Η «στρατηγική διαφθορά» και το παράδειγμα της Εύας Καϊλή

«Η ιστορία της διαφθοράς στην Ευρωβουλή είναι πολύ περίεργη από πολλές πλευρές. Έχω την αίσθηση ότι τα όσα συμβαίνουν εξυπηρετούν πριν από όλα μια συγκροτημένη πολιτική εξωγενών παραγόντων, οι οποίοι αξιοποιούν θεσμικές αδυναμίες των δημοκρατιών, με απώτερο στόχο το διασυρμό του Ευρωκοινοβουλίου και της Ομάδας των Ευρωσοσιαλιστών. Δεν είναι τυχαία επίσης, κατά την εκτίμησή μου, η επιλογή δύο ευπαρουσίαστων και νέων ανθρώπων, οι οποίοι από απληστία και άγνοια κινδύνου, εκτέθηκαν και μπλέχτηκαν σε μια ιστορία από την οποίαν θα βγουν ρακένδυτοι. Όμως, στο πλαίσιο της άσκησης μιας στρατηγικής διαφθοράς, ήσαν οι ιδεώδεις πρωταγωνιστές. Δεν αποκλείεται δε σύντομα να γίνουν και ταινία, όπως αυτό συνέβη και σε άλλες παρεμφερείς περιπτώσεις…».

Τα λόγια αυτά δεν τα διατυπώνει ένα οποιοδήποτε πρόσωπο. Τα λέει ένας κορυφαίος αξιωματικός, των υπηρεσιών ασφαλείας του ΝΑΤΟ, στο οποίο από τριετίας λειτουργεί μια άτυπη υπηρεσία «μεγάλης στρατηγικής κατά της διαφθοράς».

Την εκδοχή αυτή, την επιβεβαιώνει και ο Αμερικανός καθηγητής Ιστορίας και Διακυβέρνησης Philip Zelikow, πρώην διπλωμάτης και Εκτελεστικός διευθυντής της Αμερικανικής Επιτροπής 9/11. Κατά την εκτίμησή του, η διαφθορά, που είναι το δεύτερο αρχαιότερο επάγγελμα, αποτελεί γερό όπλο των ισχυρών ανθρώπων, για τους οποίους το κράτος δικαίου, συνιστά απειλή. Όπως βέβαια συνιστά απειλή και για τα απολυταρχικά καθεστώτα, τύπου Ρωσίας-Κίνας, Τουρκίας και ισλαμικών δικτατοριών.

«Σήμερα, λοιπόν, υποστηρίζει στην Επιθεώρηση «Φόρεϊν Αφαίρς» ο Αμερικανός καθηγητής, η διαφθορά και η παγκοσμιοποίηση της, εξελίσσεται σε εργαλείο εθνικής στρατηγικής. Ιδιαίτερα δε σε χώρες όπως τα γνωστά ολοκληρωτικά καθεστώτα, στα οποία η διαφθορά είχε ενδημικό χαρακτήρα. Οι χώρες αυτές, άλλες περισσότερο και άλλες λιγότερο, τη διαφθορά την έχουν μετατρέψει σε παγκοσμιοποιημένο όπλο, σε κλίμακα που ποτέ δεν είχαμε δει έως σήμερα».

«Το αποτέλεσμα είναι μια λεπτή, αλλά σημαντική αλλαγή στη διεθνή πολιτική. Οι αντιπαλότητες μεταξύ των κρατών έχουν γενικά αναπτυχθει για τις ιδεολογίες, τις σφαίρες επιρροής και τα εθνικά συμφέροντα. Στο πλαίσιο αυτό, οι παράπλευρες πληρωμές του ενός ή του άλλου είδους ήταν μόνο μία τακτική μεταξύ πολλών. Σήμερα, ωστόσο, έχουν καταστεί βασικά μέσα εθνικής στρατηγικής, με μόχλευση για την επίτευξη συγκεκριμένων αποτελεσμάτων πολιτικής και για τη διαμόρφωση του ευρύτερου πολιτικού περιβάλλοντος στις στοχευόμενες χώρες. Αυτή η οπλοποιημένη διαφθορά βασίζεται σε μια συγκεκριμένη μορφή ασυμμετρίας. Αν και οποιαδήποτε κυβέρνηση μπορεί να προσλάβει μυστικούς πράκτορες ή να δωροδοκήσει αξιωματούχους αλλού, το σχετικό άνοιγμα και η ελευθερία των δημοκρατικών χωρών τις καθιστούν ιδιαίτερα ευάλωτες σε αυτό το είδος κακόβουλης επιρροής - και οι μη δημοκρατικοί εχθροί τους έχουν βρει πώς να εκμεταλλευτούν αυτή την αδυναμία.

