Πώς στρίμωξε ο Τραμπ τον Νετανιάχου και τον έβαλε να πει «συγγνώμη»

Δύο εβδομάδες πριν αναχωρήσει για τις Ηνωμένες Πολιτείες προκειμένου να διαπραγματευθεί ένα σχέδιο για τον τερματισμό του πολέμου στη Γάζα, ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου στεκόταν μπροστά στους ακροδεξιούς οπαδούς του σε έναν ισραηλινό εποικισμό στη Δυτική Όχθη και έδινε μια υπόσχεση: «Δεν θα υπάρξει παλαιστινιακό κράτος», είπε. «Αυτός ο τόπος είναι δικός μας».

Τώρα, καθισμένος σε ένα ξενοδοχείο στη Νέα Υόρκη με τους στενότερους συμβούλους του και τους Αμερικανούς συνομιλητές του, κοιτούσε ένα προσχέδιο ειρηνευτικού σχεδίου που υποστήριζε ο Ντόναλντ Τραμπ -και το οποίο κατέληγε στο ακριβώς αντίθετο: μια «αξιόπιστη πορεία», έστω αόριστη, προς ένα μελλοντικό παλαιστινιακό κράτος.

«Η παγίδα βρισκόταν στο τέλος», είπε ένα πρόσωπο που είχε ενημερωθεί για τη συνάντηση. «Έμοιαζε με τελική προδοσία».

Δεν ήταν η μόνη παγίδα γράφουν οι Financial Times. Το προσχέδιο του Τραμπ ήταν αποτέλεσμα ενός έντονου γύρου διπλωματικών πιέσεων από το Κατάρ, τη Σαουδική Αραβία και άλλες επιδραστικές αραβικές και μουσουλμανικές χώρες, οι οποίες εκμεταλλεύθηκαν και την οργή του Αμερικανού προέδρου για την ισραηλινή επίθεση της 9ης Σεπτεμβρίου στην Ντόχα, που είχε στόχο πολιτικούς διαπραγματευτές της Χαμάς.

Η διπλωματική αυτή κινητοποίηση ενισχύθηκε και από την ανανεωμένη επιρροή του γαμπρού του Τραμπ και πρώην ειδικού απεσταλμένου για τη Μέση Ανατολή Τζάρεντ Κούσνερ. Ο στόχος τους, σύμφωνα με άτομα που συμμετείχαν στη διαδικασία, ήταν να εξυπηρετήσουν τις διπλές -πολιτικές και προσωπικές- φιλοδοξίες του προέδρου των ΗΠΑ.

Ο Τραμπ ήθελε να εξασφαλίσει την απελευθέρωση των 48 Ισραηλινών ομήρων που κρατούσε η Χαμάς, να τερματίσει τον πόλεμο στη Γάζα και να διατηρήσει ζωντανό το όνειρό του να μεσολαβήσει σε μια μεγάλη προσέγγιση μεταξύ Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας.

Ο χρόνος δεν ήταν τυχαίος, είπαν δύο Ισραηλινοί αξιωματούχοι που συμμετείχαν στις συνομιλίες. Ο Τραμπ είχε καταστήσει σαφές ότι ήθελε ο πόλεμος να έχει λήξει έως τη δεύτερη επέτειο της επίθεσης της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023, που πυροδότησε τη σύγκρουση. Το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης, το οποίο ο Τραμπ επιθυμεί διακαώς, επίσης ανακοινώνεται αυτόν τον μήνα.

«Από πολύ νωρίς, ο Τραμπ κατάλαβε ότι οι όμηροι είναι τα κλειδιά που ανοίγουν όλες τις πόρτες στη Μέση Ανατολή», είπε ένας πρώην Ισραηλινός διπλωμάτης που είχε επαφές με την Ουάσιγκτον εκ μέρους των οικογενειών των ομήρων.

