Γιατί αποτελεί «υπαρξιακή απειλή» ένα αδύναμο διοικητικό συμβούλιο

Τα τελευταία χρόνια έχουμε δει ηχηρά παραδείγματα εταιρικών "ναυαγίων" που δεν προκλήθηκαν από εσφαλμένες στρατηγικές, αλλά από αδύναμες κουλτούρες εργασίας και παραμέληση της διακυβέρνησης σε επίπεδο ανθρώπινου κεφαλαίου.

Η κουλτούρα επηρεάζει το πώς σκέφτονται και δρουν οι άνθρωποι μέσα σε έναν οργανισμό, διαμορφώνοντας τον τρόπο που αλληλεπιδρούν και λαμβάνουν αποφάσεις σε βάθος χρόνου. Αποτελεί πυλώνα της εταιρικής ταυτότητας και βασικό μοχλό εμπιστοσύνης — με εργαζόμενους, επενδυτές, πελάτες, προμηθευτές και την ευρύτερη κοινωνία. Κι όμως, έχουμε δει ουκ ολίγες περιπτώσεις εταιρειών με υψηλή κεφαλαιοποίηση, όπου η δυσλειτουργική κουλτούρα αποτέλεσε τον καταλύτη για κρίσιμες αποτυχίες, στρατηγικά ρίσκα και απώλεια αξίας.

Η Boeing είδε τη μετοχή της να βυθίζεται και την εμπιστοσύνη να εξανεμίζεται μετά τα τραγικά δυστυχήματα των 737 MAX, αντιστοιχώντας σε απώλεια άνω των $40 δισ. Η έρευνα αποκάλυψε αδυναμίες στην κουλτούρα ασφάλειας, την εσωτερική επικοινωνία και τον χειρισμό κινδύνων, με μια “κουλτούρα συγκάλυψης” να επικρατεί στο εσωτερικό της Boeing, ενώ οι πιέσεις χρόνου και κόστους φαίνεται να υπερίσχυσαν της επαγγελματικής ευθύνης και διαφάνειας.

Η Credit Suisse είδε την αξία της μετοχής της να καταρρέει, πάνω από 75%, εξαιτίας μιας κουλτούρας που αγνοούσε εσωτερικούς κινδύνους, ενθάρρυνε την ανάληψη υπερβολικών ρίσκων και αδυνατούσε να δημιουργήσει περιβάλλον λογοδοσίας. Η εμπιστοσύνη των πελατών και των επενδυτών κλονίστηκε ανεπανόρθωτα, με αποτέλεσμα την εξαγορά της από την UBS το 2023 υπό καθεστώς πίεσης – ένα θεσμικό σοκ για την ελβετική οικονομία.

Η Activision Blizzard αντιμετώπισε σοβαρές καταγγελίες για σεξουαλική παρενόχληση, διακρίσεις και τοξική εργασιακή κουλτούρα. Η εταιρεία τέθηκε στο στόχαστρο ρυθμιστικών αρχών, οι εργαζόμενοι προχώρησαν σε απεργίες και η δημόσια κατακραυγή ανάγκασε τη διοίκηση σε ριζικές αλλαγές. Η διαπραγματευτική της δύναμη υποβαθμίστηκε κατά την εξαγορά της από τη Microsoft, καθιστώντας την κουλτούρα οικονομικό ζήτημα στρατηγικής σημασίας.

Η Meta (Facebook) βρέθηκε στο επίκεντρο διεθνούς κατακραυγής μετά τις αποκαλύψεις της whistleblower Frances Haugen. Τα Facebook Papers ανέδειξαν ότι η εταιρεία διέθετε εσωτερικά δεδομένα για τις αρνητικές επιπτώσεις των αλγορίθμων της στην ψυχική υγεία των εφήβων, ωστόσο επέλεξε να μην παρέμβει ουσιαστικά.

Οι ακροάσεις στο Κογκρέσο και η πτώση της μετοχής πάνω από 25% κατέδειξαν ότι η εταιρική κουλτούρα –μέσα από το πώς κινητοποιεί, αξιολογεί και κατευθύνει τους ανθρώπους της– μετατρέπεται σε πηγή στρατηγικού και διακυβερνητικού ρίσκου.

