Stratfor: Η Ουκρανία και τα πραγματικά όρια της πυρηνικής αποτροπής

Μας ρωτούν συχνά τελευταία για τον αντίκτυπο της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία στην παγκόσμια πυρηνική αποτροπή.

Η σύντομη απάντηση είναι ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία αναδεικνύει τόσο την αποτελεσματικότητα, όσο και τους περιορισμούς της πυρηνικής αποτροπής. Η πιο σημαντική αναδυόμενη πρόκληση δεν είναι η μακροχρόνια πυρηνική ισορροπία μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας, αλλά η τριμερής πυρηνική δυναμική που δημιουργεί το διευρυνόμενο πυρηνικό οπλοστάσιο της Κίνας και το εξελισσόμενο πυρηνικό της δόγμα.

Από πολλές απόψεις, ο πόλεμος στην Ουκρανία ενίσχυσε τις βασικές αρχές της πυρηνικής αποτροπής. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ο κίνδυνος πυρηνικής σύγκρουσης βοήθησε ώστε Σοβιετικοί και Αμερικανοί να μην παρασυρθούν σε κάποια επιθετική κίνηση. Οι πόλεμοι δι' αντιπροσώπων ήταν συνηθισμένοι, αλλά η άμεση αντιπαράθεση μεταξύ των υπερδυνάμεων περιορίστηκε.

Στην τρέχουσα συγκυρία, η Ρωσία έχει περιορίσει εντός Ουκρανίας τον πόλεμο και οι ΗΠΑ απέφυγαν μια άμεση στρατιωτική ανάμειξη στην Ουκρανία. Ο πάντα υπαρκτός κίνδυνος ευρύτερου πυρηνικού πολέμου περιορίζει —ή «αποτρέπει»— ορισμένες ενέργειες από κάθε πλευρά. Η Ρωσία θεωρεί τις στρατιωτικές προμήθειες του ΝΑΤΟ νόμιμο στόχο μόλις περάσουν τα ουκρανικά σύνορα, αλλά η Μόσχα απέχει από το να πραγματοποιήσει χτύπημα εντός της Πολωνίας για να διακόψει τον εφοδιασμό στην Ουκρανία.

Η Ουάσιγκτον επεκτείνει σταθερά αυτό που προσφέρει στις ουκρανικές δυνάμεις, από εξοπλισμό ως πληροφορίες τακτικής στόχευσης. Αλλά οι ΗΠΑ δεν παρέχουν ζώνη απαγόρευσης πτήσεων, ούτε συμμετέχουν ενεργά σε στρατιωτικές επιχειρήσεις στο έδαφος της Ουκρανίας. Τόσο για την Ουάσιγκτον, όσο και για τη Μόσχα, ο κίνδυνος ευθείας αντιπαράθεσης και η πιθανότητα κλιμάκωσης σε πυρηνικό πόλεμο βάζει όρια στις επιλογές και τις ενέργειες.

Ταυτόχρονα, η πυρηνική αποτροπή δεν είναι γενική αποτροπή. Ισχύει για συγκεκριμένες ενέργειες ή συμπεριφορές. Το πυρηνικό οπλοστάσιο των ΗΠΑ δεν εμπόδισε τη Ρωσία να εισβάλει στην Ουκρανία, ούτε έδωσε στην Ουάσιγκτον τη δύναμη να πείσει τη Μόσχα να αποσυρθεί. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι καμία από τις δύο ενέργειες δεν εμπίπτει στο πεδίο της πυρηνικής αποτροπής. Η βιώσιμη αποτροπή απαιτεί τρία πράγματα: αποδεδειγμένες και ισχυρές ικανότητες, προθυμία να χρησιμοποιηθούν τα αποτρεπτικά μέσα και ξεκάθαρα κοινοποιημένες «κόκκινες γραμμές» ή απαγορευμένες ενέργειες.

Ο κάτοχος της αποτρεπτικής ικανότητας πρέπει να αποφασίσει και στη συνέχεια να διατυπώσει με σαφήνεια ποιες ενέργειες του αντιπάλου θα προκαλούσαν καταφυγή στην αποτρεπτική ενέργεια, σε αντίθεση με άλλα πολιτικά, στρατιωτικά ή οικονομικά εργαλεία. Υπάρχει κάποιο μικρό περιθώριο ασάφειας, αλλά όχι πολύ μεγάλο όταν πρόκειται για την πιθανότητα ταχείας πυρηνικής κλιμάκωσης. Όπως μας δίδαξε ο Δρ Strangelove, «το όλο νόημα ενός όπλου τελικής κρίσεως χάνεται, αν το κρατήσεις μυστικό!».

