Κομισιόν: Ποιά είναι η παραοικονομία στην Ελλάδα, πόσα χάνει στον ΦΠΑ

Η σταδιακή μείωση του «κενού» στην είσπραξη του ΦΠΑ, οι σημαντικές δημοσιονομικές επιπτώσεις από τον μεγάλο αριθμό φοροαπαλλαγών, η μεγάλη εξάρτηση του κρατικού προϋπολογισμού από την έμμεση φορολογία, η ανησυχητική αύξηση των ανείσπρακτων φορολογικών οφειλών, η έλλειψη φορο-ελεγκτών -με υψηλές ωστόσο επιδόσεις στη βεβαίωση ελέγχων- καθώς και η μεγάλη πρόοδος στην ψηφιοποίηση των φορολογικών διαδικασιών, είναι ορισμένα από τα θέματα που εξετάζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην έκθεσή της «Mind The Gap» για το ελληνικό φορολογικό σύστημα.

Η Κομισιόν αφού σημειώνει ότι το 2023 καταγράφηκαν 1.116 περιπτώσεις φοροαπαλλαγών με το κόστος τους να εκτιμάται σε 18,82 δισ. ευρώ, δηλαδή περίπου στο 31% των συνολικών φορολογικών εσόδων, προτείνει τη θέσπιση ενός μόνιμου μηχανισμού αξιολόγησης των φοροαπαλλαγών.

Στην έκθεση αναφέρεται ότι οι περισσότερες απαλλαγές αφορούν: φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων (249), φόρο νομικών προσώπων (233), τέλη χαρτοσήμου (76), ΦΠΑ (75).

Ειδικά για τοn ΦΠΑ, διαπιστώνει ότι οι φοροαπαλλαγές στη χώρα μας, συχνά έχουν αντίστροφα προοδευτικό αποτέλεσμα. «Αυτό υποδηλώνει ότι τα αγαθά που καλύπτονται από μειωμένους συντελεστές ΦΠΑ δεν είναι ως επί το πλείστον εκείνα που είναι πιο πιθανό να καταναλώνονται από νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος», τονίζεται.

Αν και η έκθεση αναγνωρίζει ότι οι απαλλαγές που αφορούν τον φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων μειώνουν την ανισότητα, καθώς βοηθούν στην αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος, υπογραμμίζει ότι ο εξαιρετικά υψηλός αριθμός διατάξεων φορολογικών δαπανών, με σημαντικό δημοσιονομικό αντίκτυπο αναδεικνύει τη σημασία της θέσπισης ενός ειδικού μηχανισμού για τη μόνιμη αξιολόγηση της αποτελεσματικότητάς τους.

Το κενό ΦΠA

Η Ελλάδα παρουσιάζει σημαντική βελτίωση στη μείωση του κενού συμμόρφωσης ΦΠΑ, με συγκλίνουσα τροχιά προς τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Το 2023, το κενό ανήλθε σε 3 δισ. ευρώ ή 11% της θεωρητικής φορολογητέας ύλης, υψηλότερο από τον μέσο όρο της Ε.Ε. (9,5%), αλλά σημαντικά μειωμένο, κατά 13 ποσοστιαίες μονάδες, σε σχέση με το 2019, όταν είχε ανέλθει σε 24%.

Ωστόσο, η έκθεση επισημαίνει ότι η ανάπτυξη του τομέα υπηρεσιών και τουρισμού ενδέχεται να επιβραδύνει την περαιτέρω σύγκλιση, καθώς οι κίνδυνοι μη συμμόρφωσης είναι γενικά υψηλότεροι στον τομέα των υπηρεσιών. Επιπλέον, οι απώλειες από απάτη εκτιμώνται σε 310 εκατ. ευρώ το 2023.

Σύμφωνα με την έκθεση η Ελλάδα χάνει πολύ μεγάλο μέρος των δυνητικών εσόδων από ΦΠΑ, περισσότερο από σχεδόν κάθε άλλη χώρα στην Ε.Ε., επειδή χρησιμοποιεί πολλούς μειωμένους συντελεστές ΦΠΑ, έχει πολλές απαλλαγές ενώ εφαρμόζει εθνικές πολιτικές που μειώνουν τον φόρο σε διάφορους τομείς.

