Η διαχείριση της πανδημίας της Covid-19 από τον Μάρτιο του 2020 έως σήμερα, ανέδειξε τον σημαντικό ρόλο που επιτελεί η τοπική αυτοδιοίκηση πρώτου βαθμού, στην πετυχημένη διαχείριση κρίσιμων γεγονότων.
Αποδείξαμε ότι είμαστε σε θέση να διαχειριστούμε δύσκολες καταστάσεις, με αποτελεσματικότητα και ευθύνη. Στηρίξαμε μέσα από τις κοινωνικές μας δομές και το έμπειρο προσωπικό μας τις ευπαθείς ομάδες πληθυσμού. Κινητοποιήσαμε το εθελοντικό κίνημα. Σταθήκαμε στο πλευρό των τοπικών επιχειρήσεων. Καταφέραμε να κρατήσουμε τους δήμους μας ανοιχτούς, προσφέροντας με ασφάλεια εξ αποστάσεως υπηρεσίες. Με τον τρόπο αυτό έμειναν οι πόλεις μας όρθιες.
Όσον αφορά τη διαχείριση περιστατικών φυσικών καταστροφών, όπως ήταν οι πρόσφατες πυρκαγιές του καλοκαιριού, τα σεισμικά γεγονότα, τα περιστατικά πλημμυρών και εκδήλωσης ακραίων καιρικών φαινομένων, σταθήκαμε ξανά δίπλα σε όσους επλήγησαν. Συμμετείχαμε με μέσα και προσωπικό αρχικά στη διαχείρισή τους και στη συνέχεια βρεθήκαμε δίπλα σε πολίτες και επιχειρήσεις για να τους βοηθήσουμε να στηριχθούν ξανά στα πόδια τους.
Η εμπειρία μας από τη διαχείριση αυτού του είδους των περιστατικών ανέδειξε για ακόμη μία φορά τον κρίσιμο ρόλο που διαδραματίζουν οι δήμοι, ο πιο κοντινός θεσμός κρατικής εξουσίας προς τον πολίτη, έχοντας αναλάβει αρμοδιότητες που τον συνοδεύουν σε κάθε πτυχή της καθημερινότητάς του.
Από τις καταστροφικές πυρκαγιές στην Εύβοια, το καλοκαίρι του 2021. Για να μπορέσει η Τοπική Αυτοδιοίκηση να αντεπεξέλθει στην αποστολή της και στον στόχο της μελλοντικής ανάπτυξης, οι δήμοι πρέπει να ενισχυθούν οικονομικά και να διασαφηνιστούν οι αρμοδιότητες -κι αυτό λαμβάνοντας υπόψη ότι κάθε πόλη, κάθε περιοχή, κάθε τόπος έχουν διαφορετικές ανάγκες και δυνατότητες. Shutterstock / Alexandros Michailidis
Όμως, για να είμαστε στο μέλλον ακόμη πιο αποτελεσματικοί, χρειάζεται να αλλάξουν πολλά. Αυτό είναι και το βασικό συμπέρασμα από το πρόσφατο ετήσιο τακτικό συνέδριο της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδος.
Το πρώτο και σίγουρο είναι πως θα πρέπει η αυτοδιοίκηση, οι δήμοι της χώρας, να αυτοδιοικηθούν. Μια σύγχρονη αυτοδιοίκηση θα πρέπει να είναι ανεξάρτητη οικονομικά αυτοδιοίκηση, που θα αναλάβει τις ευθύνες της, όμως θα είναι σταθερή και στιβαρή σε σχέση με τα έσοδά της, τα οποία δεν θα εξαρτώνται από τον βαθμό εναγκαλισμού και συμπάθειας προς το κεντρικό κράτος.
Το δεύτερο αναγκαίο στοιχείο είναι η διοικητική αυτοτέλεια των δήμων. Να μπορούν να αποφασίζουν για όσα αφορούν τη λειτουργία των πόλεών τους. Αυτό απαιτεί ξεκαθάρισμα αρμοδιοτήτων. Απαιτεί μια διαδικασία μέσα από την οποία τις καταγράφουμε όλες μία προς μία, καταργούμε αυτές που είναι πλέον παρωχημένες, κρατάμε όσες χρειάζονται και τις ψηφιοποιούμε, δημιουργώντας έναν και μοναδικό μηχανισμό ελέγχου -κι αυτόν ψηφιακό.
