Στη σκιά του Brexit οι «αντισυστημικοί» κατακτούν το Νότο!

Το γεγονός ότι η παγκόσμια προσοχή είναι στραμμένη στο επερχόμενο βρετανικό δημοψήφισμα είναι δικαιολογημένο. Μια ψήφος υπέρ της αποχώρησης της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση θα δημιουργούσε πολιτικά και οικονομικά σοκ σε όλον τον κόσμο. Όμως, ασχέτως του αποτελέσματος του βρετανικού δημοψηφίσματος, τα γεγονότα στη Νότια Ευρώπη θα συνεχίσουν να πιέζουν την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Μια από τις πιο αξιοσημείωτες συνέπειες της ευρωπαϊκής κρίσης είναι η άνοδος των «αντισυστημικών» κομμάτων σε όλη την Ευρώπη. Αυτό που ξεκίνησε ως μια χρηματοπιστωτική κρίση πριν από οκτώ χρόνια, εξελίχθηκε γρήγορα σε μια οικονομική κρίση και κρίση ανεργίας.

Η χαμηλή οικονομική ανάπτυξη και η υψηλή ανεργία «έθρεψαν» τη λαϊκή δυσπιστία έναντι των πολιτικών κομμάτων του κατεστημένου και οδήγησαν σε άνοδο νέων πολιτικών δυνάμεων, που αμφισβητούν την παραδοσιακή ηγεσία.

Αυτό το Σαββατοκύριακο, διάφορα γεγονότα σε Ιταλία και Ισπανία έδειξαν με έμφαση την έκταση με την οποία το αντισυστημικό αίσθημα απειλεί την πολιτική τάξη σε ορισμένες από τις μεγαλύτερες οικονομίες της ευρωζώνης, ενόψει κρίσιμων εκλογών σε κάθε χώρα.

Στην Ιταλία, το αντισυστημικό Κίνημα των Πέντε Αστέρων κέρδισε τις δημοτικές εκλογές της 19ης Ιουνίου στη Ρώμη και στο Τορίνο, μια από τις μεγαλύτερες πόλεις του βιομηχανικού Βορρά. Δύο υποψήφιοι με ελάχιστη προηγούμενη εμπειρία στην πολιτική, η Βιρτζίνια Ράτζι στη Ρώμη και η Κιάρα Απεντίνο στο Τορίνο, κέρδισαν εύκολα τους έμπειρους αντιπάλους τους από την κυβερνώσα κεντρο-αριστερά.

Αν και το Δημοκρατικό Κόμμα του πρωθυπουργού Ματέο Ρέντσι κατάφερε να κερδίσει σε μεγάλες πόλεις όπως το Μιλάνο και η Μπολόνια, ωστόσο το κυβερνών κόμμα της Ιταλίας χάνει στήριξη. Μετά την ψηφοφορία, ο Ρέντσι παραδέχθηκε πως οι δημοτικές εκλογές ήταν απογοητευτικές, ενώ αναγκάστηκε ακόμα και να διαψεύσει φήμες περί παραίτησής του.

Η νίκη στη Ρώμη αποτελεί ορόσημο για το Κίνημα των Πέντε Αστέρων, ένα κόμμα που χαίρει σχετικά ισχυρής στήριξης αλλά μέχρι τώρα διοικεί μόνο μια «χούφτα» μικρών και μεσαίων κωμοπόλεων. Η διαχείριση της χαοτικής πρωτεύουσας της Ιταλίας θα αποδειχθεί δύσκολη. Αν το Κίνημα των Πέντε Αστέρων δεν ανταποκριθεί στις προσδοκίες, οι προοπτικές του σε εθνικό επίπεδο θα υποστούν πλήγμα.

Αν και η προσοχή του Κινήματος των Πέντε Αστέρων επικεντρώνεται κυρίως στο να επικρίνει τα mainstream πολιτικά κόμματα, ωστόσο έχει επίσης υποσχεθεί να εισαγάγει μια καθολική στήριξη εισοδήματος, να μειώσει τη φορολογία για τις μικρές επιχειρήσεις και να θεσπίσει αυστηρότερες ποινές για τη διαφθορά.