Οπως τονίζει, το «χάσμα πολιτικής ΦΠΑ» είναι πολύ υψηλό στην Ελλάδα καθώς το 2023 ήταν το δεύτερο υψηλότερο στην Ε.Ε., φτάνει το 57% των ιδανικών εσόδων που θα μπορούσε θεωρητικά να εισπράξει το κράτος (29 δισ. ευρώ) και είναι μεγαλύτερο από τον μέσο όρο της Ε.Ε. (51%). Επίσης οι απαλλαγές που συνδέονται με τον ΦΠΑ το 2023 κόστισαν 7 δισ. ευρώ.

Η παραοικονομία

Η παραοικονομία στην Ελλάδα εκτιμάται στο 21% του ΑΕΠ (2022), περίπου 3,7 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερα από τον μέσο όρο της Ε.Ε. (17,6%). Παρά τη μείωση από το 24% του 2012, η πρόκληση παραμένει σημαντική, με τον τομέα των αυτοαπασχολούμενων να αποτελεί το μεγαλύτερο μέρος της παραοικονομίας.

Το πρόβλημα του μεγέθους της παραοικονομίας και ο αντίκτυπος του στο φορολογικό έλλειμμα επισημάνθηκε πρόσφατα και από το ΔΝΤ, το οποίο, στο πλαίσιο αυτό, τόνισε την ανάγκη να συνεχιστούν οι προσπάθειες για την ενίσχυση της είσπραξης εσόδων μέσω της καταπολέμησης της φοροδιαφυγής και της προώθησης της φορολογικής συμμόρφωση.

Ληξιπρόθεσμες οφειλές 

Οι εκκρεμείς φορολογικές οφειλές αποτελούν σημείο ανησυχίας για την Ελλάδα. Με ποσοστό 159% των συνολικών καθαρών εσόδων που εισπράχθηκαν, οι εκκρεμείς φορολογικές οφειλές παρέμειναν μεταξύ των υψηλότερων στην Ε.Ε. (30,7 % κατά μέσο όρο) το 2023.

Το ποσοστό των εισπρακτέων οφειλών σε σύγκριση με το σύνολο των οφειλών παρέμεινε υψηλό κατά τα έτη 2018 έως 2023, αν και σημειώθηκε μικρή μείωση (από 81,6% σε 75,2%).

Προκειμένου να μειωθεί ο όγκος των φορολογικών οφειλών, σε τακτά χρονικά διαστήματα θεσπίζονται νομοθετικές διατάξεις για την εισαγωγή της αποπληρωμής των οφειλών σε άτοκες δόσεις που εκτείνονται σε μακρά χρονικά διαστήματα και τη μείωση του χρέους σε περίπτωση πλήρους αποπληρωμής.

Οι φορολογικές ληξιπρόθεσμες οφειλές μπορούν να μειωθούν με την εστίαση στην έγκαιρη πληρωμή. Η Ελλάδα έχει καταβάλει προσπάθειες μέσω της ψηφιοποίησης για την παροχή απρόσκοπτων διοικητικών διαδικασιών που διευκολύνουν την πληρωμή φόρων μέσω μιας μοναδικής ψηφιακής πύλης (MyAADE) για όλες τις υπηρεσίες που παρέχονται στους πολίτες και τις επιχειρήσεις.

Φορολογικά έσοδα

Η Ελλάδα εξαρτάται περισσότερο από τη φορολογία της κατανάλωσης σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο. Συγκεκριμένα, στη χώρα μας οι φόροι κατανάλωσης ανέρχονται στο 38,9% του συνόλου των εσόδων, έναντι 26,9% συνολικά στην Ε.Ε.

Υψηλότερα του ευρωπαϊκού μέσου όρου κινούνται και τα έσοδα από τον ΦΠΑ, τα οποία καλύπτουν το 22,5% του συνόλου των εσόδων (έναντι 18,3% στην Ε.Ε.) και το 8,8% του ΑΕΠ (έναντι 7,1% στην Ε.Ε.)

