Πώς θα «αξιοποιήσει» ο Ερντογάν την επίθεση στην Κωνσταντινούπολη

Μια σπάνια επίθεση στην Κωνσταντινούπολη θα πυροδοτήσει την εγχώρια αντικουρδική ρητορική πριν τις εκλογές του 2023 όμως είναι απίθανο να επηρεάσει σημαντικά την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας.

Στις 13 Νοεμβρίου εξερράγη ένας αυτοσχέδιος εκρηκτικός μηχανισμός κοντά σε ζαχαροπλαστείο στην οδό Istiklal, ένα από τα πιο πολυσύχναστα εμπορικά περάσματα της Κωνσταντινούπολης, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν έξι άνθρωποι και να τραυματιστούν περισσότεροι από 80. Μέχρι στιγμής καμία οργάνωση δεν έχει αναλάβει την ευθύνη της επίθεσης, όμως Τούρκοι αξιωματούχοι έχουν επιρρίψει ευθύνες στον Συριακό κλάδο του PKK, που στην Τουρκία έχει χαρακτηριστεί ως τρομοκρατική οργάνωση.

Οι δυνάμεις ασφαλείας έχουν συλλάβει 46 άτομα. Μεταξύ αυτών είναι η φερόμενη δράστις, μια γυναίκα Συριακής υπηκοότητας με το όνομα Αχλάμ Αλμπασίρ που ομολόγησε ότι έβαλε την βόμβα.

Η επίθεση έγινε λιγότερο από έναν χρόνο πριν τις προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές της Τουρκίας, που έχουν προγραμματιστεί για τον Ιούνιο του 2023. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως ο πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν θα επανεκλεγεί, αν και οι συνεχιζόμενες οικονομικές αναταράξεις στην Τουρκία διαβρώνουν σταθερά τη δημοφιλία του κυβερνώντος κόμματος της Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP).

* Τόσο το PKK όσο και ο Συριακός κλάδος της οργάνωσης αρνήθηκαν την ευθύνη για την επίθεση. Η επίθεση της 13ης Νοεμβρίου είναι η πρώτη που σημειώνεται στην Κωνσταντινούπολη μετά την αναίμακτη επίθεση του Απριλίου, όταν φερόμενος ως δράσης από το PKK τοποθέτησε χειροβομβίδα κρότου-λάμψης έξω από ΜΚΟ που ευθυγραμμίζεται με το AKP.

* Η Τουρκία μάχεται κατά του PKK εδώ και 40 χρόνια. Η σύγκρουση κλιμακώθηκε το 2015 (σε μια επίσης τεταμένη περίοδο εκλογών) και έχει ως αποτέλεσμα σχεδόν κάθε μήνα έκτοτε να σκοτώνονται Τούρκοι των κρατικών δυνάμεων ασφαλείας και μαχητές του PKK –με εποχικές εξάρσεις την άνοιξη και το καλοκαίρι όταν οι μάχες είναι ευκολότερες στα λοφώδη επίκεντρα της σύγκρουσης στα νοτιοανατολικά της Τουρκίας, τη βόρεια Συρία και το βόρειο Ιράκ. Στον απόηχο της επίθεσης της Κωνσταντινούπολης, η Τουρκία ανακοίνωσε πρόσφατα σχέδια για επιδιώξει νέους στόχους στη βόρεια Συρία.

Οι κατηγορίες της κυβέρνησης πως πίσω από την επίθεση βρίσκονται Κούρδοι μαχητές θα πυροδοτήσει την εθνικιστική ρητορική και θα εξοστρακίσει περαιτέρω τους Κούρδους πολιτικούς, ακτιβιστές και πολίτες, εν όψει των εκλογών του 2023. Η έκρηξη στην Κωνσταντινούπολη τάραξε τους Τούρκους μετά από αρκετά χρόνια σχετικής ηρεμίας στις μεγάλες πόλεις της χώρας. Οι φόβοι για μια ακόμα τρομοκρατική επίθεση θα μπορούσαν να διατηρήσουν τα ζητήματα της εσωτερικής ασφάλειας στην κορυφή των ζητημάτων που σκέφτονται πολλοί ψηφοφόροι, εν όψει των καλπών του επόμενου έτους, κάτι που προηγουμένως βοήθησε το κυβερνών AKP και τον εταίρο του στον συνασπισμό, το υπερεθνικιστικό Κόμμα του Εθνικιστικού Κινήματος (MHP).

