Το management, η ταύτιση με τον... ναζισμό και ο λαϊκισμός

Ο Γάλλος ιστορικός Johan Chapoutot, 43 ετών, δεν είναι άγνωστος ούτε στη Γαλλία, ούτε και στην Ελλάδα. Εξειδικευμένος στην ιστορία του ναζισμού και στην ιστορική αναζήτηση των ιδεολογικών του καταβολών, ο Johan Chapoutot έγινε γνωστός με το βιβλίο του «Ο εθνικοσοσιαλισμός και η αρχαιότητα» (Έκδοση Πόλις, Μετάφραση Γ. Καράμπελας).

Στο βιβλίο του αυτό, ο συγγραφέας, το έργο του οποίου στη Γαλλία και τη Γερμανία δεν είχε μόνον θετική αποδοχή, προσπαθεί να αποσυνδέσει την ελληνορωμαϊκή αρχαιότητα από την εθνικοσοσιαλιστική ιδεολογία, διαψεύδοντας έτσι χιτλερικές και άλλες ναζιστικές θεωρήσεις.

Δεν συμβαίνει το ίδιο όμως με ένα πιο πρόσφατο βιβλίο του ίδιου συγγραφέα, που διάβασα στα γαλλικά χωρίς να γνωρίζω ότι είχε εκδοθεί και στα ελληνικά. Πρόκειται για το «Ελεύθερος να Υπακούς: Το Μάνατζμεντ από το Ναζισμό μέχρι σήμερα» (Εκδόσεις Αγρα 2021).

Όταν πρωτοδιάβασα το βιβλίο, αισθάνθηκα μεγάλη έκπληξη για τη θετική αποδοχή που είχε στη Γαλλία και τη βράβευσή του από την Οργάνωση Syntac Conseil, στις 6 Οκτωβρίου 2021.

Γιατί το λέω αυτό; Πολύ απλά γιατί το βιβλίο είναι ανιστόρητο και ουσιαστικά κατά του επιχειρείν.

Ας δούμε όμως το περιεχόμενο του βιβλίου. Ένα πρώτο και σημαντικό πρόβλημά του είναι ο συγγραφέας του. Ο Γιόχαν Σαπουτό είναι καθηγητής σύγχρονης ιστορίας στη Σορβόννη, με ειδίκευση στη ναζιστική πολιτική. Επομένως, δεν είναι ούτε ειδικός στο Μάνατζμεντ, ούτε στη Νομική. Δηλαδή, τα δύο βασικά αντικείμενα του βιβλίου του: το Μάνατζμεντ, σύμφωνα με τον τίτλο του και η Νομική, σύμφωνα με την ειδικότητα του ήρωα του, Ραϊχναρτ Χεν, του διαφεύγουν.

Στη συνέχεια, στα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου του, ο συγγραφέας κάνει αμφισβητήσιμες συντομεύσεις μεταξύ όρων που χρησιμοποιούσαν οι ναζί, όπως αυτόν της «ηγεσίας των ανθρώπων», και το μάνατζμεντ. Η λέξη menschenfürhung (κυριολεκτικά η «ηγεσία των ανδρών») που χρησιμοποιούσαν οι ναζί, υπάκουε στην αρχή PRINZIP Φύρερ, με παραπομπή σε μια μορφή χαρισματικής νομιμότητας, υπό την έννοια του Max Weber. Δηλαδή την προσκόλληση των ανδρών σε ένα χαρισματικό ηγέτη, του οποίου ιστορικά παραδείγματα αφθονούν από τον Καίσαρα στον Ναπολέοντα. Ο περιορισμός της διοίκησης των επιχειρήσεων σε αυτό το όραμα, λίαν επιεικώς, είναι προβληματικός.

Κατά τα άλλα, ο συγγραφέας θα έπρεπε να έχει πληροφορηθεί ότι όρος μάνατζμεντ πρωτοχρησιμοποιήθηκε το 1911 από τον Taylor και απ’ ότι γνωρίζουμε το εθνικοσοσιαλιστικό κόμμα ήταν ανύπαρκτο τότε στην Γερμανία. Άρα είναι αδύνατον ο Taylor να εμπνεύστηκε από τους ναζί. Είναι ωστόσο πιθανόν οι τελευταίοι να εμπνεύστηκαν από τους Φαγιόλ, Πάρκερ και Μπερνέρ, που έκαναν λόγους για «διοίκηση» και «οργάνωση», αλλά όχι για μάνατζμεντ.

Είναι προφανές ότι ο συγγραφέας μιλώντας για το διοικητικό σύστημα των ναζί, στα δώδεκα χρόνια της κυριαρχίας τους, μπερδεύει τη διοικητική επιστήμη, το δημόσιο δίκαιο και τη ναζιστική ιδεολογία.

«...Κατα τη γνώμη μου....», λέει ο καθηγητής Νομικής στις Βρυξέλλες Βαγγέλης Παπακωνσταντίνου, «....η ανάλυση δεν πείθει επειδή προσπαθεί να καλύψει πολλά και διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα σε περιορισμένο χώρο και χωρίς το ταλέντο του ειδικού να εξηγεί πολλά με λίγα λόγια....».