Ξεκαθαρίζουμε τι θα κάνουν οι δήμοι, τι θα κάνουν οι περιφέρειες, τι οι αποκεντρωμένες διοικήσεις, εφόσον συνεχίσουν να υπάρχουν ως τέτοιες και όχι ως παραρτήματα κάποιων υπουργείων και, τέλος, ποιος θα είναι ο ρόλος του κεντρικού κράτους. Πρέπει να απαντήσουμε με γενναιότητα στο ερώτημα: «Θέλουμε ένα κεντρικό κράτος που θα ελέγχει τα πάντα και θα κάνει πολιτική ακόμη και σε επίπεδο δήμων ή ένα κράτος που θα έχει τον οραματικό και στρατηγικό ρόλο να χαράσσει οριζόντιες πολιτικές και να φροντίζει για την τήρησή τους;».
Η εμπειρία μας λέει ότι δεν είναι όλη η Ελλάδα ίδια. Δεν έχει κάθε δήμος τα ίδια χαρακτηριστικά, τις ίδιες ανάγκες. Γι’ αυτό, για την επόμενη μέρα, χρειαζόμαστε, εκτός από χρήματα, και ξεκαθάρισμα αρμοδιοτήτων, αυτοτέλεια σε όραμα και σχεδιασμό.
Ο κάθε δήμος θα πρέπει να κάνει μια ανάλυση των τοπικών αναγκών, των κινδύνων, αλλά και των προοπτικών. Να αποφασίσει ποια θέλει να είναι η θέση του τις επόμενες δεκαετίες και να χαράξει με συναινέσεις και συνεργασίες το στρατηγικό του σχέδιο. Να θέσει προτεραιότητες και να οραματιστεί ποιες υπηρεσίες θέλει να προσφέρει στους πολίτες του. Έτσι, στη συνέχεια, αξιοποιώντας τους πόρους που θα έχει, θα μπορέσει να εφαρμόσει το σχέδιό του.
Κάθε πόλη έχει διαφορετικό προφίλ. Υπάρχουν πόλεις που έχουν τουριστικό προσανατολισμό, άλλες που επενδύουν στη γεωγραφική τους θέση ως κόμβος οδικών ή σιδηροδρομικών αξόνων, που ευνοεί την ανάπτυξη του εμπορίου. Υπάρχουν πόλεις που ρίχνουν βάρος στις σύγχρονες τεχνολογίες και άλλες που αναδεικνύουν τη βιωσιμότητα ως συστατικό στοιχείο των επόμενων ετών. Δεν κάνουν, λοιπόν, όλες οι λύσεις για όλους, δεν είναι ένα «κοστούμι» που μπορεί να χωράει στον καθένα.
Αν δεν έχουμε τη δυνατότητα να τοποθετήσουμε εμείς ως αυτοδιοίκηση τις πόλεις μας στον χώρο και στον χρόνο με σωστά και αντικειμενικά κριτήρια, τότε δεν θα φέρουμε ποτέ το επιθυμητό αποτέλεσμα, τα χρήματα που θα επενδυθούν δεν θα πιάσουν τόπο και δεν πρόκειται ποτέ να αλλάξουμε ουσιαστικά την πορεία των πραγμάτων και τη ζωή των πολιτών.
Καθοριστικής σημασίας στη λογική αυτή θα αποδειχθεί στο άμεσο μέλλον η ενεργός συμμετοχή των δήμων στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση των έργων και των παρεμβάσεων που θα χρηματοδοτηθούν από ευρωπαϊκά και εθνικά προγράμματα. Η διασφάλιση πόρων είναι σημαντική για την προώθηση της βιώσιμης περιφερειακής και τοπικής ανάπτυξης. Με έμφαση στην κατασκευή τεχνικών υποδομών, τη στήριξη της επιχειρηματικότητας, την ενίσχυση του τοπικού κοινωνικού κράτους και τη στήριξη των κοινωνικών δομών και προγραμμάτων, τον ψηφιακό μετασχηματισμό των δήμων.
Τα παραπάνω συνδέονται με τη σταδιακή αποκατάσταση της ΣΑΤΑ και την αξιοποίηση του ΕΣΠΑ 2021-2027 και άλλων χρηματοδοτικών πλαισίων, όπως το Ταμείο Ανάκαμψης και το Πρόγραμμα «Αντώνης Τρίτσης», με τους δήμους να έχουν ουσιαστικό ρόλο και λόγο. Οι λύσεις είναι μπροστά στα μάτια μας. Τώρα είναι η ώρα να πάρουμε δύσκολες αποφάσεις που θα καθορίσουν το μέλλον μας.
* Ο κ. Δημήτρης Παπαστεργίου είναι Δήμαρχος Τρικκαίων - Πρόεδρος της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδος (ΚΕΔΕ)