πόσο χρήμα «πέφτει» πράγματι στην αγορά. Και αυτό αποτυπώνεται στο ποσοστό δαπανών προς πιστοποίηση.

Λαμβάνοντας υπόψη τους κοινοτικούς πόρους και την εθνική συμμετοχή (ποσοστό δαπανών προς πιστοποίηση), τότε το ποσοστό απορρόφησης του ΕΣΠΑ είναι 25,47 % χωρίς το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) και στο 28,52% με το ΠΑΑ. Αν οι υπολογισμοί γίνουν με βάση το ποσοστό δαπανών της ενωσιακής συνδρομής, η απορρόφηση ανέρχεται στο 28,27% χωρίς το ΠΑΑ και στο 31,01% συμπεριλαμβανομένου του ΠΑΑ.

Πάντως αντίθετη άποψη έχουν στελέχη της αξιωματικής αντιπολίτευσης, που αναφέρουν ότι το ποσοστό απορρόφησης εξάγεται με βάση τις δαπάνες της ενωσιακής στήριξης. Και με βάση αυτές, η Ελλάδα βρίσκεται στον μέσο όρο της ΕΕ.

Ωστόσο, η απόκλιση του ποσοστού μεταξύ των διαφορετικών «αναγνώσεων» δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλη, για αυτό και οι ίδιοι παράγοντες αναφέρουν ότι αυτό που τελικά διασώζει σε ένα βαθμό την κατάσταση είναι η υψηλή απορροφητικότητα που κατέγραψε τα προηγούμενα έτη το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού, που φθάνει στο σχεδόν 42%, κυρίως λόγω των δαπανών για προγράμματα κοινωνικής απασχόλησης και της άμεσης ενεργοποίησής τους. Τα υπόλοιπα προγράμματα, σημειώνουν, βρίσκονται σε πιο χαμηλά επίπεδα.

Τα απορρίμματα

Προβληματισμό προκαλεί η μη ωρίμανση νέων έργων, αλλά και στο σύστημα δημοπράτησης των μεγάλων έργων. Μάλιστα, ενδεικτικά αναφέρουν ότι το τρέχον ΕΣΠΑ διαθέτει 1 δισ. ευρώ για έργα ΧΥΤΑ και ΧΥΤΥ, τα οποία με ευθύνη των περιφερειών δεν έχουν προχωρήσει ακόμα. Αποτέλεσμα αυτού είναι να κινδυνεύουν να χαθούν οι συγκεκριμένοι πόροι, κάτι που επισήμανε προσφάτως και ο αρμόδιος επίτροπος Γιοχάνες Χαν.

Υπογραμμίζεται ότι στην επόμενη προγραμματική περίοδο δεν υπάρχει κονδύλι για ΧΥΤΑ και ΧΥΤΥ, οπότε αν δεν γίνουν άμεσα τα έργα, τότε η Ελλάδα θα κληθεί να τα υλοποιήσει με ίδιους πόρους.

Οι ενέργειες «εξυγίανσης»

Μαγικές λύσεις δεν υπάρχουν και έως ότου γίνει η συνολική αναθεώρηση του ΕΣΠΑ, η οποία θα πραγματοποιηθεί μετά το καλοκαίρι του 2020, προκειμένου να μεταφερθούν πόροι από προβληματικά προγράμματα σε άλλα που τρέχουν πιο γρήγορα, οι κινήσεις που μπορούν να γίνουν, είναι περιορισμένες. Η πιο σημαντική, είναι η «μίνι» αξιολόγηση που θα ολοκληρωθεί στο τέλος του μήνα, με αφορμή την απελευθέρωση του Αποθεματικού Επίδοσης, το οποίο αντιστοιχεί στο 6% του συνολικού προϋπολογισμού του ΕΣΠΑ περίπου. Πιο συγκεκριμένα 1,2 δισ. ευρώ θα κατευθυνθούν στις «επιτυχημένες» δράσεις του ΕΣΠΑ, δηλαδή σε αυτές με τα υψηλότερα ποσοστά απορρόφησης και επίτευξης ποιοτικών στόχων.

Πριν την αναθεώρηση του ΕΣΠΑ, το υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων που εποπτεύει την υλοποίησή του θα προχωρά σε κινήσεις που σχετίζονται με την ωρίμανση νέων έργων και την επιτάχυνση ανάληψης νομικών δεσμεύσεων (συμβάσεις), την αξιοποίηση του εργαλείου υπερδέσμευσης, ώστε να επιτυγχάνεται η απρόσκοπτη ένταξη νέων πράξεων για το ομαλό κλείσιμο των επιχειρησιακών προγραμμάτων, την εντατικοποίηση και στοχευμένη στήριξη δικαιούχων ή και ομάδων δικαιούχων (π.χ. Δήμοι) με ειδικά μέτρα και ενέργειες για την επιτάχυνση υλοποίησης έργων, την παρακολούθηση κρίσιμων έργων ανά Επιχειρησιακό Πρόγραμμα με στόχο την επίσπευση της εμπρόθεσμης υλοποίησής τους.

Κομβικής πάντως σημασίας είναι και η διαμόρφωση σε συνεργασία με τις Διαχειριστικές Αρχές παρεμβάσεων επιτάχυνσης ανά Επιχειρησιακό Πρόγραμμα (crash programs) απόλυτα στοχευμένων σε ολιγάριθμα και σημαντικά για την απορρόφηση ενός Προγράμματος έργα, δράσεις ή ενέργειες.