Αντιθέτως, οι φόροι στην εργασία καλύπτουν το 39,7% των εσόδων κινούμενοι σε σημαντικά χαμηλότερα επίπεδα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (51,2%), ενώ οι φόροι κεφαλαίου ανέρχονται στο 21,4% των εσόδων, περίπου όσο και στην Ε.Ε. (21,9%)

Ανισότητα και κοινωνική προστασία

Το φορολογικό και κοινωνικό σύστημα στην Ελλάδα μειώνει την εισοδηματική ανισότητα σε πολύ μικρότερο βαθμό από τον μέσο όρο της Ε.Ε. το 2023, παρά την προοδευτική φορολογία της εργασίας.

Η επίδραση του φορολογικού και κοινωνικού συστήματος στη μείωση της συγκέντρωσης εισοδήματος στην Ελλάδα είναι από τις χαμηλότερες στην Ε.Ε. (4,5 ποσοστιαίες μονάδες το 2023, σε σύγκριση με τον μέσο όρο 7,7 ποσοστιαίες μονάδες στην Ε.Ε.).

Η Ελλάδα έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά κινδύνου φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού στην Ε.Ε. των «27» (26,9%, ήτοι 5,9 ποσοστιαίες μονάδες πάνω από τον μέσο όρο της Ε.Ε.).

Η διαφορά στη φορολογική επιβάρυνση μεταξύ των ατόμων με υψηλό εισόδημα (167% του μέσου μισθού) και των ατόμων με χαμηλό εισόδημα (67% του μέσου μισθού) είναι κατά 9,6 ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερη από τον μέσο όρο της Ε.Ε. (7,8%).

Ψηφιακός μετασχηματισμός

Πάντως η έκθεση χαρακτηρίζει την Ελλάδα ως πρωτοπόρο στη χρήση καινοτόμων ψηφιακών λύσεων για την καταπολέμηση της φορολογικής απάτης:

• myDATA: Υποχρεωτική ψηφιακή διαβίβαση παραστατικών για ελέγχους σε πραγματικό χρόνο.
• e-Αποδείξη: Εφαρμογή για επαλήθευση αποδείξεων και καταγγελία παραβάσεων (ανταμοιβή έως 3.000 ευρώ).
• AI μοντέλο: Γεωγραφικός εντοπισμός αδήλωτων πισινών.
• Web scraping: Εντοπισμός 20.000 αδήλωτων ακινήτων Airbnb το 2020.
• Αυτοματοποιημένοι έλεγχοι: Παρακολούθηση συναλλαγών βραχυχρόνιας μίσθωσης.
• Ψηφιακό Μητρώο Πελατών: Πιλοτικό πρόγραμμα 2025 για τον κλάδο αυτοκινήτων.

Ηλεκτρονική υποβολή δηλώσεων

Η Ελλάδα υπερέχει σημαντικά του ευρωπαϊκού μέσου όρου στην ηλεκτρονική υποβολή, καθώς το 99% των δηλώσεων φόρου εισοδήματος νομικών προσώπων, το 98,5% των δηλώσεων φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων και το 100% των δηλώσεων ΦΠΑ υποβάλλονται ηλεκτρονικά, ενώ στην Ε.Ε. τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 97,1%, 87,1% και 99,2%.

Απώλειες εσόδων

Σε επίπεδο Ε.Ε. η έκθεση υπολογίζει ότι χάνονται κάθε χρόνο, περισσότερα από 100 δισ. ευρώ σε φορολογικά έσοδα, με τη μορφή φορολογικών «κενών», δηλαδή εσόδων που θα μπορούσαν να εισπραχθούν από τις κυβερνήσεις, αλλά δεν εισπράττονται.

Όπως παρατηρεί, πρόκειται για χρήματα που δεν μπορούμε να χάσουμε, καθώς η οικονομία της Ε.Ε. αντιμετωπίζει σημαντικές επενδυτικές ανάγκες για την ενίσχυση των αμυντικών της δυνατοτήτων, για την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, καθώς και για την αύξηση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητάς της.

Παράλληλα, είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί ότι το φορολογικό σύστημα παρέχει τα κατάλληλα κίνητρα για να βοηθήσει τις επιχειρήσεις να γίνουν πιο ανταγωνιστικές παρά τις δύσκολες γεωπολιτικές συνθήκες, συμπεριλαμβανομένων των εμπορικών εντάσεων.