Γιατί είναι λάθος η αισιοδοξία για την παγκόσμια οικονομία

Είναι πολύ συνηθισμένο γεγονός, ο πολύς κόσμος, μέσα στη δίνη της καθημερινότητας και των προβλημάτων που αυτή εμπεριέχει, να χάνει την κύρια ιστορία της εποχής του. Από μόνο του, το γεγονός αυτό αποτελεί σοβαρό πολιτικό όπλο, που οι πολιτικοί και όχι μόνον αξιοποιούν κατά τρόπο που κυμαίνεται από την ανηθικότητα έως την ευθύνη και τη σοβαρότητα.

Μέσα σε αυτό το κλίμα, σοβαρές παγκόσμιες οικονομικές ανατροπές περνούν απαρατήρητες, παράλληλα δε ο κόσμος ασχολείται με θέματα που εμβαθύνουν την άγνοια και τον οικονομικό αναλφαβητισμό.

Σε αρκετές χώρες, επικρατεί μια παράξενη αισιοδοξία, η οποία κρύβει όμως το δάσος, προβάλλοντας κάποια δέντρα του. Δεν είναι λίγοι οι παρατηρητές που πιστεύουν ότι η οικονομία των ΗΠΑ, που δείχνει εντυπωσιακές επιδόσεις, θα συνεχίσει να αναπτύσσεται, παράλληλα δε, στην Κίνα η σοβαρή κρίση των ακινήτων θα απορροφηθεί. Ελάχιστοι γνωρίζουν το ύψος του κινεζικού εσωτερικού χρέους. Σε κάθε περίπτωση, τα συναισθήματα εκτονώνουν περισσότερο από τη λογική.

Για να εξηγήσουμε έτσι γιατί οι τρέχουσες ευνοϊκές συνθήκες κρύβουν εκπλήξεις, αρκεί να εξετάσουμε για παράδειγμα έναν από τους λόγους για τους οποίους η οικονομία των ΗΠΑ, ειδικότερα, είχε καλύτερες επιδόσεις από το αναμενόμενο.

Οι Αμερικανοί καταναλωτές ξόδεψαν τα χρήματα που είχαν συσσωρεύσει κατά τη διάρκεια της πανδημίας μέσω της κρατικής βοήθειας και μένοντας στο σπίτι. Αναμενόταν ότι αυτές οι πλεονάζουσες οικονομίες θα είχαν ήδη εξαντληθεί. Ωστόσο, πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι τα νοικοκυριά έχουν ακόμα ένα δισεκατομμύριο δολάρια στα χέρια τους, γεγονός που εξηγεί γιατί μπορούν να ξεφύγουν αποταμιεύοντας λιγότερο από το εισόδημά τους από ό,τι οποιαδήποτε στιγμή στη δεκαετία του 2010.

Μόλις εξαντληθούν αυτά τα πλεονάζοντα αποθεματικά αποταμίευσης, η επίδραση των υψηλών επιτοκίων θα αρχίσει να γίνεται αισθητή, αναγκάζοντας τους καταναλωτές να ξοδεύουν λιγότερα. Προβλήματα θα αρχίσουν να εμφανίζονται σε ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία, εάν τα επιτόκια παραμείνουν υψηλά για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Στην Ευρώπη και την Αμερική, οι χρεοκοπίες επιχειρήσεων βρίσκονται ήδη σε άνοδο. Ακόμη και οι εταιρείες που εκμεταλλεύτηκαν τα χαμηλά επιτόκια εκδίδοντας μακροπρόθεσμα δάνεια θα αντιμετωπίσουν τελικά υψηλότερο κόστος χρηματοδότησης. Οι τιμές των κατοικιών θα μειωθούν, τουλάχιστον σε όρους προσαρμοσμένους στον πληθωρισμό, λόγω του υψηλότερου κόστους των στεγαστικών δανείων.

Και οι τράπεζες που κατέχουν μακροπρόθεσμους τίτλους -οι οποίοι έχουν ενισχυθεί από βραχυπρόθεσμα δάνεια, συμπεριλαμβανομένης της Fed- θα χρειαστεί να αντλήσουν κεφάλαια ή να συγχωνευτούν για να καλύψουν τις τρύπες που δημιουργούνται στους ισολογισμούς τους από την αύξηση των επιτοκίων.

Από την άλλη πλευρά, οι δημοσιονομικές υπερβολές στις περισσότερες ανεπτυγμένες οικονομίες μόνο αναταραχές θα προκαλέσουν. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, η Βρετανία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Ιαπωνία αναμένεται να παρουσιάσουν ελλείμματα περίπου 5% του ΑΕΠ το 2023. Μεταξύ Σεπτεμβρίου 2022 και Σεπτεμβρίου 2023, το έλλειμμα των ΗΠΑ έφτασε στο εκπληκτικό ποσό των 2.300 δισεκατομμυρίων δολαρίων, ή 7,5% του ΑΕΠ μετά από προσαρμογή για λογιστικές στρεβλώσεις.

