Η Κυρία από τη Θάλασσα και η εξωτερική μας πολιτική

Η Κυρία από θάλασσα. Ένα απ' τα πιο μεταφυσικά έργα του κορυφαίου νορβηγού θεατρικού συγγραφέα Ερρίκου Ίψεν. Η ιστορία μιας γυναίκας που καλείται να επιλέξει ανάμεσα σε μια ήρεμη συμβατική ζωή και σε μία δραστήρια νέα πραγματικότητα.

Το ιψενικό τρίγωνο εδώ είναι πιο ευδιάκριτο απ' όσο σε πολλά άλλα έργα του μεγάλου Νορβηγού δραματουργού. Η Ελλίντα θα βρεθεί σε δίλημμα, όταν δύο άντρες τη διεκδικούν. Τη λύση θα δώσει η ίδια μόνον όταν νιώσει απόλυτα ελεύθερη. Η ηρωίδα διεκδικεί το δικαίωμα της ελεύθερης διαμόρφωσης της ζωής της από την ίδια.

Εδω, στο Όσλο της Νορβηγίας, καθώς γράφονται αυτές οι γραμμές, λίγο πριν αναχωρήσω για το Κίρκενες στον Αρκτικό κύκλο και τη νορβηγο-ρωσική μεθόριο σε επίσημη αποστολή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, αναλογίζομαι πόσα κοινά, αλλά και πόσες διαφορές έχουν οι δύο Κυρίες της θάλασσας: Η Νορβηγία και η Ελλάδα.

Χώρες των ανοιχτών οριζόντων και των κυμάτων, γέφυρες δύσης και ανατολής - η μία στο Βορρά κι η άλλη στο Νότο - με ποικίλες σύγχρονες γεωπολιτικές προκλήσεις, τόσο εξ ανατολών όσο και εκ δυσμών.

Η Νορβηγία: Ιδρυτικό μέλος του ΝΑΤΟ με προοδευτική-αριστερή κυβέρνηση αφοσιωμένη στο κράτος πρόνοιας και την κοινωνική συνοχή, με χρηστή διαχείριση και απόλυτη ανταποδοτικότητα των εσόδων απ' τους φυσικούς και ορυκτούς πόρους της κι με ένα απ' τα μεγαλύτερα ΑΕΠ στον κόσμο. Καταδίκασε καθαρά την Ρωσική εισβολή διατηρώντας ωστόσο ανοικτούς διαύλους επικοινωνίας με τους γείτονές της. Παρεμβαίνει στο Παλαιστινιακό, δραστηριοποιείται σε κάθε γωνιά του πλανήτη, διατηρεί τον δημόσιο έλεγχο σε δίκτυα και κρίσιμες υποδομές, υγεία και παιδεία, μεταφορές, τηλεπικοινωνίες και αμυντική βιομηχανία, χωρίς να υπονομεύει την ιδιωτική πρωτοβουλία και την επιχειρηματικότητα.

Συνομιλεί με τις ΗΠΑ με αυτοπεποίθηση, ενώ ταυτόχρονα διαχειρίζεται με αποφασιστικότητα αλλά και ανοικτούς διαύλους με τη Ρωσία τα ζητήματα θαλασσίων ζωνών, αλιείας, ναυσιπλοΐας και ασφάλειας στο αρχιπέλαγος του Αρκτικού κύκλου χωρίς να παροξύνει τα αντανακλαστικά της γείτονός της αλλά και χωρίς να αποστεί απ' τα κεκτημένα της.

Κατεξοχήν ευρωπαϊκή χώρα, έχει επιλέξει μέχρι τώρα να μην γίνει πλήρες μέλος της ΕΕ, αλλά συμμετέχει σχεδόν σε όλους τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και ασφαλώς στην νεοπαγή κοινή ασφάλεια και άμυνα. Αποτελεσματικά και αξιόπιστα χωρίς πολεμικές κραυγές αλλά και χωρίς νερό το κρασί της. Η εξωτερική της πολιτική είναι στιβαρή, ενεργητική, πολυδιάστατη και συνεπής. Με άλλα λόγια αξιόπιστη.

Η έτερη Κυρία από τη Θάλασσα, η Κυρία του νότου, η Ελλάδα μας: Προικισμένη με υπερχιλιετή, δραστήρια και εξωστρεφή παρουσία στα νερά της Μεσογείου και πέραν αυτής, στον Ελλήσποντο και τη Μαύρη θάλασσα και στις στεριές της Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής, με μία ιλιγγιώδη πολιτιστική ακτινοβολία πολύ πέρα απ' τα σημερινά της σύνορα και μια επίζηλη γεωπολιτική θέση. Απ' τα παλαιότερα Κράτη Μέλη της ΕΕ και με μία απίστευτα δυναμική διασπορά σε κάθε γωνιά του πλανήτη και ασφαλώς στα κέντρα λήψης των αποφάσεων. Με όλα τούτα, γιατί παραταύτα δείχνει σήμερα να υπολείπεται σε ικμάδα και αποτελεσματικότητα, κύρος και αποφασιστικότητα;

Αν κάποιος θελήσει καλόπιστα και αντικειμενικά, χωρίς κομματικές παρωπίδες ή εξαρτήσεις, να δει την πραγματικότητα, καταλήγει στο συμπέρασμα που όλο και περισσότερο εμπεδώνεται στην κοινή γνώμη: Η κατεξοχήν και διαχρονική Κυρία από τη θάλασσα, τα τελευταία χρόνια δείχνει μια πρωτοφανή ραθυμία στις διεθνείς σχέσεις. Παρά τις μύριες όσες ευκαιρίες να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο - και μάλιστα ως Κράτος Μέλος της ΕΕ - σε όλες σχεδόν τις μεγάλες σύγχρονες προκλήσεις στη γειτονιά μας, έχει επιλέξει τον αναχωρητισμό, την παθητικότητα και την αποστασιοποίηση που διολισθαίνει σε κατευνασμό και απώλειες.

