Δείκτης Οικονομικής Ελευθερίας: Πώς βρέθηκε η Ελλάδα στην 107η θέση

Τα τελευταία χρόνια, η έννοια της οικονομικής ελευθερίας των κρατών (economic freedom) έχει συνδεθεί με τη γενικότερη ευημερία των πολιτών τους και ειδικότερα με παράγοντες όπως προσέλκυση ξένων άμεσων επενδύσεων, υψηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα, βιώσιμη και μεγαλύτερης διάρκειας ανάπτυξη, μικρότερη κοινωνική και οικονομική ανισότητα, καθώς επίσης και περισσότερη αισιοδοξία για το μέλλον.

Χώρες όπως η Ιρλανδία, η Δανία, η Ελβετία, η Νέα Ζηλανδία, αλλά ιδιαίτερα η Σιγκαπούρη, αποτελούν πλέον παραδείγματα ισόρροπης ανάπτυξης, αλλά και πρότυπα ανάλυσης των επιτυχιών τους, και σίγουρα η οικονομική ελευθερία την οποία προσφέρουν -τόσο στους πολίτες όσο και στις επιχειρήσεις- συμβάλλει καθοριστικά στα σχετικά οικονομικά και κοινωνικά τους επιτεύγματα.

Μια πολύ ενδιαφέρουσα επιστημονική προσέγγιση της οικονομικής ελευθερίας των κρατών αποτελεί ο Δείκτης Οικονομικής Ελευθερίας που κατασκευάζεται από το Heritage Foundation, ένα ιδιαίτερα επιδραστικό think tank με έδρα την Ουάσιγκτον.

Να σημειωθεί ότι η θεωρητική προσέγγιση της οικονομικής ελευθερίας στηρίζεται ως έναν βαθμό στις αρχές του Adam Smith και κυρίως των καθηγητών και κατόχων του βραβείου Nobel στις Οικονομικές Επιστήμες, Milton Friedman και Friedrich Hayek.

Πώς υπολογίζεται ο Δείκτης Οικονομικής Ελευθερίας σύμφωνα με το Heritage Foundation

Ο Δείκτης Οικονομικής Ελευθερίας του Heritage Foundation κατασκευάσθηκε για πρώτη φορά το 1995 και τα τελευταία χρόνια έχει αποκτήσει ξεχωριστή δημοσιότητα και προβολή, καθώς απεικονίζει ικανοποιητικά τη λειτουργία μιας οικονομίας και φαίνεται να αποτελεί έναν κρίσιμο παράγοντα προσέλκυσης Ξένων Άμεσων Επενδύσεων (FDI).

Για τη μέτρηση της οικονομικής ελευθερίας των χωρών, η συγκεκριμένη προσέγγιση χρησιμοποιεί τέσσερις γενικές κατηγορίες, σε συνδυασμό με τρεις υποδείκτες, περιλαμβάνοντας τελικά στο σύνολο 12 μεταβλητές:

1. Κράτος δικαίου: Ιδιοκτησιακά δικαιώματα, δικαστική αποτελεσματικότητα, κυβερνητική ακεραιότητα.
2. Μέγεθος κυβέρνησης: Φορολογικές επιβαρύνσεις, δημοσιονομική υγεία, κρατικές δαπάνες.
3. Ρυθμιστική αποτελεσματικότητα: Εργασιακές ελευθερίες, νομισματική ελευθερία, επιχειρηματική ελευθερία.
4. Ανοιχτές αγορές: Οικονομική ελευθερία, εμπορική ελευθερία, ελευθερία επενδύσεων.

Η επιλογή των συγκεκριμένων υποδεικτών έχει γίνει έπειτα από τη σχετική θεωρητική επισκόπηση αλλά και βάσει διεθνών εμπειρικών ευρημάτων.