Στο πλαίσιο αυτό, πενήντα σελίδες του βιβλίου, σε σύνολο 185 σελίδων, επικεντρώνονται στον Ράινχαρτ Χεν, έναν νομικό που προσωπικά δεν άκουσα ποτέ να μνημονεύεται ως ειδικός του μάνατζμεντ. Αν πιστέψουμε τον συγγραφέα (κάτι που θα ήταν ιδιαίτερα τολμηρό, αφού αποστολή του είναι να τον «κατεδαφίσει»), πρόκειται για έναν πρώην θεωρητικό ναζί που πρόθυμα πρόσφερε τις υπηρεσίες του στην μεταπολεμική Γερμανία και στην επιστήμη του Μάνατζμεντ, ιδρύοντας μια Σχολή Διοίκησης Επιχειρήσεων.

Και με αφορμή το γεγονός αυτό, ο Σαπουτό, επιδιώκει να μας πείσει ότι τα στελέχη των επιχειρήσεων που πέρασαν από τη Σχολή Μανατζεμτν του Χεν, η οποία έχει κλείσει από χρόνια, είναι... ναζί. Το προκλητικό δε στην ιστορία αυτή, είναι ότι τόσο ο Χεν στα βιβλία του όσο και ο Σαπουτό στο δικό του, δεν λένε λέξη για τον κορυφαίο φιλόσοφο του μάνατζμεντ, τον αείμνηστο Πήτερ Ντρακερ (1909-2005). Γιατί όμως δεν αναφέρεται ο αποκαλούμενος «πατέρας του μάνατζμεντ», ο οποίος το 1954 καθιέρωσε παγκοσμίως τον όρο, με το βιβλίο του «Οι πρακτικές του μάνατζμεντ»;

Θα πούμε μια μικρή ιστορία. Ο Πήτερ Ντράκερ, γεννήθηκε στην Αυστρία σε εβραϊκή οικογένεια. Στα νιάτα του ήταν δημοσιογράφος και το 1930, πήρε συνέντευξη από τον Χίτλερ, πριν ο τελευταίος αναρριχηθεί στην εξουσία. Η συνέντευξη αυτή τον τρόμαξε τόσο πολύ, που όταν οι ναζί πήραν την εξουσία, έσπευσε να μεταναστεύσει στην Αμερική.

Κατά συνέπεια, ως θεωρητικός του μάνατζμεντ, ο Ντράκερ, απήχε πολύ από τον ναζισμό, αλλά και άλλες ολοκληρωτικές θεωρίες διαχείρισης και οργάνωσης των επιχειρήσεων. Όσο για το γιατί δεν αναφέρεται από τον Χεν στα βιβλία του, είναι εύκολα κατανοητό. Ένας πρώην ναζί δεν θα μιλούσε για έναν αντιναζί!

Όμως η μη αναφορά του και από τον Γάλλο συγγραφέα είναι αποκαλυπτική. Ο Ντράκερ είναι μεταξύ άλλων μέγας θεωρητικός και του ανθρωπιστικού ρόλου της επιχείρησης και της οργάνωσης της με τρόπο ανθρώπινο και αποτελεσματικό για την κοινωνία. Αυτόν τον τελευταίο, όμως, ο Σαπουτό τον απορρίπτει.

Νομίζω ότι τα πραγματικά κίνητρα του αποκαλύπτονται στον Επίλογο. Εκεί, ο συγγραφέας προβαίνει σε μια ευθεία κατά του μάνατζμεντ επίθεση, όπου μας εκθέτει τις ιδέες του για τη σύγχρονη κοινωνία: «...Η εποχή των μαζών, γράφει, είναι η εποχή της μαζοποίησης του καθεστώτος του έμμισθου εργαζόμενου, με την εμφάνιση οργανωτικών μεγαθηρίων, των οποίων οι εσωτερικές λειτουργικές δομές αποτέλεσαν το αντικείμενο μιας «επιστήμης», εκείνης του μάνατζμεντ. Πολιτικοί στοχαστές, που αντιλήφθηκαν νωρίς αυτή την οικονομική εξέλιξη πίστεψαν ότι η λύση θα ήταν η άρνηση - άρνηση της ιεραρχίας, της εξουσίας, της καταπίεσης και της υποταγής -, δηλαδή η αναρχία με την πιο βασική της έννοια. Η απάντηση τους εγκαινίαζε μια νέα πολιτική κοινωνία χωρίς οικονομικές οργανώσεις, χωρίς επιχειρήσεις, ή μόνο με μικρού μεγέθους επιχειρήσεις. Αυτοί οι συγγραφείς και οι ιδέες τους δεν έπαψαν να εμπνέουν εναλλακτικές πρακτικές, από τους μη ιεραρχικά οργανωμένους συνεταιρισμούς μέχρι την επιστροφή στις αγροτικές εργασίες [...] Μια αναρχική Αρκαδία, που γλίτωσε από την υποταγή και το μάνατζμεντ, αλλά που ωστόσο δεν είναι παράδεισος....».

Και εις άλλα με υγεία, θα προσθέταμε εμείς...