Η καταπολέμηση της διαφθοράς έχει γενικά περιθωριοποιηθεί στις δημόσιες και ακαδημαϊκές συζητήσεις για την εξωτερική πολιτική. Το πρόβλημα αντιμετωπίζεται συνήθως ως πρόκληση επιβολής του νόμου ή ως ζήτημα καλής διακυβέρνησης - κάτι που εμποδίζει την πολιτική ή οικονομική ανάπτυξη, αλλά δεν ανταποκρίνεται στο επίπεδο της εθνικής στρατηγικής. Σήμερα, ωστόσο, η διαφθορά έχει γίνει μια σημαντική μορφή πολιτικού πολέμου. Οι άμυνες εναντίον της πρέπει να κινηθούν στο κύριο ρεύμα της διεθνούς πολιτικής σε κάθε ευάλωτη κυβέρνηση, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών», τονίζει ο καθηγητής Philip Zelikow και ανοίγει ένα νέο σημαντικό κεφάλαιο στον άτυπο παγκόσμιο πόλεμο ανάμεσα στη δημοκρατία και στον αυταρχισμό του 21ου αιώνα.

Οι διαφορές

Και από την άποψη αυτή, θα πρέπει να επισημάνουμε ότι η στρατηγική διαφθορά διαφέρει σημαντικά από τις παραδοσιακές μορφές, που οι πανεπιστημιακοί μελετητές αποκαλούν «γραφειοκρατική διαφθορά» και «μεγάλη διαφθορά».

Στη στρατηγική διαφθορά, κατά τον Eric Edelenan, πρώην υφυπουργό Άμυνας των ΗΠΑ, την περίοδο 2005-2009, πέρα από την απληστία που διέπει τις σχέσεις των εμπλεκομένων, υπάρχουν και οι εξυπηρετήσεις πολιτικών στόχων, οι οποίοι εντάσσονται στις επιδιώξεις μιας συγκεκριμένης εθνικής στρατηγικής.

Περιττόν να τονιστεί ότι «στρατηγική διαφθορά» ακολουθούν και οι μαφιόζικες οργανώσεις που συμμετέχουν στο παγκόσμιο οργανωμένο έγκλημα και οι οποίες επωφελούνται από τους θεσμούς των κρατών δικαίου. Στα τελευταία οι στρατηγικές αυτές, συνεπάγονται παραβιάσεις των νόμων, συμπεριλαμβανομένων των πολιτών της χώρας-στόχου.

Σε άλλες περιπτώσεις, η συμπεριφορά μπορεί να είναι τεχνικά νόμιμη, αλλά εξακολουθεί να περιλαμβάνει «τη διαστροφή ή την καταστροφή της ακεραιότητας κατά την εκτέλεση δημόσιων καθηκόντων», όπως το θέτει ο ορισμός του Αγγλικού Λεξικού της Οξφόρδης για τη «διαφθορά». Για τον λόγο αυτόν, ορισμένες πράξεις διαφθοράς τιμωρούνται από το νόμο· άλλες όμως πρέπει να αφεθούν στην κρίση των πολιτών, αν έρθουν στο φως.

Εντυπωσιακό επίτευγμα της δημοκρατίας από την άποψη αυτή είναι ότι όπως επιτρέπει στους εχθρούς της να κινούνται και να εκφράζονται ελεύθερα στους κόλπους της, το ίδιο ισχύει και με τη διαφθορά. Οι μηχανισμοί της τελευταίας τυγχάνουν προστασίας και ανοχής. Σε κάποιο βαθμό δε, διαφθορά και παραοικονομία θεωρούνται και παράγοντες κοινωνικής εκτόνωσης. Ιδιαίτερα δε σε εποχές κρίσεων.

Ωστόσο, η διάσταση αυτή, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να συσκοτίζει προβλήματα απληστίας, ανοησίας, ματαιοδοξίας και βλακείας εν τέλει. Και στην περίπτωση του Ευρωκοινοβουλίου, το μέγεθος της τελευταίας, εντυπωσιάζει και δημιουργεί εύλογα ερωτήματα…