Σύμφωνα με τις σχετικές έρευνες, οι υψηλότερες κρατικές δαπάνες, η υψηλή φορολογία καθώς και οι μεγάλες και δύσκαμπτες κρατικές υπηρεσίες εμποδίζουν την οικονομική ελευθερία των πολιτών και μειώνουν τις προσωπικές επιλογές τους. Παράλληλα, αναγνωρίζεται πως η ικανότητα απόκτησης και συσσώρευσης ιδιωτικής περιουσίας και πλούτου αποτελεί κεντρική κινητήρια δύναμη για τους εργαζόμενους και τους επενδυτές σε οικονομικά συστήματα όπως η ελεύθερη αγορά, με τα νομικά πλαίσια που λειτουργούν σωστά να μπορούν να προστατεύουν άμεσα και με αποτελεσματικότητα τα δικαιώματα όλων των πολιτών.

Επίσης, η ελευθερία στις συναλλαγές -με την ευρεία έννοια της αγοράς, της πώλησης, της σύναψης συμβάσεων κ.ά.- θεωρείται απαραίτητη για την οικονομική ευημερία. Ο περιορισμός των διεθνών επιλογών στις συναλλαγές και στο εμπόριο μειώνει σημαντικά τις αναπτυξιακές προοπτικές. Όταν οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν εργαλεία και επιβάλλουν καταπιεστικούς κανονισμούς που περιορίζουν τα δικαιώματα στις συναλλαγές, η οικονομική ελευθερία σαφέστατα πλήττεται. Το παράδειγμα της Τουρκίας αλλά και όσα ζήσαμε το 2015 είναι ιδιαίτερα διδακτικά.

Στο πλαίσιο της κατασκευής του Δείκτη Οικονομικής Ελευθερίας, οι αναφερόμενοι 12 υποδείκτες σταθμίζονται εξίσου και λαμβάνουν βαθμολογία από 0 έως 100. Στη συνέχεια, η συνολική βαθμολογία κάθε χώρας προσδιορίζεται από τον μέσο όρο των βαθμολογιών που έχει συγκεντρώσει στους 12 υποδείκτες.

Ο ετήσιος Δείκτης Οικονομικής Ελευθερίας του Heritage Foundation παρουσιάζει το επίπεδο οικονομικής ελευθερίας για σημαντικό αριθμό χωρών (184 τον αριθμό για το 2023) σε κλίμακα από 0 έως 100.

Με βάση τα συγκεντρωτικά αποτελέσματα, οι χώρες κατηγοριοποιούνται ως «ελεύθερες» οικονομίες αν έχουν επιτύχει βαθμολογία από 80 και πάνω, ως «κυρίως ελεύθερες» από 70 έως 79,9, ως «μετρίως ελεύθερες» από 60 έως 69,9, ως «κυρίως ανελεύθερες» από 50 έως 59,9 και, τέλος, ως «καταπιεσμένες» από 0 έως 49,9.

Τα κύρια αποτελέσματα του Παγκόσμιου Δείκτη Οικονομικής Ελευθερίας για το 2023

Τα νέα στοιχεία του Δείκτη Οικονομικής Ελευθερίας για το έτος 2023 που δημοσιοποίησε το Heritage Foundation, τα οπτικοποίησε εξαιρετικά η Joyce Ma από το VisualCapitalist.com στο διάγραμμα που παρουσιάζουμε.

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του Δείκτη για το 2023, ο οποίος εξέτασε τις οικονομικές πολιτικές και συνθήκες όπως προαναφέραμε σε 184 χώρες, αποκαλύπτεται μια παγκόσμια οικονομία που συνολικά χαρακτηρίζεται ως «κυρίως ανελεύθερη», καθώς η παγκόσμια μέση βαθμολογία οικονομικής ελευθερίας έχει πέσει από το 60 του προηγούμενου έτους στο 59,3, σημειώνοντας τη χαμηλότερη βαθμολογία των τελευταίων δύο δεκαετιών!

