UBS: Πώς αντιμετωπίζει η Ευρώπη τη μεγάλη ενεργειακή εξάρτηση από τη Μόσχα

«Τον περασμένο μήνα, υποβαθμίσαμε τις προβλέψεις μας για το ευρωπαϊκό ΑΕΠ, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Με τον τρόπο αυτό, τονίσαμε ότι τα μακροοικονομικά αποτελέσματα θα εξαρτηθούν ουσιαστικά από το πώς θα κινηθούν οι τιμές της ενέργειας και αν οι ρωσικές εισαγωγές θα αντιμετωπίσουν περιορισμούς», εξηγεί η ελβετική UBS.

Η Ελλάδα είναι από τις πιο εξαρτημένες χώρες στην Ευρώπη των 27 χωρών από τις ρωσικές εισαγωγές ενεργειακών προϊόντων, σύμφωνα με τη μελέτη της ελβετικής UBS, γεγονός που θα έχει και αυξημένο δημοσιονομικό κόστος. Βάσει των διαγραμμάτων της τράπεζας, 46% των εισαγωγών που αφορούν την ενέργεια στην Ελλάδα είναι από τη Ρωσία έναντι 21% για την Ευρωζώνη, 5% για την Πορτογαλία, 2% για την Κύπρο, 24% την Ιταλία. Οι μόνες χώρες που σημειώνονται στα διαγράμματα πάνω από την Ελλάδα είναι η Ολλανδία, με 51%, 57% η Σλοβακία και 94% η Λιθουανία.

Τις τελευταίες εβδομάδες, οι τιμές της ενέργειας έχουν υποχωρήσει, αλλά ορισμένοι περιορισμοί όγκου φαίνονται τώρα πιθανοί. Στις 5 Απριλίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε νέες κυρώσεις, συμπεριλαμβανομένης της απαγόρευσης των εισαγωγών ρωσικού άνθρακα. «Δεν υπάρχουν περιορισμοί για τις εισαγωγές στο ρωσικό πετρέλαιο σε αυτό το στάδιο αλλά, σύμφωνα με πληροφορίες, θα συζητηθούν από τους υπουργούς Εξωτερικών της ΕΕ την επόμενη εβδομάδα», συνεχίζει η τράπεζα.

Οι εισαγωγές από τη Ρωσία αντιπροσωπεύουν το 24% της κατανάλωσης ενέργειας της ΕΕ (πετρέλαιο 13%, φυσικό αέριο 9% και άνθρακας 2%). Δεδομένης της περιορισμένης εξάρτησης της ΕΕ από τον άνθρακα και της αναμφισβήτητα λογικής διαθεσιμότητας του άνθρακα στις παγκόσμιες αγορές, ένα μπλοκάρισμα των εισαγωγών της ΕΕ στον άνθρακα θα πρέπει να είναι περισσότερο διαχειρίσιμο από ό,τι για το πετρέλαιο και ιδιαίτερα το φυσικό αέριο. Αλλά ακόμη και αν το πλήγμα στη βιομηχανική παραγωγή ήταν περιορισμένο, η διακοπή των εισαγωγών άνθρακα θα μπορούσε να οδηγήσει σε υψηλότερες τιμές ενέργειας και συνεπώς να λάβει περαιτέρω επιβάρυνση της αγοραστικής δύναμης των νοικοκυριών.

Στην παρούσα έκθεση, η UBS αξιολογεί την εξάρτηση της Ευρώπης από τη ρωσική ενέργεια, αναλύει τα μέτρα που λαμβάνονται για να αμβλυνθούν οι επιπτώσεις των υψηλότερων ενεργειακών τιμών στα νοικοκυριά και στις επιχειρήσεις και παραθέτει τις ανακοινώσεις που αφορούν τις επιμέρους ενέργειες  που έχουν κάνει οι χώρες για να μειώσουν την εξάρτησή τους από τη ρωσική ενέργεια.

Η εξάρτηση της Ευρώπης από τη ρωσική ενέργεια

Η υποκατάσταση των ενεργειακών εισαγωγών της Ευρώπης από τη Ρωσία θα είναι πολύ δύσκολη. Οι προκλήσεις είναι μεγαλύτερες για το φυσικό αέριο από ό,τι για τον άνθρακα ή το πετρέλαιο, δεδομένων των τεχνικών και των λοιπών ιδιαιτεροτήτων της αγοράς.

Ο άνθρακας αντιπροσωπεύει μόλις το 10,2% του ενεργειακού μείγματος της ΕΕ, το 36% του οποίου εισάγεται, το 46% αυτού από τη Ρωσία. Οι εισαγωγές ρωσικού άνθρακα ως ποσοστού της συνολικής χρήσης ενέργειας είναι οι μεγαλύτερες σε Δανία, τη Σλοβακία, τη Γερμανία, τη Φινλανδία και τις Κάτω Χώρες. Το πετρέλαιο αντιπροσωπεύει το 34,5% του ενεργειακού μείγματος της ΕΕ, το 97% του οποίου εισάγεται, το 23% από τη Ρωσία.

Το μερίδιο του ρωσικού πετρελαίου στη συνολική ενεργειακή χρήση είναι υψηλότερο στις Βαλτικές χώρες, στην Ελλάδα, στη Φινλανδία, στη Σλοβακία, στην Ολλανδία και στο Βέλγιο. Το φυσικό αέριο αντιπροσωπεύει το 23,7% του ενεργειακού μείγματος της ΕΕ, το 84% του οποίου εισάγεται, το 39% από τη Ρωσία. Το μερίδιο των ρωσικών εισαγωγών φυσικού αερίου στη συνολική χρήση ενέργειας είναι υψηλότερο στις Βαλτικές χώρες, τη Σλοβακία, την Ιταλία, τις Κάτω Χώρες, τη Γερμανία και την Αυστρία -μερικές από τις οποίες αντιτάχθηκαν πιο έντονα στην άμεση διακοπή των εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου.

Οι προσπάθειες της Ευρώπης να μειώσει τις ρωσικές εισαγωγές ενέργειας

Εκτός από τα μέτρα που σχετίζονται με τις κυρώσεις, πολλές χώρες της ΕΕ έχουν ανακοινώσει μεγαλύτερης διάρκειας μακροπρόθεσμα σχέδια για τη μείωση των ενεργειακών εισαγωγών από τη Ρωσία. Βραχυπρόθεσμα, η διαφοροποίηση του εφοδιασμού, συμβολαίων για τον άνθρακα και το πετρέλαιο αποτελεί προτεραιότητα, π.χ. η Γερμανία στοχεύει να τερματίσει την εξάρτησή της από το ρωσικό πετρέλαιο και άνθρακα μέχρι το τέλος του 2022.

Η μείωση της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο είναι πιο περίπλοκη, απαιτώντας μεγαλύτερες προμήθειες υγροποιημένου φυσικού αερίου, διευρυμένες υποδομές (π.χ. LNG τερματικοί σταθμοί, πανευρωπαϊκά δίκτυα αγωγών), μεγαλύτερη ενεργειακή απόδοση και ευρύτερη χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Το σχέδιο REPowerEU της ΕΕ προβλέπει μείωση κατά δύο τρίτα του ρωσικού φυσικού αερίου μέχρι το τέλος του 2022 και ανεξαρτησία μέχρι το 2030. Σε επίπεδο χώρας, η Γερμανία στοχεύει να μειώσει τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου στο 10% έως τα μέσα του 2024, ενώ η Ιταλία στοχεύει να τερματίσει τις εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου μέχρι το 2025 και η Γαλλία μέχρι το 2027.

Μέτρα για τη στήριξη των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων εν μέσω υψηλών τιμών ενέργειας

Από την έναρξη του πολέμου, οι μεγαλύτερες χώρες της ΕΕ έχουν ανακοινώσει δημοσιονομικά μέτρα που αντιστοιχούν κατά μέσο όρο στο 0,4% του ΑΕΠ, ως απάντηση στις υψηλότερες τιμές της ενέργειας (κυρίως μειώσεις φόρων στην ενέργεια και υψηλότερες μεταβιβάσεις στα νοικοκυριά), περίπου το ίδιο μέγεθος με τα μέτρα που είχαν ήδη εφαρμοστεί πριν από την εισβολή. Μέχρι στιγμής, αυτό ταιριάζει σε γενικές γραμμές με τις προηγούμενες εκτιμήσεις, εξηγεί η UBS, για πρόσθετες δαπάνες ύψους 2% του ΑΕΠ που προκλήθηκαν ως απάντηση στον πόλεμο, κυρίως για ενεργειακές επιδοτήσεις, την άμυνα, την ενεργειακή ασφάλεια και τη στήριξη των προσφύγων. Συντηρητικά, η UBS υποθέτει δημοσιονομικό πολλαπλασιαστή 0,5, που συνεπάγεται συνολική επίπτωση στην ανάπτυξη κατά 1 ποσοστιαία μονάδα το 2022-2023 και το ¼ οφείλεται στις ενεργειακές επιδοτήσεις.