Ο Τραμπ είχε συναντηθεί με απελευθερωμένους ομήρους, γνώριζε ορισμένους με το όνομά τους και παρακολουθούσε την ανάρρωσή τους από τους μήνες αιχμαλωσίας -μια προσωπική σχέση πολύ στενότερη από εκείνη του Νετανιάχου. Ο απεσταλμένος του, Στιβ Γουίτκοφ, επικοινωνεί τακτικά μέσω μηνυμάτων με τις οικογένειες που περιμένουν τους δικούς τους.

Όμως για να εξασφαλίσει την απελευθέρωση όλων των ομήρων ταυτόχρονα και να θέσει σε κίνηση το ευρύτερο σχέδιό του για τη Μέση Ανατολή, ο Τραμπ χρειαζόταν από τον Νετανιάχου παραχωρήσεις και ένα σχέδιο για τη μεταπολεμική περίοδο, συνεχίζουν οι Financial Times.

Αυτό δεν ήταν απαραίτητο μόνο για να πειστεί η Χαμάς -για την οποία οι όμηροι είναι το μόνο πραγματικό διαπραγματευτικό χαρτί- αλλά και για να κατευναστούν οι σύμμαχοι των ΗΠΑ στον Κόλπο, τους οποίους ο Νετανιάχου είχε αποξενώσει με την πολιτική του Ισραήλ στη Μέση Ανατολή.

Ανάμεσα στους πιο επιδραστικούς ήταν το Κατάρ, το οποίο φιλοξενεί το πολιτικό γραφείο της Χαμάς και έχει διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στις προσπάθειες μεσολάβησης τα τελευταία δύο χρόνια, σύμφωνα με άτομα που συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις. Η ισραηλινή επίθεση στην Ντόχα, σύμμαχο των ΗΠΑ, την ώρα που η Χαμάς εξέταζε μια πρόταση κατάπαυσης του πυρός από τον Γουίτκοφ, εξόργισε τον Τραμπ.

Η επίσκεψη 

Πράγματι, όταν ο Νετανιάχου έφθασε τελικά στον Λευκό Οίκο στις 29 Σεπτεμβρίου -ημέρες αφότου ο Τραμπ είχε ήδη παρουσιάσει το ειρηνευτικό σχέδιο στους Άραβες ηγέτες-, ο πρόεδρος του έδωσε το τηλέφωνο και άκουσε, καθώς ο Νετανιάχου ζητούσε ταπεινά συγγνώμη από τον πρωθυπουργό του Κατάρ.

Η επίθεση στο Κατάρ «ουσιαστικά άνοιξε τον δρόμο για όλα αυτά», δήλωσε ένας πρώην Αμερικανός αξιωματούχος που διατηρεί επαφές με ηγέτες της περιοχής.

Η ενέργεια αυτή υπήρξε εξευτελιστική για τον Τραμπ, αλλά «του επέτρεψε να πει: “τα κάνατε θάλασσα κι εγώ σας ξελασπώνω εδώ -και τελείωσε”», είπε ο αξιωματούχος, περιγράφοντας ειρωνικά τη μετέπειτα συγγνώμη του Νετανιάχου στον Λευκό Οίκο.

Ενώ ο Νετανιάχου και η ομάδα του προσπαθούσαν να μετριάσουν ορισμένα σημεία του σχεδίου των 20 σημείων του Τραμπ -ιδίως την αναφορά σε παλαιστινιακό κράτος-, μια τεχνική ομάδα από το Κατάρ βρισκόταν κοντά, μέσα στον Λευκό Οίκο, όπως ανέφερε άτομο που γνωρίζει τα γεγονότα.

«Ήταν αδύνατο να αλλάξεις περισσότερες από λίγες λέξεις εδώ κι εκεί», είπε δεύτερο πρόσωπο που διάβασε τα προσχέδια του σχεδίου. Για παράδειγμα, ο Νετανιάχου και οι διαπραγματευτές του είχαν ζητήσει μια βασική παραχώρηση -τη δυνατότητα επιστροφής στις εχθροπραξίες, αν το Ισραήλ έκρινε ότι η Χαμάς παραβίασε κάποιο σημείο της συμφωνίας.