Σε μια εποχή χαμηλής ανεργίας, ένας τέτοιος δανεισμός είναι παράλογος. Συνολικά, το δημόσιο χρέος των πλούσιων χωρών δεν ήταν ποτέ τόσο υψηλό, ως ποσοστό του ΑΕΠ, από τους Ναπολεόντειους Πολέμους.

Όταν τα επιτόκια ήταν χαμηλά, ακόμη και τα τεράστια χρέη ήταν διαχειρίσιμα. Τώρα που τα επιτόκια έχουν αυξηθεί, οι τόκοι επιβαρύνουν τους προϋπολογισμούς. Συνεπώς, η αύξηση των επιτοκίων για παρατεταμένη περίοδο απειλεί να φέρει τις κυβερνήσεις απέναντι στους κεντρικούς τραπεζίτες που επιδιώκουν στόχους για τον πληθωρισμό.

Η Τζάνετ Γέλεν, η ΥΠΟΙΚ των ΗΠΑ, ένιωσε κάποτε υποχρεωμένη να ισχυριστεί ότι τα ομόλογα δεν είχαν ασφάλιστρο κινδύνου και ο Τζερόμ Πάουελ, ο πρόεδρος της Fed, επέμεινε ότι η τράπεζά του δεν θα μείωνε ποτέ τα επιτόκια και θα άφηνε τον πληθωρισμό να εκτιναχθεί για να αμβλύνει την πίεση στον κρατικό προϋπολογισμό.

Ό,τι κι αν πει ο κ. Πάουελ, μια παρατεταμένη περίοδος ανοδικής πορείας θα αναγκάσει τους επενδυτές να αμφισβητήσουν τις υποσχέσεις των κυβερνήσεων να διατηρήσουν τον πληθωρισμό σε χαμηλά επίπεδα και να αποπληρώσουν τα χρέη. Τα ομόλογα της ΕΚΤ κλίνουν ήδη όλο και περισσότερο προς το χρέος της ιταλικής κυβέρνησης που υποστηρίζει σιωπηρά -ένα έργο που έχει γίνει πολύ πιο δύσκολο σε έναν κόσμο υψηλών επιτοκίων.

Εξαιτίας αυτών των εντάσεων, είναι δύσκολο να δούμε πώς η παγκόσμια οικονομία θα μπορούσε να επιτύχει τα πολλά πράγματα που περιμένουν σήμερα οι αγορές από αυτήν: μια αποτροπή ύφεσης, χαμηλό πληθωρισμό, μεγάλα χρέη και υψηλά επιτόκια, όλα αυτά ταυτόχρονα.

Μια πιο ελπιδοφόρα πιθανότητα είναι η αύξηση της παραγωγικότητας, ίσως χάρη στη γενετική τεχνητή νοημοσύνη (ΑΙ). Η επακόλουθη αύξηση των εσόδων και των εξόδων θα έκανε τα επιτόκια πιο υποφερτά. Πράγματι, τα στοιχεία που δημοσιεύθηκαν στις 2 Νοεμβρίου αναμένεται να δείξουν ότι η μετρημένη παραγωγικότητα των ΗΠΑ εκτινάχθηκε το τρίτο τρίμηνο.

Η δυνατότητα της τεχνητής νοημοσύνης να ξεκλειδώσει περαιτέρω κέρδη παραγωγικότητας μπορεί να εξηγήσει γιατί οι αυξανόμενες τιμές δεν έχουν ακόμη χτυπήσει τις χρηματιστηριακές αγορές.

Αυτή η ελπίδα, ωστόσο, ματαιώνεται από απειλές για την αύξηση της παραγωγικότητας. Ο Ντόναλντ Τραμπ υπόσχεται νέους πολύ υψηλούς δασμούς, εάν επιστρέψει στον Λευκό Οίκο. Οι κυβερνήσεις στρεβλώνουν όλο και περισσότερο τις αγορές μέσω της βιομηχανικής τους πολιτικής.

Το μερίδιο των δημόσιων δαπανών στην οικονομία αυξάνεται με τη γήρανση του πληθυσμού, τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια και τις συγκρούσεις σε όλο τον κόσμο, που απαιτούν αύξηση των αμυντικών δαπανών.

Μπροστά σε όλα αυτά, όσοι στοιχηματίζουν ότι η παγκόσμια οικονομία μπορεί να συνεχίσει να προχωράει, σίγουρα αγαπούν τους κινδύνους.