Από τις 184 οικονομίες που εξετάζονται, μόνο 4 (σε αντίθεση με 7 κατά την περσινή μέτρηση) συγκεντρώνουν βαθμολογία από 80 και άνω, και συγκεκριμένα η Σιγκαπούρη, η Ελβετία, η Ιρλανδία και η Ταϊβάν, οι οποίες βρίσκονται κατά σειρά στην πρώτη τετράδα και θεωρούνται «ελεύθερες» οικονομίες, 23 χαρακτηρίζονται ως «κυρίως ελεύθερες» και άλλες 52 είναι τουλάχιστον «μετρίως ελεύθερες».

Από την άλλη πλευρά, περισσότερες από το 50% των οικονομιών που κατατάσσονται στον δείκτη έλαβαν βαθμολογίες κάτω του 60, με τις 65 εξ αυτών να χαρακτηρίζονται ως «κυρίως ανελεύθερες» και άλλες 28 (συμπεριλαμβανομένων της Κίνας και του Ιράν) ως «καταπιεσμένες».

Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι 10 χώρες με την υψηλότερη συνολική βαθμολογία στον δείκτη είναι οι εξής: Σιγκαπούρη (83,9), Ελβετία (83,8), Ιρλανδία (82), Ταϊβάν (80,7), Νέα Ζηλανδία (78,9), Εσθονία (78,6), Λουξεμβούργο (78,4), Ολλανδία (78), Δανία (77,6) και Σουηδία (77,5).

Από την άλλη πλευρά, οι 10 χώρες με τη χαμηλότερη συνολική βαθμολογία στον δείκτη είναι οι κάτωθι: Βόρεια Κορέα (2,9), Κούβα (24,3), Βενεζουέλα (25,8), Σουδάν (32,8), Ζιμπάμπουε (39), Ερυθραία (39,5), Μπουρούντι (41,9), Ιράν (42,2), Αλγερία (43,2) και Βολιβία (43,4).

Σημαντικά ενδεικτικά αποτελέσματα σε περιφερειακό επίπεδο

Από περιφερειακή σκοπιά, η Ευρώπη κατατάσσεται ως η ήπειρος με τα υψηλότερα επίπεδα οικονομικής ελευθερίας.

Σε αυτήν, η Γερμανία, παρά το γεγονός ότι αποτελεί την οικονομία με το υψηλότερο ΑΕΠ στην Ευρώπη, κατατάσσεται 10η στην ήπειρο (και 14η παγκοσμίως), με βαθμολογία 73,7. Μία από τις κατηγορίες στις οποίες η Γερμανία σημείωσε τη χαμηλότερη βαθμολογία ήταν οι κρατικές δαπάνες (28,3/100). Να σημειωθεί ότι τα τελευταία τρία χρόνια, οι κρατικές της δαπάνες έχουν εκτοξευθεί στο 49% του ΑΕΠ.

Η Ιρλανδία κατατάσσεται στην 3η θέση παγκοσμίως (και στην 2η στην Ευρώπη), σημειώνοντας ιδιαίτερα υψηλή βαθμολογία σε κατηγορίες όπως τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα και η αποτελεσματικότητα της δικαιοσύνης. Η χώρα έχει παράλληλα και μια ιδιαίτερα ευνοϊκή αντιμετώπιση στην εγκατάσταση επιχειρήσεων -με χαμηλή φορολόγηση για αυτές-, με αποτέλεσμα να έχει γίνει σημαντικό κέντρο παγκόσμιων κολοσσών όπως η Apple, η Facebook, η PayPal και η Google, αλλά και δεκάδων άλλων κολοσσών της παγκόσμιας πρωτοπορίας που έχουν εγκατασταθεί πάνω από 20 χρόνια στη χώρα αυτή.

Αξίζει να σημειώσουμε πως η Ελλάδα βρίσκεται στην 107η θέση παγκοσμίως και στην 42η θέση στην Ευρώπη, σημειώνοντας συνολική βαθμολογία 56,9 και χαρακτηριζόμενη ως μία «κυρίως ανελεύθερη» οικονομία. Οι κατηγορίες στις οποίες η χώρα μας συγκέντρωσε τη χαμηλότερη βαθμολογία ήταν οι κρατικές δαπάνες (9,7/100) και η δημοσιονομική υγεία (18,1/100).

