Ποια είναι τα μεγαλύτερα βάσανα του ελεύθερου επαγγελματία

Η Ελλάδα εξακολουθεί να καταγράφει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά αυτοαπασχόλησης στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τη νέα έκθεση του ΟΟΣΑ «The Job Quality of Self-Employment in Europe» (2025), σχεδόν ένας στους τρεις εργαζομένους δραστηριοποιείται ως αυτοαπασχολούμενος -ποσοστό που ξεπερνά υπερδιπλάσια τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

Πίσω όμως από αυτή την εικόνα ανθεκτικότητας, αποκαλύπτονται σοβαρές αντιφάσεις: χαμηλές απολαβές, περιορισμένη πρόσβαση σε συστήματα κοινωνικής προστασίας και αυξημένη εργασιακή επισφάλεια. Χωρίς να φανερώνει, βέβαια, σημαντικές παθογένειες και δομικά προβλήματα της εγχώριας οικονομίας, όπως ο μεγάλος κατακερματισμός σε πολύ μικρές επιχειρήσεις ακόμη και του ενός ατόμου και γενικότερα τη χαμηλή ανταγωνιστικότητα.

Όπως επισημαίνεται στη μελέτη του ΟΟΣΑ, η αυτοαπασχόληση στην Ευρώπη έχει μειωθεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες, καθώς όλο και περισσότεροι εργαζόμενοι προτιμούν τη μισθωτή εργασία που προσφέρει σταθερότητα και κοινωνικές παροχές. Στην Ελλάδα, όμως, το μοντέλο αυτό παραμένει ισχυρό, ιδιαίτερα λόγω της παράδοσης μικρών οικογενειακών επιχειρήσεων και της ισχυρής παρουσίας του πρωτογενούς τομέα.

Σύμφωνα μάλιστα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ (2022), η Πελοπόννησος είναι η περιφέρεια με το υψηλότερο ποσοστό αυτοαπασχόλησης στη χώρα (39,9%), έναντι μόλις 18,2% στην Αττική, γεγονός που αναδεικνύει ακόμη ένα δομικό χαρακτηριστικό της εγχώριας οικονομίας, την εξάρτηση των τοπικών οικονομιών από τον πρωτογενή τομέα και τον τουρισμό.

Να σημειωθεί εδώ ότι σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat (2018), οι μεγαλύτερες επαγγελματικές κατηγορίες αυτοαπασχολουμένων στην Ευρώπη -και κατ’ επέκταση στην Ελλάδα- είναι οι αγρότες, οι επαγγελματίες (νομικοί, υγειονομικοί, τεχνικοί κ.ά.) και οι μικροέμποροι.

Συνολικά, εκτιμάται ότι η γεωργία και γενικότερα ο πρωτογενής τομέας αποτελούν τη βασική δεξαμενή της αυτοαπασχόλησης, ενώ σημαντική συγκέντρωση αλλά με χαμηλή ποιότητα στην εργασία και μικρά περιθώρια κέρδους εμφανίζουν το λιανικό εμπόριο και η εστίαση.

Δικηγόροι, μηχανικοί, γιατροί και άλλοι επαγγελματίες αποτελούν σημαντικό ποσοστό του κλάδου, με υψηλότερο εισοδηματικό προφίλ, ενώ, τέλος, κατασκευές και μικρή βιοτεχνία ήταν στο παρελθόν ισχυροί τομείς αυτοαπασχόλησης, που όμως επλήγησαν από την κρίση.

Βέβαια, η μελέτη του ΟΟΣΑ εξετάζει κατά κύριο λόγο την ποιότητα της αυτοαπασχόλησης και ειδικά για την Ελλάδα φωτογραφίζει μια εμφανώς αντιφατική εικόνα: Οι αυτοαπασχολούμενοι δηλώνουν μεγαλύτερη ανεξαρτησία στις αποφάσεις τους σε σχέση με μισθωτούς, έχουν δηλαδή σημαντικά υψηλή αυτονομία.

Το εισόδημά τους όμως παραμένει το χαμηλότερο από τον μέσο όρο των μισθωτών, με μεγάλες διακυμάνσεις μεταξύ τομέων. Παράλληλα, παρουσιάζουν περιορισμένη πρόσβαση στην κοινωνική προστασία, καθώς οι Έλληνες αυτοαπασχολούμενοι συχνά στερούνται πλήρους ασφαλιστικής κάλυψης και επιδομάτων ανεργίας.

Αναλυτικά, η μελέτη του ΟΟΣΑ αναφέρει μεταξύ άλλων ότι στην Ελλάδα, η αυτοαπασχόληση καταγράφει βελτιώσεις σε κρίσιμες παραμέτρους, μετά το 2015, εξακολουθεί όμως να έχει δομικά προβλήματα στην ποιότητά της ιδίως για όσους αυτοαπασχολούμενους δεν έχουν δικούς τους εργαζόμενους.

Γενικά, οι αυτοαπασχολούμενοι στην Ευρώπη έχουν συνολικά χαμηλότερη ποιότητα εργασίας σε σχέση με τους μισθωτούς. Οι αυτοαπασχολούμενοι χωρίς υπαλλήλους, δε, βρίσκονται σε πιο δύσκολη θέση από αυτούς που απασχολούν προσωπικό. Στις θετικές τάσεις, καταγράφονται η αυτονομία, οι σχέσεις και η στήριξη στη δουλειά, που φαίνεται πως βελτιώθηκαν σημαντικά.

Σε ορισμένες χώρες (κυρίως οι νεότερες χώρες-μέλη της ΕΕ) υπήρξε βελτίωση και στην οικονομική ευημερία των αυτοαπασχολούμενων, το διάστημα από το 2015 στο 2021. Στον αντίποδα, η υγεία και ασφάλεια στην εργασία επιδεινώθηκαν σε αρκετές χώρες, η πίεση χρόνου αυξήθηκε σημαντικά, ιδιαίτερα για γυναίκες και τους έχοντες υψηλή μόρφωση, ενώ το χάσμα με τους μισθωτούς παρέμεινε ή και μεγάλωσε σε ζητήματα όπως η οικονομική σταθερότητα και η ασφάλεια εργασίας.

Σε χώρες του Βορρά και της Δύσης (π.χ. Ολλανδία, Γαλλία, Ην. Βασίλειο) η αυτοαπασχόληση αυξήθηκε. Σε χώρες του Νότου (Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία) μειώθηκε, κυρίως στους αυτοαπασχολούμενους χωρίς εργαζόμενους.

Ειδικά για την Ελλάδα, η έκθεση αναφέρει ότι βελτιώθηκαν σημαντικά από το 2015 στον 2021 οι τομείς υγεία και ασφάλεια, οικονομική ευημερία και ασφάλεια εργασίας. Ωστόσο, η αυτοαπασχόληση μειώθηκε σε ποσοστό συμμετοχής στην αγορά εργασίας (κυρίως στους χωρίς εργαζόμενους).

Οι Έλληνες αυτοαπασχολούμενοι με υπαλλήλους βρίσκονται σε καλύτερη θέση από τους αυτοαπασχολούμενους χωρίς υπαλλήλους, αλλά με σημαντικά προβλήματα σε υγεία και ασφάλεια και πίεση χρόνου.