Ένας πυρηνικός αποτρεπτικός παράγοντας, λοιπόν, δεν εγγυάται την ειρήνη, ούτε εξαναγκάζει τον αντίπαλο να αλλάξει πολιτικές απόψεις. Αντίθετα, θέτει όρια στη συμπεριφορά. Δεν ανέρχονται όλες οι ενέργειες στο επίπεδο της πυρηνικής αποτροπής, ιδιαίτερα όταν τα κράτη διαθέτουν άλλα εργαλεία στις στρατηγικές τους εργαλειοθήκες. Τα πυρηνικά όπλα συχνά διατηρούνται για «υπαρξιακές» απειλές ή προκλήσεις για την επιβίωση ή την εδαφική ακεραιότητα του έθνους.

Στην περίπτωση της Ουκρανίας, αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι ΗΠΑ και οι Ευρωπαίοι εταίροι τους βρίσκονται σε υψηλό πυρηνικό συναγερμό: η Ρωσία έχει ισχυριστεί ότι η Ουκρανία είναι ένα υπαρξιακό και εδαφικό ζήτημα. Αυτό δεν σημαίνει ότι η Ρωσία είναι έτοιμη να χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα στην Ουκρανία, αλλά μάλλον ότι η Μόσχα έχει σηματοδοτήσει ότι υπάρχουν όρια στην αποδεκτή δυτική βοήθεια προς το Κίεβο.

Εναπόκειται στη Δύση να ερμηνεύσει την πρόθεση και την προθυμία της Ρωσίας, να διακρίνει αν η Μόσχα είναι σοβαρή ή μπλοφάρει. Τις περισσότερες φορές, όταν πρόκειται για πυρηνικά όπλα ή άλλα όπλα μαζικής καταστροφής, η συνετή πορεία είναι να είμαστε προσεκτικοί.

Στη Βόρεια Κορέα, για παράδειγμα, οι ΗΠΑ προσάρμοσαν τις εκτιμήσεις και τις πολιτικές τους με βάση την υπόθεση της πυρηνικής ικανότητας της Βόρειας Κορέας ακόμα και πριν αυτό αποδειχθεί πλήρως. Μια εσφαλμένη υπόθεση προς την αντίθετη κατεύθυνση θα είχε καταστροφικές συνέπειες, για παράδειγμα, αν οι ΗΠΑ προσπαθούσαν να προλάβουν στρατιωτικά την πυρηνική ανάπτυξη της Βόρειας Κορέας μόνο για να έρθουν αντιμέτωπες με μια ενεργή πυρηνική ικανότητα.

Εντός των ορίων της, λοιπόν, η πυρηνική αποτροπή εξακολουθεί να είναι σε ισχύ στην κρίση της Ουκρανίας. Και οι δύο πλευρές περιορίζουν τις ενέργειές τους παρά τα σαφή λάθη και τις οπισθοδρομήσεις από τη ρωσική πλευρά και την ισχυρή πολιτική πίεση από την πλευρά των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ.

Αλλά δεν είναι μόνο η πυρηνική αποτροπή που διαμορφώνει την προθυμία και τις ενέργειες των διάφορων πλευρών. Ως βασικό συστατικό της στρατηγικής αποτροπής, η πυρηνική αποτροπή αποτελεί τη βάση των ευρύτερων δυνατοτήτων αποτροπής και αντίδρασης.

Η Ρωσία δεν διστάζει να επιτεθεί σε περιοχές εντός της Πολωνίας μόνο επειδή φοβάται ένα πυρηνικό χτύπημα των ΗΠΑ στη Μόσχα: Ένα τεράστιο συμβατικό οπλοστάσιο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί σε μια κλιμακούμενη σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και ΝΑΤΟ. Αλλά ακόμη και η ιδέα ότι ο πόλεμος παραμένει στη συμβατική σφαίρα βασίζεται στις υποκείμενες πυρηνικές ικανότητες - ικανότητες που γρήγορα μετατοπίζουν τον πόλεμο από κάποια μακρινή μάχη σε κάτι πολύ πραγματικό και θανατηφόρο για την κεντρική ηγεσία μιας χώρας. Η εμβέλεια και η καταστροφική ισχύς των πυρηνικών όπλων τους παρέχει αποτρεπτική ισχύ, όσο και ταυτόχρονα περιορίζει την ανάπτυξή τους.

Τo πυρηνικό δόγμα, ωστόσο, βασίζεται κατά κύριο λόγο σε διμερείς αξιολογήσεις, ιδιαίτερα μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας (παλαιότερα της Σοβιετικής Ένωσης). Ο πυρηνικός πόλεμος έχει εξελίξει το δικό του σύνολο «κανόνων» αποτροπής. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, οι δύο υπερδυνάμεις μπορεί να εξαπέλυσαν πολυάριθμους πολέμους δι' αντιπροσώπων, αλλά ο μεγάλος πόλεμος δεν συνέβη ποτέ - και αυτό μπορεί να αποδοθεί ως επί το πλείστον στην αποτελεσματικότητα της πυρηνικής αποτροπής και από τις δύο πλευρές.