Λίγο πιο πάνω από την Ελλάδα, σημειώνοντας όμως την ίδια βαθμολογία (56,9), βρίσκεται η Τουρκία, η οποία -σύμφωνα πάντα με την έκθεση- πάσχει κυρίως, και όχι μόνο, από την αναποτελεσματικότητα του δικαστικού της συστήματος και του κράτους δικαίου.

Αντίθετα, η Κύπρος βρίσκεται σε μία πολύ ανταγωνιστική θέση, και συγκεκριμένα στη 18η θέση παγκοσμίως και στη 12η θέση στην Ευρώπη, σημειώνοντας συνολική βαθμολογία 72,3 και χαρακτηριζόμενη ως μία «κυρίως ελεύθερη» οικονομία.

Στην ηπειρωτική Αφρική ξεχωρίζει η Μποτσουάνα, η οποία σημείωσε τη μεγαλύτερη βαθμολογία με 64,9, επιτυγχάνοντας υψηλότερη κατάταξη από χώρες όπως η Γαλλία και η Ιταλία, και φυσικά η Ελλάδα.
Αξίζει να σημειώσουμε επίσης ότι οι ΗΠΑ βρίσκονται στην 25η θέση της παγκόσμιας κατάταξης του Δείκτη Οικονομικής Ελευθερίας, αν και παραμένουν στην 1η θέση στην παγκόσμια κατάταξη σε όρους Ονομαστικού ΑΕΠ.

Συμπεράσματα

Η σημαντικότητα της οικονομικής ελευθερίας για τους πολίτες σε όλες τις περιοχές του κόσμου αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο τα τελευταία χρόνια, καθώς σύμφωνα με τα αποτελέσματα σχετικών επιστημονικών ερευνών παρουσιάζει υψηλό βαθμό συσχέτισης με την συνολική ευημερία των πολιτών, συμπεριλαμβανομένων παραγόντων όπως η υγεία, η εκπαίδευση, η καινοτομία, η κοινωνική πρόοδος και η δημοκρατική διακυβέρνηση.

Τα αποτελέσματα του Παγκόσμιου Δείκτη Οικονομικής Ελευθερίας για το 2023 είναι ιδιαίτερα ανησυχητικά, καθώς αποκαλύπτουν πως η παγκόσμια οικονομία χαρακτηρίζεται συνολικά ως «κυρίως ανελεύθερη», σημειώνοντας τη χαμηλότερη παγκόσμια μέση βαθμολογία των τελευταίων δύο δεκαετιών.

Δυστυχώς η οικονομία της Ελλάδας χαρακτηρίζεται ως «κυρίως ανελεύθερη», με τις κρατικές δαπάνες και τη δημοσιονομική της υγεία να αποτελούν τις κυριότερες προκλήσεις για την οικονομική ελευθερία στη χώρα.

Αντιστρέφοντας τη λογική, η υλοποίηση ριζικών μεταρρυθμίσεων θα συμβάλει στην προσέλκυση ξένων άμεσων επενδύσεων, στην αύξηση του ΑΕΠ και στη βελτίωση της ευημερίας των πολιτών, οι οποίοι τα τελευταία χρόνια έχουν δοκιμασθεί σκληρά από τον λαϊκισμό και τις λανθασμένες χρηματοοικονομικές αποφάσεις.

Η ψηφιακή μεταρρύθμιση του κράτους και η βελτίωση της αποτελεσματικότητας της δικαστικής εξουσίας, με παράλληλο περιορισμό της διαφθοράς, η οποία αποτελεί εμπόδιο στις επενδύσεις και στην ανάπτυξη, θα βελτιώσουν τόσο τους ποιοτικούς δείκτες όσο και το ΑΕΠ της χώρας μας.

* Ο Νικόλαος Δ. Φίλιππας είναι Καθηγητής Χρηματοοικονομικής του Πανεπιστημίου Πειραιώς
Πρόεδρος και Ιδρυτής του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού