Πώς οι κρίσεις γεννούν τις επόμενες ιδέες για την οικονομία

Ο μεγάλος Γερμανός Φυσικός και βραβείο Νόμπελ Μαξ Πλάνκ (1858-1947), αλλάζοντας τις αντιλήψεις που ίσχυαν στη Φυσική με την εισαγωγή της κβαντικής θεωρίας, είχε πει ότι «η επιστήμη προχωρά κάθε ταφή τη φορά». Με αυτό ήθελε να αποδείξει ότι οι νέες γενιές αντί να αλλάζουν γνώμη ως απάντηση στην παρουσίαση νέων δεδομένων ή στη διατύπωση εύλογων επιχειρημάτων, με κάθε ταφή αντικαθιστούσαν παλαιές προκαταλήψεις και αντιλήψεις με νέες ιδέες.

Κάτι παρόμοιο πίστευε ο Αυστριακός Οικονομολόγος Γ. Σουμπέτερ ότι συμβαίνει και στην οικονομία. Και δεν είναι λίγα τα γεγονότα που επιβεβαιώνουν την σκέψη του.

Με ορισμένες προσαρμογές, η ίδια αρχή μπορεί να εφαρμοστεί στην οικονομική θεωρία: προχωρά με κάθε κρίση. Η αποτυχία των πολιτικών για τον τερματισμό της Μεγάλης Ύφεσης στη δεκαετία του 1930 οδήγησε στην υιοθέτηση της κεϋνσιανής διαχείρισης της ζήτησης. Στη συνέχεια, ο μεγάλος πληθωρισμός της δεκαετίας του 1970 οδήγησε στην υιοθέτηση του μονεταρισμού και στην ανησυχία του για τον έλεγχο της χρηματικής μάζας.

Η κρίση του 2008 οδήγησε σε επανεκτίμηση των θεωριών χρηματοπιστωτικής αστάθειας και σε ανανεωμένη εστίαση στον τραπεζικό τομέα. Μόλις πριν λίγες ημέρες, η άνοδος του πληθωρισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες πυροδότησε συζητήσεις για ανταγωνιστικές θεωρίες σχετικά με την προέλευσή του.

Χωρίς αμφιβολία επίσης η χρηματοοικονομική κρίση του 2008, η ελληνική χρεωκοπία και η πανδημία του 2020, συνέβαλαν ουσιαστικά τόσο στην πραγματοποίηση επιστημονικών προόδων στην ιατρική και τη νευρολογία, όσο και στη μεγάλη υπόθεση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ταυτοχρόνως οι παραπάνω κρίσεις υπήρξαν ένα γερό μάθημα και για τους Βρετανούς, ιδιαίτερα δε αυτούς που παρακινούμενοι από αδίστακτους απατεώνες της πολιτικής, αποφάσισαν δια της ψήφου τους την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Όσον αφορά στην Ελλάδα, το γεγονός και μόνο ότι οι κρίσεις οδήγησαν στην ψηφιοποίηση της εγχώριας ανεπανάληπτης γραφειοκρατίας, είναι κορυφαίο επίτευγμα της εποχής μας. Από μόνη της δε, η εξέλιξη αυτή, ανοίγει ένα παραθυράκι και για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας, φαινόμενο που θα αποτελέσει πολύπλευρη επανάσταση, τόσο πνευματική όσο και τεχνολογική.

Από πλευράς οικονομικής σκέψης και πρακτικής, οι κρίσεις, ως φαίνεται αντί να γεννούν απόλυτες νέες ιδέες συμπληρώνουν, βελτιώνουν και διευκολύνουν την επανεκτίμηση των παλαιών. Για παράδειγμα, όπως τονίζουν και οι «Φαϊνανσιαλ Ταϊμς», «....ο κεϋνσιανισμός είχε κάτι κοινό με προηγούμενες εμπορικές ιδέες που είχαν απορριφθεί. Η οικονομική κρίση του 2008 οδήγησε σε μια επανεκτίμηση του έργου του Hyman Minsky, ενός συχνά αγνοούμενου Αμερικανού οικονομολόγου που έγραφε από μια κεϋνσιανή οπτική όταν κυριαρχούσε ο μονεταρισμός της Σχολής του Σικάγο.

Η ποσοτική θεωρία του χρήματος, που επικαιροποιήθηκε από τον Milton Friedman για να γίνει το θεμέλιο του μονεταρισμού, διατυπώθηκε για πρώτη φορά από τον Πολωνό αστρονόμο Νικόλαο Κοπέρνικο, ως φυσικό φαινόμενο, που είχε μπει στην οικονομία. Είναι κατάδηλο έτσι ότι οι κρίσεις προκαλούν πολυεπίπεδες αλλαγές...». Τόσο πνευματικές όσο και πολιτικές.

Με αφετηρία την πανδημία έτσι, υπάρχουν πολλά να μάθουμε, ειδικά από τον πληθωρισμό που ακολούθησε την οικονομική επαναλειτουργία και την πολιτική ανταπόκριση σε αυτόν. Μια πιθανή οδός είναι αυτή των «πολλαπλών ισορροπιών», μια ιδέα που βρισκόταν σε εξέλιξη πριν από τα lockdown, αλλά που εξετάζει πώς μπορεί να υπάρχουν διαφορετικές καταστάσεις σταθερότητας για μια οικονομία και πώς πηγαίνει από τη μία στην άλλη - για παράδειγμα, διαδοχικά: χαμηλή ανάπτυξη, χαμηλός πληθωρισμός και υψηλότερη ανάπτυξη, μετά υψηλότερος πληθωρισμός.

Κατά τα άλλα, οι κρίσεις που που προαναφέρουμε θέτουν και μια σειρά από θεωρητικά προβλήματα τα οποία εμπεριέχουν και εντελώς άγνωστες στο παρελθόν συνθήκες της ανθρώπινης ύπαρξης (μακροβιότητα, συντάξεις, καταναλωτικές τάσεις κ.λπ.),με τις συμπεριφορές να γίνονται συντελεστές οικονομικής σκέψης και θεώρησης.