Για να διασφαλιστεί πως θα εξασφαλίσουν αρκετές ψήφους για να διατηρήσουν τον έλεγχο επί του νομοθετικού σώματος, οι υποψήφιοι του AKP και του MHP πιθανότατα θα εκμεταλλευτούν τις ανανεωμένες ανησυχίες των Τούρκων για την τρομοκρατία, ρίχνοντας μεγαλύτερο βάρος σε μια νατιβιστική ρητορική υπέρ της ασφάλειας που διαβάλλει τους Κουρδικούς και Συριακούς μειονοτικούς πληθυσμούς.

Η κυβέρνηση του AKP πιθανότατα θα  λάβει επίσης μέτρα με στόχο να σιωπήσει ακόμα περισσότερο τους αντιφρονούντες και να μειώσει τις εκλογικές προοπτικές της αντιπολίτευσης εν όψει των εκλογών –όπως για παράδειγμα λογοκρίνοντας τα MME και χρησιμοποιώντας την επιρροή της στα δικαστήρια για να ενθαρρύνει τη δίωξη υποψηφίων και ηγεσίας της αντιπολίτευσης. Συνδυαστικά οι προσπάθειες αυτές θα καταστήσουν δυσκολότερο, αν όχι αδύνατο, τα κόμματα της αντιπολίτευσης –συμπεριλαμβανομένων των κομμάτων με κουρδική πλειοψηφία- να κερδίσουν κυβερνητική πλειοψηφία που να  μπορεί να αμφισβητήσει εκείνην του AKP και του MHP στις εκλογές του επόμενου έτους, παρά τις αναξιόπιστες επιδόσεις του AKP στην οικονομία.

* Μια αύξηση της βίας μεταξύ της τουρκικής κυβέρνησης και των σχετιζόμενων με το PKK μαχητών το καλοκαίρι του 2015 πιθανότατα συνέβαλε στη νίκη του AKP στις γενικές εκλογές που πραγματοποιήθηκαν τον Νοέμβριο εκείνης της χρονιάς, καθώς το κόμμα έκανε προεκλογική εκστρατεία με μηνύματα που επικεντρώνονταν στην ασφάλεια.

* Η Βουλή της Τουρκίας, στην οποία κυριαρχεί το AKP, πέρασε πρόσφατα έναν σαρωτικό νόμο κατά της παραπληροφόρησης, που οι εγχώριοι και Δυτικοί επικριτές λένε πως θα διευκολύνει την τουρκική κυβέρνηση να ενοχοποιεί, να ελέγχει και να επηρεάζει τον πολιτικό λόγο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στα μέσα ενημέρωσης.

* Η αξιωματική αντιπολίτευση της Τουρκίας, το Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα (HDP) είναι κατά πλειοψηφία Κουρδικό. Ο ηγούμενος από το AKP κυβερνών συνασπισμός εξέταζε το ενδεχόμενο πραγματοποίησης συνομιλιών με το κόμμα για αποκλιμάκωση και για εξεύρεση κοινού εδάφους πριν τις εκλογές, ωστόσο η επίθεση στην Κωνσταντινούπολη και η φερόμενη εμπλοκή Κούρδων μαχητών θα μπορούσε να απειλήσει αυτή την επαναπροσέγγιση, καθώς και να βλάψει τις εκλογικές προοπτικές των Κούρδων υποψηφίων της αντιπολίτευσης να κατέβουν στις εκλογές του επόμενου έτους. Το HDP δεν σχετίζεται επισήμως με το PKK, αλλά το AKP από καιρό δημιουργεί ένα αφήγημα σύμπραξης μεταξύ των δύο.