Το δυστύχημα στα Τέμπη αποτελεί ίσως την πιο δραματική εγχώρια απόδειξη της σημασίας της κουλτούρας και της διακυβέρνησης ανθρώπινου κεφαλαίου ως κρίσιμου πεδίου εποπτείας. Πίσω από τις τεχνικές ανεπάρκειες, αποκαλύφθηκαν θεμελιώδεις οργανωσιακές αδυναμίες: αδιαφανείς τοποθετήσεις, ασαφείς ρόλοι, ελλιπής κουλτούρα πρόληψης και εκπαίδευσης, απουσία αξιολόγησης και θεσμικής λογοδοσίας. Όταν τέτοια ζητήματα μένουν εκτός της ατζέντας του Διοικητικού Συμβουλίου, το ρίσκο μετατρέπεται σε υπαρξιακή απειλή — για τη φήμη, τη βιωσιμότητα, αλλά ακόμα και για την ανθρώπινη ζωή.

Όλες οι παραπάνω περιπτώσεις έχουν έναν κοινό παρονομαστή: η κρίση δεν προκλήθηκε από εξωτερικούς κινδύνους, αλλά από εσωτερικά ελλείμματα — στην κουλτούρα, στη διακυβέρνηση του ανθρώπινου κεφαλαίου και στους μηχανισμούς θεσμικής εποπτείας.

Σε ώριμες αγορές, η εταιρική κουλτούρα δεν αντιμετωπίζεται πλέον ως άυλη διάσταση, αλλά ως παράγοντας στρατηγικού ρίσκου και επιρροής. Έχει μετατοπιστεί στον πυλώνα της εταιρικής διακυβέρνησης, επηρεάζοντας άμεσα την εφαρμογή της στρατηγικής και τη μακροπρόθεσμη αξία. Δεν είναι τυχαίο ότι το Ηνωμένο Βασίλειο έχει ενσωματώσει την παρακολούθηση της κουλτούρας στον Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης (UK Corporate Governance Code), ως εποπτική ευθύνη του διοικητικού συμβουλίου.

Παράλληλα, αρκετοί διεθνείς οργανισμοί επανασχεδιάζουν το μοντέλο διακυβέρνησής τους: συγχωνεύουν τις επιτροπές RemCo και NomCo σε “People & Culture Committees”, θεσμοθετούν “shadow executive committees” με ευρύτερη συμμετοχή και ενισχύουν τους μηχανισμούς θεσμικής λογοδοσίας. Το μήνυμα είναι σαφές: η κουλτούρα και η διακυβέρνηση ανθρώπινου κεφαλαίου αποτελούν κρίσιμα πεδία στρατηγικής εποπτείας, στο επίκεντρο των ευθυνών κάθε σύγχρονου διοικητικού συμβουλίου.

Ποιος είναι ο ρόλος των ελληνικών διοικητικών συμβουλίων σε αυτό το μεταβαλλόμενο τοπίο; Αρκετά διοικητικά συμβούλια αναγνωρίζουν τη σημασία της κουλτούρας και της διακυβέρνησης του ανθρώπινου δυναμικού. Πόσα όμως έχουν κινηθεί πέρα από τη ρητορική, έχοντας μετατρέψει αυτή την αναγνώριση σε πράξη με θεσμικά εργαλεία και ουσιαστική εποπτεία;

Σε ένα περιβάλλον αυξανόμενης πολυπλοκότητας, η παθητική παρακολούθηση κάποιων δεικτών δεν επαρκεί. Απαιτείται ουσιαστική κατανόηση από τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου των δυναμικών που διαμορφώνουν τις συμπεριφορές, τις σχέσεις και την ηγεσία εντός του οργανισμού — και ενεργός εμπλοκή στην εποπτεία αυτών των θεμάτων, ως κρίσιμων παραγόντων αποτελεσματικής διακυβέρνησης και βιωσιμότητας.

Ίσως ήρθε η στιγμή τα διοικητικά συμβούλια στη χώρα μας να αναστοχαστούν τον ρόλο τους — υπό το πρίσμα όσων μας δίδαξαν οι αποτυχίες του παρελθόντος και οι διεθνείς εξελίξεις στην εταιρική διακυβέρνηση.

* Η Αγγέλικα Τζέμου είναι επικεφαλής Ανθρώπινου Δυναμικού και εκτελεστικό μέλος Διοικητικού Συμβουλίου πολυεθνικής εταιρείας στην Ελλάδα