Δεν φυτρώνουν όλα τα πράγματα σε γόνιμα εδάφη. Η τέχνη φύεται συνήθως σε άγονα χώματα. Η Ελλάδα και μαζί της η Αθήνα, στην οποία ζει ο μισός πληθυσμός της χώρας, μετρούν ήδη 12 χρόνια κρίσης και μετά καραντίνας. Για τους ανθρώπους του πολιτισμού, αυτή η χώρα και αυτή η πόλη είναι το πεδίο μάχης μας. Εδώ είναι που καλλιτέχνες, ανήσυχα και δημιουργικά μυαλά, βρίσκουν τον τρόπο για να πάρουν ό,τι είναι φτηνό και ευτελές και να το μετατρέψουν σε αριστούργημα.
Στο Ίδρυμα Ωνάση, επιθυμία και δουλειά μας είναι ο σύγχρονος πολιτισμός. Θέλουμε να είμαστε ο καταλύτης για ό,τι συμβαίνει, η συγκολλητική ουσία για να φέρνουμε κοντά ανθρώπους και ιδέες, η σπίθα για να ανοίγουμε συζητήσεις πάνω σε δύσκολα κοινωνικά ζητήματα.
Μια και είμαστε ένας 100% ιδιωτικός οργανισμός και δεν επιβαρύνουμε ούτε με 1 ευρώ τον Έλληνα φορολογούμενο, έχουμε την ελευθερία και την ευθύνη να αναλαμβάνουμε ρίσκα, να λειτουργούμε ως παράγοντες αλλαγής, να υψώνουμε τη φωνή μας για τη δημοκρατία, την κοινωνική δικαιοσύνη και τα ανθρώπινα δικαιώματα, και να χρησιμοποιούμε την τέχνη ως όχημα και όπλο για να ακουστούν οι φωνές εκείνες που δεν βρίσκουν βήμα στον δημόσιο λόγο.
Στον πολιτισμό πρέπει να δίνουμε τον χώρο και τα μέσα στα πρόσωπα που ξεχωρίζουν ή που ανακαλύπτουμε, για να δημιουργήσουν τέχνη που να παράγει νόημα, που να συνομιλεί με την εποχή και να συντονίζεται με την κατάσταση που βιώνουμε. Θεωρούμε πως η εξωστρέφεια του ελληνικού πολιτισμού είναι σπουδαίο κομμάτι, γι’ αυτό πρέπει να φροντίζουμε για την πορεία των ελληνικών παραγωγών στις σκηνές του κόσμου.
Επίσης, η τέχνη στον δημόσιο χώρο, η τέχνη που εισχωρεί στον κοινωνικό ιστό της πόλης, που κάνει τον πολίτη και τον επισκέπτη να συνυπάρχει, να αλληλεπιδρά και να εμπνέεται από έργα τέχνης που προσφέρουν μια αισθητική εμπειρία στην καθημερινότητά του, αλλάζοντας την καθημερινή εμπειρία της πόλης. Έτσι μπορούν να προαχθούν αξίες όπως η συνύπαρξη, η ενσωμάτωση, η αισθητική, η περιβαλλοντική ηθική, ο δημόσιος διάλογος, αναδεικνύοντας τοπόσημα και φυσικά χαρακτηριστικά που συνήθως χάνονται μέσα στη βουή της πόλης.
Ένα άλλο αξιοσημείωτο κανάλι συνδιαλλαγής με την παγκόσμια σκηνή είναι η δημιουργία ψηφιακών καναλιών στο YouTube και σε άλλες πλατφόρμες που παράγουν καλλιτεχνικό περιεχόμενο και μας απελευθερώνουν από τη γεωγραφική αιχμαλωσία. Επιπλέον, απευθύνονται πέρα από το καθιερωμένο κοινό και στις νεότερες γενιές, τις εξοικειωμένες με τις ψηφιακές εικόνες και πλατφόρμες, εξάπτοντάς τους την περιέργεια.
Θεωρούμε υψίστης σημασίας να προσφέρουμε ειδικά σχεδιασμένες υποτροφίες και καλλιτεχνικές φιλοξενίες (residencies), να συγκροτούμε δίκτυα με ευρωπαϊκούς και όχι μόνο οργανισμούς και να δίνουμε στους ανθρώπους που εντοπίζουμε και θαυμάζουμε την ευκαιρία να γίνουν αυτό που είναι. Πρέπει να επενδύουμε στον αρχαίο πολιτισμό με σύγχρονο τρόπο, κάνοντας πολιτιστική διπλωματία.
Φέρνοντας απρόσμενους καλεσμένους, όπως διάσημους dj σε αρχαιολογικούς χώρους σε dj sets που παρακολουθούν εκατομμύρια άνθρωποι κάθε ηλικίας, ή σπουδαίους κινηματογραφιστές να δημιουργήσουν σε ναυπηγεία και λατομεία της Αττικής, δημιουργώντας πρωτόγνωρες εικόνες για την Ελλάδα του 2021 ή του 2034. Και επειδή η κοινωνία μπορεί να χαθεί, όταν χάνεται η τέχνη και ο πολιτισμός, να γίνει πιο χυδαία και να κυριαρχήσουν η βαρβαρότητα και η μισαλλοδοξία, πρέπει να επενδύουμε σε δύσκολες συζητήσεις, για τις γυναικοκτονίες, τον ρατσισμό, τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, το bodyshaming και το πώς βιώνουν οι Αφροέλληνες την καθημερινότητά τους στην Αθήνα. Πρόκληση αποτελεί και η περιβαλλοντική βιωσιμότητα και ο ρόλος που μπορούν να παίξουν οι πολιτισμικοί οργανισμοί για ένα πιο βιώσιμο μέλλον. Οι πολιτιστικοί οργανισμοί πρέπει να κάνουν πολιτική χωρίς να είναι πολιτικοί.
