Από «μαύρη» οικονομία πάμε καλά

Αν την εποχή που έδεναν τα σκυλιά με τα λουκάνικα, κατά το κοινώς λεγόμενο, ρωτούσε κάποιος υπηρεσιακούς παράγοντες του υπουργείου Οικονομικών τι θα έπρεπε να γίνει με την παραοικονομία, θα άκουγε κάποιους να λένε ότι θα ήταν καλύτερα να μην την πειράξουν. Η εξήγηση ήταν απλή. «Θα κλείσουν εταιρείες και θα χαθούν θέσεις εργασίας. Άσε το χρήμα να γυρνάει».

Κι όλα αυτά με τα δημοσιονομικά ελλείμματα να αυξάνονται μαζί με το δημόσιο χρέος. Η εποχή των μνημονίων ήλθε και το 2017, μια χρονιά πριν από το τέλος του 3ου μνημονίου, το Ινστιτούτο για την Εφαρμοσμένη Οικονομική Έρευνα στο University of Tübingen εκτιμούσε τη μη καταγεγραμμένη οικονομία στο 21,5% του επίσημου ΑΕΠ της Ελλάδας. Ακολουθούσαν η Ιταλία με 19,8% και η Ισπανία με 17,2%.

Πριν από δύο χρόνια περίπου, το 2023, μελέτη της Eurobank εκτιμούσε το μέγεθος της άτυπης οικονομίας στην Ελλάδα μεταξύ 20% και 30% του ΑΕΠ, χρησιμοποιώντας στοιχεία του 2021.  Την ίδια χρονιά, ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος (ΤτΕ) εκτιμούσε την παραοικονομία στο 20,9% του ΑΕΠ, φέρνοντας ως παράδειγμα τη μεγάλη διαφορά μεταξύ της καταναλωτικής δαπάνης και των δηλωθέντων εισοδημάτων σε ετήσια βάση.

Όμως, φαίνεται ότι κάτι πάει να αλλάξει. Η Ελλάδα, με παραοικονομία ίση με 12% του επίσημου ΑΕΠ, το 2023 βρισκόταν στην 82η θέση  ανάμεσα σε 131 χώρες, σύμφωνα με την έκθεση για την παραοικονομία διεθνώς της EY.

Όπως εξηγεί, η ΕΥ χρησιμοποιεί την προσέγγιση της ζήτησης για νόμισμα (CAD), η οποία βασίζεται σε δύο υποθέσεις. Πρώτον, το ρευστό χρησιμοποιείται για να διευκολύνει αδήλωτες συναλλαγές και δεύτερον, το ρευστό χρησιμοποιείται στην επίσημη οικονομία. 

Η μείωση της παραοικονομίας συνοδεύεται συνήθως από αύξηση των φορολογικών εσόδων του κράτους. Αυτό ακριβώς παρατηρείται στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια. 

Μάλιστα, αποτυπώνεται στο λεγόμενο «κενό» ΦΠΑ, δηλαδή τη διαφορά μεταξύ των θεωρητικά προσδοκώμενα εσόδων ΦΠΑ υπό πλήρη συμμόρφωση από τα πραγματικά έσοδα ΦΠΑ. Η διαφορά αντιστοιχούσε στο 13,7% το 2022 από 17,5% το 2021 και 29,1% το 2018. Η ΑΑΔΕ έχει βάλει στόχο το 5% μέχρι το 2029. 

Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι υπάρχει μια συσχέτιση μεταξύ της μείωσης της  παραοικονομίας και της αύξησης των φορολογικών εσόδων. 

Αξίζει να σημειωθεί ότι η παραοικονομία στην Ιταλία εκτιμάται σε 7,8% του ΑΕΠ, στην Πορτογαλία σε 9,3%, στην Ισπανία σε 7,5%, στη Γερμανία σε 6,8%, στη Γαλλία σε 6,7% και στην Κύπρο σε 5,3%.

Στη γειτονική Τουρκία εκτιμάται σε 16,1% του ΑΕΠ και στη Ρουμανία σε 13,1%, όσο και στη Ρωσία. 

 Αν ρίξουμε μια ματιά στον σχετικό πίνακα θα διαπιστώσουμε ότι η Σιέρα Λεόνε, με την «άτυπη» οικονομία να αντιστοιχεί στο 64,5% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) το 2023, είναι η παγκόσμια πρωταθλήτρια.

Ακολουθούν ο Νίγηρας με 56,3% και το Νεπάλ με 51% του ΑΕΠ ενώ Αιθιοπία και Μπουρουντί συμπληρώνουν την πρώτη πεντάδα με 50,2% και 49,2% αντίστοιχα. 

Στον αντίποδα, οι οικονομίες με τη μικρότερη παραοικονομία είναι η Ελβετία με 5,1% του ΑΕΠ, οι ΗΠΑ με 5%, ο Καναδάς με 4,5%, το Κουβέιτ με 4%, η Σιγκαπούρη με 3,4%, το Μπαχρέιν με 2,5% και το Κατάρ με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα με 2,2%. 

Κοντολογίς, η παραοικονομία εμφανίζει πτωτική τάση στην Ελλάδα και αυτή αποτυπώνεται εν μέρει στα φορολογικά έσοδα. Κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος αν το μέγεθος της άτυπης οικονομίας είναι στο 12% ή κάπου αλλού. Πάντως, η τάση δεν αμφισβητείται. Για να δούμε αν θα συνεχισθεί.