Για να αποδείξει την προσήλωση της στην προστασία των Τούρκων εν όψει των εκλογών, η κυβέρνηση πιθανότατα θα πραγματοποιήσει επίσης επιχείρηση καταστολής Κούρδων πολιτών τις επόμενες εβδομάδες.

Οι πιθανοί δράστες και οι εξωτερικές σχέσεις

Το PKK έχει αρνηθεί εμπλοκή στην επίθεση στην Κωνσταντινούπολη. Η Κουρδική ένοπλη ομάδα επίσης δεν είναι ο μοναδικός δυνητικός δράστης (το Ισλαμικό Κράτος, για παράδειγμα, πραγματοποίησε παρόμοια βομβιστική επίθεση στην Istiklal το 2016, ενώ ένοπλοι μαχητές που σχετίζονται με το Ιράν είναι επίσης πιθανή απειλή με επιχειρησιακούς συνδέσμους στην Τουρκία). Αλλά η τρέχουσα έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων που να συνδέει άμεσα το PKK με την επίθεση της 13ης Νοεμβρίου είναι απίθανο να εμποδίσει την τουρκική εθνικιστική κυβέρνηση από το να προχωρήσει σε καταστολή ατόμων με πιθανούς δεσμούς με το PKK τις επόμενες εβδομάδες.

Με την υποστήριξη νόμιμων αντιτρομοκρατικών στόχων, η κυβέρνηση θα μπορούσε να ρίξει ένα ευρύ δίχτυ που θα παγιδεύει και Κούρδους πολίτες που δεν έχουν σχέση με τους δράστες της επίθεσης –όπως συνέβη με τις σαρωτικές επιχειρήσεις καταστολής που πραγματοποίησε η τουρκική κυβέρνηση μετά τις δημοτικές εκλογές του 2019, όπου υποψήφιοι της αντιπολίτευσης κέρδισαν σε πολλές ψηφοφορίες-κλειδιά, απειλώντας την πολιτική κυριαρχία των κυβερνώντων κομμάτων.

* Το Ισλαμικό Κράτος βρίσκονταν επίσης πίσω από τους μαζικούς πυροβολισμούς σε νυχτερινό κέντρο στην Κωνσταντινούπολη, όπου σκοτώθηκαν 39 άνθρωποι το 2017, αλλά δεν έχει αναλάβει την ευθύνη για κάποια σημαντική αστική επίθεση στην Τουρκία από τότε.

Οποιεσδήποτε νέες προσπάθειες της κυβέρνησης να καταστείλει και να κάνει διάκριση σε βάρος των Κούρδων μετά την επίθεση της 13ης Νοεμβρίου είναι απίθανο να επηρεάσουν σημαντικά τις εξωτερικές σχέσεις της Τουρκίας. Η πίεση της Τουρκίας κατά του ΡΚΚ τροφοδοτεί εδώ και καιρό τις εντάσεις με τη Δύση - και ιδίως με τις ΗΠΑ. Μαχητές και ηγεσία του PKK βοήθησαν στη δημιουργία των Συριακών Κουρδικών Μονάδων Προστασίας του Λαού (YPG), οι οποίες βοήθησαν τις ΗΠΑ να πολεμήσουν κατά του Ισλαμικού Κράτους πριν από την αποχώρηση των ΗΠΑ από τη Συρία το 2019.

Ο στρατός των ΗΠΑ συνεχίζει να συντονίζεται εξ αποστάσεως με τους Κούρδους μαχητές των YPG, προς μεγάλη δυσαρέσκεια της τουρκικής κυβέρνησης, δεδομένων των δεσμών των YPG με τους μαχητές του PKK. Η αναμενόμενη καταστολή από την Άγκυρα των πραγματικών και φερόμενων μελών του PKK μετά την επίθεση στην Κωνσταντινούπολη δεν θα βελτιώσει τις καθιερωμένες εντάσεις Τουρκίας-ΗΠΑ σχετικά με το PKK και την εσωτερική κουρδική πολιτική της Τουρκίας. Αλλά δεν θα προκαλέσει επίσης μια νέα κρίση μεταξύ της Άγκυρας και της Ουάσινγκτον, οι οποίες έχουν παλέψει με διάφορες επαναλήψεις για το ίδιο θέμα εδώ και χρόνια.