Στο οικοσύστημα του πολιτισμού, πυρπολούμε οι ίδιοι την ασφάλειά μας και φροντίζουμε να εκθέτουμε το μυαλό και τις κεραίες μας σε αυτό που συμβαίνει και ελπίζουμε ότι και άλλοι ακολουθούν το ίδιο παράδειγμα.
Στο Ίδρυμα Ωνάση δημιουργούμε μικρές κυψέλες σε όλη την πόλη, σε δύσκολες γειτονιές και σε σημεία με ιδιαίτερη σημασία, από τον Νέο Κόσμο όπου βρίσκεται η Στέγη, έως τον πεζόδρομο που οδηγεί στην Ακρόπολη με την Ωνάσειο Βιβλιοθήκη, το υπαίθριο θέατρο «Μάντρα», αλλά και το Onassis AiR (Artists in Residence), και από εκεί στην Πατησίων, μια περιοχή γεμάτη διαφορετικές εθνότητες και κοινότητες, όπου δημιουργούμε ένα νέο σημείο συνάντησης για τον πολιτισμό της καθημερινότητας και το ONX Lab για εγχειρήματα και περιπέτειες τεχνητής νοημοσύνης (AI), εικονικής (VR), επαυξημένης και μεικτής πραγματικότητας. Και στου Ρέντη, σε μια περιοχή με αποθήκες και βουλκανιζατέρ, όπου στο βιομηχανικό κτίριο Onassis Ready συγκεντρώνονται ανήσυχα μυαλά έχοντας την ελευθερία να αποτύχουν.
Η Αθήνα μπορεί να είναι ομορφάσχημη, ακατάστατη, ένα αυθάδες χάος, όμως είναι απόλυτα ερωτεύσιμη. Και μπορεί ακόμη κανείς να αλλάξει πράγματα. Λέω πάντα ότι οι τιμές των ακινήτων καθορίζουν την καλλιτεχνική ζωή μιας πόλης. Και στην Αθήνα, ένας δημιουργός, ένας καλλιτέχνης, μπορεί ακόμη να έχει μια σχετικά καλή ποιότητα ζωής, να ζει σε μια μέση ή ακόμα και υποβαθμισμένη περιοχή, να πηγαίνει με τα πόδια στο κέντρο και να βλέπει την Ακρόπολη από το μικροσκοπικό του μπαλκόνι. Κι αυτό είναι στοιχείο δημοκρατίας που πρέπει να διαφυλάξουμε πριν μπούμε σε αγώνα δρόμου άγριου εξευγενισμού (gentrification), ο οποίος μπορεί να καταστρέψει την ταυτότητα της πόλης.
Άλλωστε, η Αθήνα είναι ένας τόπος ακαθόριστων προσδοκιών, όπου τα στοιχεία της απόλαυσης και της έκπληξης θα σε συναντήσουν, αρκεί να μην αναζητάς τη στερεοτυπική ομορφιά. Μολονότι έχουμε ως σύμβολο του αρχαίου πολιτισμού, αλλά και της δημοκρατίας, τον Παρθενώνα, αυτή τη στιγμή η Αθήνα έχει να καυχηθεί για τους πολλούς, μικρούς πυρήνες, όλους τους ενδιαφέροντες ανθρώπους που έρχονται να ζήσουν εδώ για να πιάσουν τον παλμό του εδώ και τώρα.
Στο Ίδρυμα Ωνάση, έχουμε μεν την τύχη να διαθέτουμε το απαραίτητο κεφάλαιο, αλλά κυρίως πιστεύουμε και επενδύουμε στο ανθρώπινο κεφάλαιο που μπορεί να ταρακουνήσει την κοινωνία. Μέσα από την τέχνη, μπορείς να απαλλαγείς από τα δεσμά της γνώμης σου, τη φυλακή που είναι η άποψή μας. Η τέχνη λειτουργεί διαβρωτικά και ανοίγει νέους ορίζοντες, γι’ αυτό πάντα διώκονται οι καλλιτέχνες σε ολοκληρωτικά καθεστώτα.
Η απόσταση ανάμεσα σε εμάς και μια θεατρική σκηνή, η ασφάλεια ότι αυτό που βλέπουμε δεν είναι «πραγματικό», μας απαλλάσσει από τις άμυνές μας. Και τότε, το έργο τέχνης καταφέρνει να μας μιλήσει και για εκείνα που μας κάνουν να νιώθουμε άβολα. Κι αυτό με κάνει να πιστεύω πως ο πολιτισμός έχει συμβάλει στη διαμόρφωση της Αθήνας ως μιας πιο ενδιαφέρουσας πόλης.
Ζούμε σε μια πολύ σπουδαία χώρα, που προκαλεί έντονα συναισθήματα, γι’ αυτό και έχουμε παράδοση στην τραγωδία, παιδί της δημοκρατίας.
Ως Ίδρυμα Ωνάση, είμαστε εδώ για όποιον δεν μπορεί να φρενάρει το ταλέντο του, για να ξορκίζουμε τον φόβο, για να κάνουμε τη ζωή, αν όχι καλύτερη, τουλάχιστον πιο ενδιαφέρουσα.
*Η κα Αφροδίτη Παναγιωτάκου είναι Διευθύντρια Πολιτισμού Ιδρύματος Ωνάση