Μοιράζεται το ισχυρό αντισυστημικό του μήνυμα με άλλα ευρωπαϊκά κόμματα διαμαρτυρίας, όμως δεν έχει αντιμεταναστευτική ατζέντα (οι περισσότερες αντιμεταναστευτικές ψήφοι πάνε στη Λέγκα του Βορρά). Από την άλλη πλευρά, στηρίζει ορισμένες ευρωσκεπτικιστικές απόψεις: ο ηγέτης του κόμματος, Μπέπε Γκρίλο, έχει υποσχεθεί ότι θα διενεργήσει δημοψήφισμα για τη συμμετοχή της χώρας στην ευρωζώνη, στην περίπτωση που το κόμμα του κερδίσει στις γενικές εκλογές.

Οι ισχυρές επιδόσεις του Κινήματος των Πέντε Αστέρων στις 19 Ιουνίου αποτελούν προειδοποίηση για τα παραδοσιακά κόμματα της Ιταλίας. Τον Οκτώβριο, η Ιταλία θα διενεργήσει δημοψήφισμα για τη συνταγματική μεταρρύθμιση που ενέκρινε πέρυσι η Βουλή, η οποία θα συγκεντρώσει την εξουσία στην κάτω Βουλή, σε βάρος της Γερουσίας. Ο Ρέντσι έχει δηλώσει πως θα παραιτηθεί, αν οι Ιταλοί ψηφίσουν κατά των μεταρρυθμίσεών του.

Καθώς πλησιάζει το δημοψήφισμα, ο πρωθυπουργός πιθανότατα θα προσπαθήσει να ενισχύσει τη δημοφιλία του κόμματός του με υποσχέσεις για μεγαλύτερες δημόσιες δαπάνες και περικοπές φόρων. Αυτό θα μπορούσε να φέρει για μια ακόμα φορά τη Ρώμη σε πορεία σύγκρουσης με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Θα μπορούσε επίσης να αναζωπυρώσει τις αμφιβολίες αναφορικά με την ευρωστία της ιταλικής οικονομίας, ιδιαίτερα αφού οι αμφιβολίες για τις ιταλικές τράπεζες δεν έχουν εξαλειφθεί τελείως. Αν ο Ρέντσι χάσει το δημοψήφισμα, ίσως τηρήσει τον λόγο του και παραιτηθεί -κάτι που θα οδηγούσε σε κλιμάκωση του ανταγωνισμού μεταξύ του Κινήματος των Πέντε Αστέρων, της ευρωσκεπτικιστικής δεξιάς και του Δημοκρατικού Κόμματος.

Ερχονται οι ισπανικές εκλογές

Το αντισυστημικό αίσθημα είναι ισχυρό και στην Ισπανία, όπου στις 26 Ιουνίου πραγματοποιούνται για δεύτερη φορά μέσα σε έξι μήνες γενικές εκλογές. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως το αριστερό Unidos Podemos (ένας συνασπισμός μεταξύ του Podemos και της Ενωμένης Αριστεράς) κερδίζει δυναμική.

Σύμφωνα με δημοσκόπηση της Metroscopia που δημοσιοποιήθηκε στην El Pais στις 18 Ιουνίου, το κυβερνών Λαϊκό Κόμμα του προσωρινού πρωθυπουργού Μαριάνο Ραχόι θα λάβει το 29% των ψήφων ενώ το Unidos Podemos γύρω στο 26%. Οι προηγούμενες εκλογές οδήγησαν σε μια κατακερματισμένη βουλή, στην οποία δεν μπορούσε να επικρατήσει καμία συμμαχία ώστε να σχηματιστεί κυβέρνηση. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν πως οι επόμενες εκλογές θα οδηγήσουν σε παρόμοιο σκηνικό.

Αυτό θα έφερνε το Σοσιαλιστικό Κόμμα (που τώρα είναι τρίτο) στην αμήχανη θέση να πρέπει να επιλέξει ποιον θα στηρίξει. Αν οι Σοσιαλιστές στηρίξουν το Λαϊκό Κόμμα, τον παραδοσιακό αντίπαλό τους, τότε πιθανότατα θα χάσουν την αξιοπιστία τους στο εκλογικό τους σώμα. Αν στηρίξουν το Unidos Podemos, οι Σοσιαλιστές θα μπορούσαν να απορροφηθούν από τη νέα υπολογίσιμη δύναμη της κεντροαριστεράς.

Η Ελλάδα προσφέρει ένα ενδιαφέρον προηγούμενο από αυτήν την άποψη: το 2012, το κεντροαριστερό ΠΑΣΟΚ επέλεξε να εισέλθει σε μια μεγάλη συμμαχία με τον παραδοσιακό αντίπαλό του, την κεντροδεξιά Νέα Δημοκρατία. Το αποτέλεσμα ήταν μια δραματική πτώση της στήριξης προς το ΠΑΣΟΚ και η εδραίωση του «αντισυστημικού» ΣΥΡΙΖΑ ως της κύριας δύναμης του αριστερού χώρου.