Παράλληλα, με τον εντοπισμό και την επίλυση των προβλημάτων που καθυστερούν την απορρόφηση του ΕΣΠΑ, το υπουργείο Ανάπτυξης κινητοποιεί και τα αρμόδια ανά Επιχειρησιακό Πρόγραμμα υπουργεία, υπενθυμίζοντας τις υποχρεώσεις και τις ενέργειες επιτάχυνσης που πρέπει να αναληφθούν για την επίτευξη των στόχων.

Η εικόνα του ΕΣΠΑ

To ΕΣΠΑ 2014-2020 περιλαμβάνει 6 Τομεακά Προγράμματα, 13 Περιφερειακά Προγράμματα, 6 προγράμματα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας (ΕΕΣ) και το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ). H ενεργοποίηση του ΕΣΠΑ (Δημόσια Δαπάνη προσκλήσεων) ανέρχεται σε 27,1 δισ. ευρώ (105%) των διαθέσιμων πόρων σε όρους Δημόσιας Δαπάνης). Οι εντάξεις ανέρχονται σε 22,4 δισ. ευρώ (86%), οι νομικές δεσμεύσεις σε 15,68 δισ. ευρώ (60,7%) και οι δαπάνες προς πιστοποίηση (απορρόφηση) σε 7,4 δισ. ευρώ (28,5% με το Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης).

Ως προς τα Τομεακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΤΕΠ), με στοιχεία 8/10/2019 οι δημοσιευμένες προσκλήσεις ανέρχονται σε 14,7 δισ. ευρώ (104,4%), οι εντάξεις σε 13,2 δισ. ευρώ (93%), νομικές δεσμεύσεις σε 9,1 δις (64,5%), και οι δαπάνες προς πιστοποίηση στα 3,7 δισ. ευρώ (26,2%).

Στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ) που διαχειρίζονται οι 13 Περιφέρειες, οι δημοσιευμένες προσκλήσεις ανέρχονται σε 6,9 δισ. ευρώ (123,8%), οι εντάξεις 5,1 δισ. ευρώ (91,7%), οι νομικές δεσμεύσεις 2,7 δισ. ευρώ (49%), και οι δαπάνες προς πιστοποίηση 1,4 δισ. ευρώ (24,8%).

Στα Προγράμματα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας, το ύψος των δημοσιευμένων προσκλήσεων ανέρχεται σε 528 εκατ. ευρώ (115,5%), οι εντάξεις €353 εκατ. (77%), νομικές δεσμεύσεις €353 εκατ. (77,4%), δαπάνες προς πιστοποίηση στα 47 εκατ. ευρώ (10%).

Στο Πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης, οι προσκλήσεις ανέρχονται σε 4,9 δισ. ευρώ 86,7%), οι εντάξεις σε 3,6 δισ. ευρώ (64%), οι νομικές δεσμεύσεις 3,7 δισ. ευρώ (64%) και οι δαπάνες προς πιστοποίηση σε 2,2 δισ. ευρώ (39,4%).

Σημειώνεται ότι από τους πόρους του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης έχει εκχωρηθεί και στις 13 Περιφέρειες η διαχείριση περίπου 1,3 δισ. ευρώ για δράσεις που αφορούν μεταξύ άλλων έργα υποδομής, νέους αγρότες και καινοτόμες γεωργικές επιχειρήσεις και έχουν ενταχθεί πράξεις ύψους 1 δισ. ευρώ.

Με βάση την εικόνα αυτή, το υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων εκτιμά ότι για την αποφυγή απώλειας πόρων ι ότι χρειάζεται μια μέση αύξηση στον ρυθμό υλοποίησης κατά 20-25% κατ' έτος έως το 2023, (με ορισμένα ΕΠ να απαιτούν ρυθμούς της τάξης του +50%) καθώς παρουσιάζουν πολύ χαμηλή απορροφητικότητα.

Στα χαμηλά το ΕΠΑνΕΚ

Ένα από αυτά είναι σίγουρα το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητα Επιχειρηματικότητα Καινοτομία (ΕΠΑνΕΚ) (το διαχειρίζεται το υπουργείο Ανάπτυξης), το οποίο αν και είναι το κατ' εξοχήν πρόγραμμα ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας, παρουσιάζει απορρόφηση σε ποσοστό 17,85%. Συγκεκριμένα, επί προϋπολογισμού 4,4 δισ. ευρώ, έχουν απορροφηθεί μόλις 790 εκατ. ευρώ. Αντίθετα, το υψηλότερο ποσοστό απορρόφησης κατέχει το ΕΠ Ανάπτυξη Ανθρώπινου Δυναμικού, Εκπαίδευσης και Δια Βίου Μάθησης με 41,84%.

Στα ΠΕΠ, το υψηλότερο ποσοστό καταγράφει η περιφέρεια Στερεάς Ελλάδας με 33,96%, ακολουθεί το Νότιο Αιγαίο με 31,39% και η Κεντρική Μακεδονία με 29,3%.

Το χαμηλότερο ποσοστό απορρόφησης, καταγράφει η Δυτική Μακεδονία, με 17,48%.

* Αναλυτικός πίνακας με τα καταχωρημένα στοιχεία ΕΣΠΑ 2014-2020, δημοσιεύονται στη δεξιά στήλη "Συνοδευτικό Υλικό".