Η ομάδα ενημερώθηκε «να σταματήσει να ψάχνει παραθυράκια». Ο ίδιος ο Τραμπ είχε εγγυηθεί [στους Άραβες] ότι «το Ισραήλ δεν θα ξαναρχίσει τον πόλεμο», είπε η πηγή. Η δέσμευση αυτή επιβεβαιώθηκε και από δεύτερη πηγή που γνώριζε τις συνομιλίες μεταξύ Λευκού Οίκου και Αράβων αξιωματούχων.

Έτσι, ανάμεσα στη νομική γλώσσα του ειρηνευτικού σχεδίου, υπήρχαν διατάξεις που θα θεωρούνταν απαράδεκτες για τα ακροδεξιά κόμματα που στηρίζουν τον κυβερνητικό συνασπισμό του Νετανιάχου -κόμματα που έχουν υποσχεθεί να εκδιώξουν τους Παλαιστίνιους από τη Γάζα και να την επανεποικίσουν με Εβραίους.

Τώρα, το έγγραφο απαγόρευε τον αναγκαστικό εκτοπισμό και όριζε ότι οι κάτοικοι της Γάζας θα μπορούσαν να φύγουν ελεύθερα από τον αποκλεισμένο θύλακα και να επιστρέψουν όποτε το επιθυμούσαν. Οι μαχητές της Χαμάς θα μπορούσαν να λάβουν αμνηστία αν παρέδιδαν τα όπλα τους και αποδέχονταν την «ειρηνική συνύπαρξη», αντί να κυνηγηθούν μέχρι θανάτου.

Το Ισραήλ όχι μόνο δεν θα μπορούσε να καταλάβει ή να προσαρτήσει τη Γάζα, αλλά ούτε και να δημιουργήσει εποικισμούς εκεί. Ο ΟΗΕ, τον οποίο ο Νετανιάχου έχει καταγγείλει επανειλημμένα, θα επέστρεφε για να παρέχει τροφή στους Παλαιστίνιους που λιμοκτονούν λόγω του αποκλεισμού.

Ωστόσο, το έγγραφο περιείχε αρκετά ώστε ο Νετανιάχου να διασώσει το κύρος του: η Χαμάς θα αποκλειόταν από τη διακυβέρνηση των Παλαιστινίων, οι μαχητές της θα αφοπλίζονταν και η Λωρίδα θα αποστρατιωτικοποιούνταν.

Μια επιτροπή Παλαιστινίων τεχνοκρατών και ένα διεθνές εποπτικό όργανο υπό την προεδρία του Τραμπ θα διοικούσαν προσωρινά τη Γάζα, όχι η Παλαιστινιακή Αρχή. Διεθνής δύναμη θα παρείχε ασφάλεια.

Το πιο σημαντικό, είπαν δύο Ισραηλινοί αξιωματούχοι, ήταν η διατύπωση του Τραμπ κατά την ανακοίνωση του σχεδίου: αν η Χαμάς απέρριπτε τη συμφωνία, «το Ισραήλ θα είχε την πλήρη υποστήριξή μου για να ολοκληρώσει την εξάλειψη της απειλής της Χαμάς».

Δίπλα του, ο Νετανιάχου έμοιαζε συγκρατημένος. Είχε αναμετρηθεί και υπερκεράσει τρεις Αμερικανούς προέδρους -τον Μπιλ Κλίντον, τον Μπαράκ Ομπάμα και τον Τζο Μπάιντεν. Τώρα βρισκόταν υπό αφόρητη πίεση από τον πρόεδρο που είχε περιγράψει με αυτοπεποίθηση ως «τον μεγαλύτερο φίλο που είχε ποτέ το Ισραήλ στον Λευκό Οίκο».

Παρότι ο Τραμπ έχει ανησυχήσει πολλούς συμμάχους των ΗΠΑ με τη συναλλακτική του προσέγγιση και τις απρόβλεπτες αποφάσεις του, ο Νετανιάχου τον θεωρούσε σταθερό σύμμαχο χάρη και στη φιλοϊσραηλινή πολιτική του βάσης του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος.