Από τον Μάιο, η Τουρκία έχει επίσης απειλήσει να ασκήσει βέτο στις προσπάθειες της Σουηδίας και της Φινλανδίας να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ, λόγω της υποστήριξης των δύο σκανδιναβικών χωρών σε κουρδικές αυτονομιστικές οργανώσεις. Ωστόσο, η αντίδραση της Τουρκίας στην πρόσφατη επίθεση στην Κωνσταντινούπολη είναι απίθανο να εκτροχιάσει σημαντικά τις σχέσεις της με τις δύο κυβερνήσεις της ΕΕ, οι οποίες εργάζονται και οι δύο επί του παρόντος για να κατευνάσουν πολλές από τις ανησυχίες της Τουρκίας σε θέματα ασφάλειας και πολιτικής, μεταξύ άλλων με την καλύτερη αστυνόμευση της κουρδικής μαχητικότητας.

Η Άγκυρα είναι πιθανό απλώς να κλιμακώσει τη γνωστή αντι-PKK και εθνικιστική ατζέντα που ήδη ακολουθεί ενόψει των εκλογών του 2023, μειώνοντας έτσι την πιθανότητα να προκαλέσει νέες κυρώσεις από την ΕΕ και τις ΗΠΑ που θα μπορούσαν να βλάψουν περαιτέρω την τουρκική οικονομία,

* Στις 14 Νοεμβρίου, ο υπουργός Εσωτερικών της Τουρκίας «απέρριψε» τα συλλυπητήρια των ΗΠΑ για την επίθεση, υπονοώντας στενούς δεσμούς της Ουάσινγκτον με τους Κούρδους μαχητές.

* Οι ΗΠΑ χαρακτήρισαν επίσημα το PKK ως τρομοκρατική οργάνωση το 1997 μετά από μια αύξηση των βίαιων επιθέσεων. Η Ουάσινγκτον έχει συνεργαστεί στενά με το κουρδικό YPG στις περιφερειακές αντιτρομοκρατικές προσπάθειες και κάνει διάκριση μεταξύ των δύο ομάδων.

* Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία νωρίτερα φέτος αναζωπύρωσε τις συζητήσεις στη Σουηδία και τη Φινλανδία σχετικά με την ένταξη στο ΝΑΤΟ. Και οι δύο χώρες της ΕΕ απαγόρευσαν τις εξαγωγές όπλων στην Τουρκία στα τέλη του 2019, αφού η Τουρκία πραγματοποίησε εισβολή στη Συρία για να πολεμήσει το YPG κατά τη διάρκεια μιας ανεπιτυχούς απόσυρσης των ΗΠΑ.

* Σύμφωνα με το άρθρο 10 της Βορειοατλαντικής Συνθήκης του 1949 που ίδρυσε τη συμμαχία, κάθε υφιστάμενο μέλος του ΝΑΤΟ μπορεί να ασκήσει βέτο στην είσοδο μιας νέας χώρας στο μπλοκ. Η Τουρκία, η οποία εντάχθηκε στο ΝΑΤΟ το 1952, δεν έχει ακόμη εγκρίνει την ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας, επικαλούμενη την ανάγκη διαβεβαιώσεων ότι η Στοκχόλμη και το Ελσίνκι θα συνεργαστούν με την Άγκυρα για την αστυνόμευση της κουρδικής μαχητικότητας εντός των συνόρων τους. Αλλά σύμφωνα με ανώνυμες τουρκικές πηγές που επικαλούνται δημοσιεύματα των μέσων ενημέρωσης, η Άγκυρα πιθανότατα περιμένει να εγκρίνει την ένταξη των δύο χωρών στο ΝΑΤΟ μετά τις εκλογές του 2023, πιθανότατα σε μια προσπάθεια να διατηρήσει το πλεονέκτημα έναντι βασικών δυτικών εταίρων, που να μπορέσει να το αξιοποιήσει εάν χρειαστεί.