Αλλά αυτή η διμερής ισορροπία απειλείται. Μικρές πυρηνικές δυνάμεις όπως η Βόρεια Κορέα, το Ισραήλ ή ακόμη και δυνητικά το Ιράν δεν αμφισβητούν ουσιαστικά την πυρηνική αποτροπή των ΗΠΑ – απλώς δεν μπορούν να ξεπεράσουν τις ΗΠΑ Όμως το ταχέως αναπτυσσόμενο και εκσυγχρονισμένο πυρηνικό οπλοστάσιο της Κίνας και το εξελισσόμενο πυρηνικό δόγμα της δημιουργούν μια νέα πρόκληση για τη στρατηγική πυρηνικής αποτροπής των ΗΠΑ.

Οι ενέργειες που λαμβάνονται για τη διαχείριση μιας πυρηνικής δύναμης μπορεί να έχουν διαφορετικό αποτέλεσμα σε κάποια άλλη. Μέρος της λογικής πίσω από την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη Συνθήκη για τις πυρηνικές δυνάμεις μέσου βεληνεκούς, για παράδειγμα, ήταν η αξία των πυρηνικών πυραύλων μέσου βεληνεκούς στο θέατρο Ινδο-Ειρηνικού. Ένα εργαλείο διαχείρισης σε ένα θέατρο - το INF στην Ευρώπη - περιόρισε τις επιλογές των ΗΠΑ σε ένα άλλο, τον Ινδο-Ειρηνικό. Ο πυρηνικός εκσυγχρονισμός των ΗΠΑ για την αντιμετώπιση της ταχέως μεταβαλλόμενης δυναμικής της Κίνας είναι επίσης πιθανό να πυροδοτήσει αντιδράσεις από τη Ρωσία.

Ακόμη και οι κινήσεις για τη διαχείριση τριτογενών πυρηνικών δυνάμεων μπορεί να έχουν ανεπιθύμητες συνέπειες στην ευρύτερη στρατηγική πυρηνική ισορροπία. Η ανάπτυξη συστημάτων αντιπυραυλικής άμυνας Terminal High-Altitude Area Defense στη Νότια Κορέα έδωσε ώθηση στην προσπάθεια της Κίνας να αποκτήσει περισσότερους κινητούς πυραύλους και πυραύλους διασποράς και προκάλεσε ανησυχίες στη Ρωσία για το μέτωπό στον Ειρηνικό. Μια τριμερής πυρηνική σύρραξη αφήνει ελάχιστα περιθώρια για νέες συμφωνίες ή για μέτρα ελέγχου των όπλων και απαιτεί από τις ΗΠΑ να σκεφτούν όχι μόνο με όρους δύο διμερών πυρηνικών ισορροπιών, αλλά και να εξετάσουν το ενδεχόμενο συντονισμού ή συνεργασίας μεταξύ Μόσχας και Πεκίνου σε περιόδους κρίσης.

Η τρέχουσα σύγκρουση στην Ουκρανία έχει οδηγήσει τις μικρότερες πυρηνικές δυνάμεις να αποδώσουν μεγαλύτερη αξία στη διατήρηση των πυρηνικών τους δυνατοτήτων — και να αποδείξουν ότι η αποτροπή τους είναι πραγματική και ισχυρή. Αυτή η κρίση μπορεί να δώσει νέο κίνητρο στις χώρες που έχουν επιδιώξει να αναπτύξουν πυρηνικά όπλα αλλά δεν τα έχουν καταφέρει να οριστικοποιήσουν την πυρηνική τους αποτροπή.

Για άλλες μικρές και μεσαίες δυνάμεις, το μήνυμα της Ουκρανίας είναι ότι χωρίς μια ρητή συνθήκη, μια πυρηνική δύναμη είναι απίθανο να σας υπερασπιστεί έναντι μιας άλλης. Είτε πρέπει να μπείτε κάτω από την πυρηνική ομπρέλα κάποιου, είτε να βρείτε έναν άλλο τρόπο για να ενισχύσετε τη συμβατική σας αποτροπή — είτε να χρησιμοποιήσετε μη συμβατικά μέσα μέσω δραστηριοτήτων στον κυβερνοχώρο. Και για τις μεγάλες πυρηνικές δυνάμεις, η Ουκρανία αυξάνει την πολυπλοκότητα ενός πολυπολικού κόσμου, όπου η πυρηνική αποτροπή μπορεί να αποτρέψει την άμεση αντιπαράθεση μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, αλλά ταυτόχρονα αυξάνει την πιθανότητα συμβατικών στρατιωτικών ενεργειών στην περιφέρειά τους.