Όμως νωρίτερα φέτος, ο Τραμπ τον αιφνιδίασε ανακοινώνοντας ότι οι ΗΠΑ είχαν πραγματοποιήσει έμμεσες συνομιλίες με το Ιράν -και τον ταπείνωσε υπενθυμίζοντάς του ότι το Ισραήλ στηρίζεται σε δισεκατομμύρια δολάρια αμερικανικής βοήθειας.

«Ο χρυσός κανόνας είναι ότι τα συμφέροντα του Ντόναλντ Τραμπ έρχονται πρώτα», δήλωσε ο Μάικλ Όρεν, πρώην πρέσβης του Ισραήλ στις ΗΠΑ.

Πριν τον Τραμπ, ο Νετανιάχου επέκτεινε τους εποικισμούς παρά τις αντιρρήσεις του Ομπάμα και καθυστερούσε τις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις επί Κλίντον. Αναφερόμενος στις παραινέσεις του Μπάιντεν για τη διεξαγωγή του πολέμου στη Γάζα, ο Όρεν πρόσθεσε: «Ο πρόεδρος Μπάιντεν είπε “μην το κάνετε” -και το Ισραήλ το έκανε».

«Αλλά με τον Ντόναλντ Τραμπ, όταν λέει “μην το κάνετε”, τότε δεν το κάνεις», είπε ο Όρεν. «Και τώρα αυτός είναι ο κανόνας -ακόμη και για το Ισραήλ».

Αναφέρθηκε επίσης στην έντονη δημόσια επίπληξη που ο πρόεδρος απηύθυνε στο Ισραήλ όταν αυτό βομβάρδισε την ανατολική πλευρά του Ιράν, παρά τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός που είχε μόλις επιτύχει ο Τραμπ τον Ιούνιο, ύστερα από πόλεμο 12 ημερών.

Λίγες ημέρες μετά την επίσκεψή του στον Λευκό Οίκο, όπου στάθηκε δίπλα στον Τραμπ και είπε ότι στηρίζει το σχέδιο, η κατάσταση για τον Ισραηλινό πρωθυπουργό επιδεινώθηκε ξανά. Επιστρέφοντας στην Ιερουσαλήμ, παρουσίασε τις προτάσεις του Τραμπ ως νίκη για το Ισραήλ -μια «πρόταση πάρ’ το ή άφησέ το» για τη Χαμάς, με την ευλογία των ΗΠΑ για την ολοκληρωτική εξάλειψη της οργάνωσης σε περίπτωση απόρριψης.

Όμως την Παρασκευή, όταν η Χαμάς επέλεξε το σημείο της συμφωνίας που ενδιέφερε περισσότερο τον Τραμπ -την απελευθέρωση εντός 72 ωρών όλων των υπόλοιπων αιχμαλώτων, ζωντανών και νεκρών- παρακάμπτοντας τα αμφιλεγόμενα σημεία, ο Νετανιάχου βρέθηκε στριμωγμένος.

«Ξαφνικά, υπήρξε θεμελιώδης αλλαγή στην κατάσταση. Παλαιότερα, η Χαμάς είχε τρεις επιλογές -να παραδοθεί, να αποκηρύξει την τρομοκρατία ή να πεθάνει», είπε ο Όρεν. «Τώρα έχει και τέταρτη επιλογή -να διαπραγματευθεί. Και όσο διαπραγματεύεται, το Ισραήλ έχει απαγορευτικό».

Λίγο μετά τη δήλωση της Χαμάς, ο Τραμπ διέταξε το Ισραήλ να «σταματήσει αμέσως» τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Γάζα όσο συνεχίζονται οι συνομιλίες. Σε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Τραμπ, την οποία αποκάλυψε το Axios και επιβεβαίωσε Ισραηλινός αξιωματούχος, ο Νετανιάχου προσπάθησε να τον πείσει ότι η επιφυλακτική αποδοχή της Χαμάς ήταν απλώς τακτική καθυστέρησης.

Ο Τραμπ αντέδρασε οργισμένα: «Γιατί είσαι τόσο γ@μημένα αρνητικός;», είπε σύμφωνα με το Axios.