Οι Podemos, όπως και το Κίνημα των Πέντε Αστέρων, «γεννήθηκαν» εν μέσω της οικονομικής ύφεσης, της αυξανόμενης ανεργίας και της ευρείας δυσπιστίας έναντι των παραδοσιακών πολιτικών κομμάτων. Τους τελευταίους μήνες, το κόμμα έχει αμβλύνει τη στάση του σε αρκετά ζητήματα, προκειμένου να αυξήσει την ελκυστικότητά του για τους μετριοπαθείς ψηφοφόρους. Για παράδειγμα, οι Podemos δεν κάνουν πλέον προεκλογική εκστρατεία με την υπόσχεση της επαναδιαπραγμάτευσης του δημόσιου χρέους της Ισπανίας. Όμως, το κόμμα έχει υποσχεθεί σημαντικά υψηλότερες δημόσιες δαπάνες και φόρους σε εταιρείες και εύπορους πολίτες. Το κόμμα έχει επίσης υποσχεθεί να ενώσει τις δυνάμεις του με την Πορτογαλία και την Ελλάδα (που έχουν αριστερές κυβερνήσεις), για να πιέσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση να εισαγάγει επεκτατικές οικονομικές πολιτικές.

Όμως η βασική πρόκληση της Ισπανίας αυτή τη στιγμή δεν είναι απλά μια ισχυρή επίδοση του Unidos Podemos. Το πιο σημαντικό είναι πως η χώρα κινδυνεύει να εισέλθει σε μια ακόμα περίοδο πολιτικής αβεβαιότητας και εύθραυστων κυβερνήσεων. Και, όπως και στην Ιταλία, η αβεβαιότητα για το βρετανικό δημοψήφισμα έχει οδηγήσει σε μικρή άνοδο των αποδόσεων των ισπανικών ομολόγων. Μια ψήφος της Βρετανίας υπέρ της παραμονής στην ΕΕ θα καθησύχαζε προσωρινά τις αγορές, όμως η πολιτική αβεβαιότητα σε Ισπανία και Ιταλία θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε νέα αστάθεια, θέτοντας σε δοκιμασία την υπόσχεση της ΕΚΤ να κάνει «ό,τι χρειαστεί» για να προστατεύσει την ευρωζώνη.

Οι ισπανικές εκλογές τον Ιούνιο και το ιταλικό δημοψήφισμα τον Οκτώβριο θα ανοίξουν την πόρτα για σημαντικά κέρδη για τα αντισυστημικά κόμματα. Αν και τα κόμματα της Νότιας Ευρώπης δεν είναι τόσο αντιευρωπαϊκά όσο τα αντίστοιχα της Βόρειας Ευρώπης, ωστόσο αντιτίθενται στα μέτρα λιτότητας που επέβαλαν τα κατεστημένα κόμματα υπό την πίεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των αγορών. Η ανάπτυξή τους επιβεβαιώνει το χάσμα μεταξύ των πολιτικών που κρίθηκαν απαραίτητες για την οικονομική ανάκαμψη και αυτών που απαιτούσε ο λαός.

Η Ιταλία και η Ισπανία πρόσφατα επέστρεψαν στην οικονομική ανάπτυξη και η ανεργία μειώνεται σταδιακά. Όμως η λαϊκή δυσαρέσκεια έναντι των κομμάτων του κατεστημένου διατηρείται, και τα κόμματα που αμφισβητούν το κατεστημένο θα συνεχίσουν να παίζουν ρόλο-κλειδί για πολλά ακόμα χρόνια.

Εν τω μεταξύ, η Βόρεια Ευρώπη αντιμετωπίζει τις δικές της «αντισυστημικές» δυνάμεις, που επικρίνουν αρκετές πτυχές της ευρωπαϊκής ενοποίησης και σε ορισμένες περιπτώσεις θέλουν να κόψουν τους δεσμούς με τις οικονομίες του Νότου. Οι δυνάμεις αυτές, μαζί με τα αντισυστημικά κόμματα του Νότου, θα συμβάλουν στις συνεχιζόμενες εντάσεις μεταξύ της Βόρειας και της Νότιας Ευρώπης, κάνοντας ακόμα πιο δύσκολη την εύρεση κοινού εδάφους μεταξύ των δύο περιοχών.