Ρωσοουκρανικο, Παλαιστινιακό, Μεσανατολικό και εσχάτως Συρία. Η Ελλάδα είχε το μοναδικό - κυριολεκτικά μοναδικό - προνόμιο να συνομιλεί ανά τους αιώνες με όλους τους εμπλεκόμενους. Ομόδοξη χώρα με Ουκρανούς και Ρώσους, εκχώρησε στην Τουρκία τον ρόλο του «ειρηνοποιού» (!) με την τελευταία να αναδεικνύεται σε επιδέξιο διαμεσολαβητή φιλοξενώντας συζητήσεις για την εκεχειρία σε Αττάλεια και Κωνσταντινούπολη αναβαθμίζοντας τρομακτικά τη γεωπολιτική της θέση.

Αντιθέτως, η Ελλάδα εμφανίζεται παραγκωνισμένη στην ίδια της την Ευρωπαϊκή οικογένεια. Πρότεινα δημόσια η Ελλάδα να φιλοξενήσει στη Χερσόνησο του Άθω τις συνομιλίες εκεχειρίας μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας, αντί του Βατικανού που προτάθηκε απ' τον Τραμπ, αλλά απορρίφθηκε. Πόσο κύρος θα ανακτούσε η χώρα μας αν κατάφερνε να βγει μπροστά με μια τέτοια εύλογη πρόταση! Αλλά και με τις ΗΠΑ: Αναζητάμε διαύλους επικοινωνίας με την νέα αμερικανική κυβέρνηση έχοντας όμως εκ των προτέρων υπονομεύσει τη σχέση αυτή με την μονόπλευρη δημόσια προτίμηση στην αντίθετη και εν τέλει ηττηθείσα πλευρά.

Στη Συρία, με την μακραίωνη παρουσία ελληνικών και ελληνορθόδοξων κοινοτήτων, επιλέξαμε ομοίως και χειρότερα με τον αναχωρητισμό. Στην 3ήμερη επίσκεψή μου στη Δαμασκό 7-10 Μαρτίου 2025, κατά τη διάρκεια των μεγάλων σφαγών χριστιανών και αλαουιτών, διαπίστωσα από κοντά την εγγύτητα, αλλά και τις μάταιες προσδοκίες χιλιάδων ελληνορθοδόξων απ' την Ελλάδα. Κι εκεί απόντες, παρότι τόσο εγγύς.

Στο Παλαιστινιακό, αντίστοιχο μοτίβο: Ποια άλλη χώρα διαθέτει τέτοια οικειότητα συνομιλίας, επαφής και εμπιστοσύνης τόσο με τον εβραϊκό, όσο και με τον αραβικό λαό, με ισραηλινούς και παλαιστινίους; Κι ο κατάλογος συνεχίζεται: Λιβύη, Λίβανος, Βαλκάνια.

Η ραθυμία έχει την τάση να πολλαπλασιάζεται και να εξαπλώνεται σαν μεταδοτική ασθένεια. Έτσι και στα διεθνή και ευρωπαϊκά: Η Ελληνική Κυβέρνηση αντί να πρωταγωνιστεί με πρωτοβουλίες σε τομείς όπως το περιβάλλον, οι μεταφορές, η ναυτιλία, η ενέργεια, η διεύρυνση, η ασφάλεια και η άμυνα, δείχνει να «αφήνεται».

Την κυβερνητική οκνηρία δεν μπορούν να φτιασιδώσουν οι ακριβοπληρωμένες καταχωρήσεις σε τύπο και sites. Αλλα και οι φιλότιμες και συχνά υπεράνθρωπες προσπάθειες των Ελλήνων λειτουργών και διπλωματών συχνά ακυρώνονται απ' την κυβερνητική αφωνία και την έλλειψη κατεύθυνσης

* * *

Εδώ, απ' το Βορρά, καλώ σε αφύπνιση και συστράτευση. Δεν έχω προσωπικά κίνητρα ούτε καμώνομαι τον τιμητή. Παρακολουθώ, ωστόσο, μέσα απ' την θεσμική μου θέση όσα συμβαίνουν και ανησυχώ. Και γι' αυτό ζητώ αλλαγή πλεύσης. Κι όπως ο Ίψεν τοποθετεί δυο αντιθετικά συστήματα – ένα ερωτικό ανατρεπτικό και ένα τακτοποιημένο σιωπηλό – έτσι και οι τελευταίες εξελίξεις μας φέρνουν αντιμέτωπους με το αντιθετικό σχήμα ραθυμία - ενεργητικότητα σε σχέση με τις επιλογές μας τα τελευταία χρόνια στην εξωτερική πολιτική.

«Είναι η θάλασσα ανοιχτή; Έχουμε την παραλία στα πόδια μας αλλά φοβόμαστε να κολυμπήσουμε. Αντέχουμε να είμαστε ελεύθεροι;» διερωτάται ο μεγάλος Νορβηγός δραματουργός.

* Ο Νικόλας Φαραντούρης είναι Ευρωβουλευτής (the Left), Μέλος της Επιτροπής Ασφάλειας και Άμυνας και Συντονιστής της Επιτροπής Συνταγματικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Καθηγητής Ευρωπαϊκού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς, κάτοχος της Ευρωπαϊκής Έδρας Jean Monnet.