Τι σημαίνουν οι «εξορμήσεις» Γαλλίας-Ρωσίας στην Αφρική

Τα ταξίδια του Γάλλου προέδρου Emmanuel Macron και του υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας Sergey Lavrov σε χώρες της Κεντρικής Αφρικής στα τέλη Ιουλίου έδειξαν τον ενδιαφέρον του Παρισιού και της Μόσχας για την περιοχή, που θα δώσει στα κράτη αυτά την ευκαιρία να εξασφαλίσουν παραχωρήσεις και από τους δυο.

Στις 25 Ιουλίου, ο Macron έφτασε στην Yaounde για συναντήσεις με τον πρόεδρο του Καμερούν Paul Biya, εκκινώντας την πρώτη περιοδεία του Γάλλου προέδρου στην Αφρική από τότε που επανεξελέγη τον Απρίλιο. Το προηγούμενο βράδυ, ο πρόεδρος της Δημοκρατίας του Κογκό Denis Sassou-Nguesso υποδέχθηκε τον Serey Lavrov στο προεδρικό του ησυχαστήριο, προτού ο Lavrov ταξιδέψει στην Καμπάλα στις 26 Ιουλίου, όπου συναντήθηκε με τον πρόεδρο της Ουγκάντα Yoweri Museveni.

Το ταξίδι του Lavrov ξεκίνησε με τη δημοσιοποίηση άρθρου γνώμης σε πολλά από τα μέσα ενημέρωσης της αφρικανικής ηπείρου, με το οποίο επέρριπτε στη Δύση ευθύνες για την επισιτιστική ανασφάλεια που αντιμετωπίζουν οι αφρικανικές χώρες. Ο Macron, ωστόσο, απέρριψε δημοσίως τα σχόλιά του ως «ανοησίες», με τον Γάλλο πρόεδρο να κατηγορεί στη συνέχεια τη Ρωσία πως χρησιμοποιεί τα τρόφιμα ως «όπλο πολέμου».

Κατά τη διάρκεια της συνάντησής του με τον Sassou-Nguesso, ο Lavrov φέρεται να επανέλαβε τις διαβεβαιώσεις ότι η Ρωσία δεν θα εμποδίσει τις εξαγωγές σιταριού από την ουκρανική Μαύρη Θάλασσα (διαβεβαίωση που είχε σκοπό να κατευνάσει τις ανησυχίες των περισσότερων αφρικανικών χωρών για την πιθανή επιδείνωση της παγκόσμιας επισιτιστικής κρίσης), επιβεβαίωσε την υποστήριξη της Lukoil για κατασκευή αγωγού μεταξύ Brazzaville και Pointe-Noire, και ανακοίνωσε μια διάσκεψη στα τέλη Σεπτεμβρίου για τις ρωσικές επενδύσεις στη Δημοκρατία του Κονγκό.

Στην Ουγκάντα, ο Museveni επαίνεσε τις σχέσεις με τη Μόσχα και υποδήλωσε ότι η Ρωσία «δεν έκανε λάθος» εισβάλλοντας στην Ουκρανία. Ο γιος του Museveni και υποψήφιος διάδοχος του, ο Muhoozi Kainerugaba, έχει εκφράσει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την ισχυρή υποστήριξη για την εισβολή του Ρώσου προέδρου Vladimir Putin στην Ουκρανία.

Αυτό το διπλωματικό «μπαλέτο» υπογραμμίζει το ενδιαφέρον τόσο της Γαλλίας όσο και της Ρωσίας για την Κεντρική Αφρική, που αναμένεται να εντείνει τον ανταγωνισμό μεταξύ του Παρισιού και της Μόσχας στην περιοχή με επίκεντρο την ασφάλεια, τις επενδύσεις και τις προμήθειες τροφίμων. Η Ρωσία θα επιδιώξει να ενισχύσει τις σχέσεις της με τις αφρικανικές χώρες που έχουν τηρήσει ουδέτερη στάση απέναντι στην εισβολή της στην Ουκρανία.

Η Μόσχα θα μπορούσε να ανταμείψει αυτές τις χώρες με πρόσθετες εξαγωγές δημητριακών, συμφωνίες όπλων ή περαιτέρω ρωσικές επενδύσεις — ιδίως στον τομέα της εξόρυξης, των υδρογονανθράκων, του γεωργικού εξοπλισμού και των πυρηνικών. Η ενίσχυση των σχέσεών της με τις αφρικανικές χώρες θα επιτρέψει στη Ρωσία να δείξει ότι δεν είναι διεθνώς απομονωμένη παρά τις δυτικές κυρώσεις, διασφαλίζοντας παράλληλα τη συνεχή ουδετερότητά τους (αν όχι την υποστήριξή τους) κατά τη διάρκεια κρίσιμων ψηφοφοριών στον ΟΗΕ.

Η Γαλλία, εν τω μεταξύ, αναμένεται να αντιμετωπίσει το αφήγημα της Ρωσίας βοηθώντας τις χώρες της περιοχής να αντιμετωπίσουν την παγκόσμια επισιτιστική κρίση, καθώς και διαφοροποιώντας τις διμερείς συνεργασίες της σε νέους τομείς, όπως η εκπαίδευση και η ψηφιακή τεχνολογία. Το Παρίσι θα προσπαθήσει επίσης να ενισχύσει τους τοπικούς κανονισμούς στα κράτη της Κεντρικής Αφρικής για να διασφαλίσει ότι οι γαλλικές εταιρείες λειτουργούν σε ίσους όρους ανταγωνισμού με τις ρωσικές και κινεζικές αντίστοιχες εταιρείες.

Η πρώτη προεδρική θητεία του Macron χαρακτηρίστηκε από μια εστίαση στην περιοχή Σαχέλ και από τις προσπάθειες προσέγγισης των αγγλόφωνων αφρικανικών χωρών. Ωστόσο, η επιλογή του να ταξιδέψει πρώτα στο Καμερούν μετά την πρόσφατη επανεκλογή του υποδηλώνει ότι η δεύτερη θητεία του πιθανότατα θα τον δει να ανανεώνει τις διπλωματικές προσπάθειες της Γαλλίας στις πρώην αποικίες της, όπου το Παρίσι εξακολουθεί να διατηρεί μεγάλη επιρροή. Αυτό θα ισχύει ιδιαίτερα στην Κεντρική Αφρική, όπου η Ρωσία αμφισβητεί ολοένα και περισσότερο τη γαλλική επιρροή, όπως αποδεικνύεται από την παρουσία της ΟμάδαςWagner στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία και την υπογραφή αμυντικής συμφωνίας της Μόσχας με το Καμερούν τον Απρίλιο.

Τα συμφέροντα της Γαλλίας και της Ρωσίας στην Κεντρική Αφρική διαφέρουν σε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, συμπεριλαμβανομένης της διακυβέρνησης και της εξόρυξης. Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι αυτά τα συμφέροντα δεν θα επικαλύπτονται ποτέ - ειδικά σε αντιτρομοκρατικές πρωτοβουλίες εναντίον ομάδων όπως η Μπόκο Χαράμ και το Ισλαμικό Κράτος στη Δυτική Αφρική (ISWAP), τις οποίες τόσο το Παρίσι όσο και η Μόσχα αντιλαμβάνονται ως απειλές.

Το ταξίδι του Macron στο Καμερούν τον βοήθησε να προωθήσει έντονα την πρωτοβουλία Food and Agricultural Resilience (FARM), η οποία επιδιώκει να μετριάσει την αυξανόμενη επισιτιστική ανασφάλεια μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, μεταξύ άλλων με την αύξηση της γεωργικής παραγωγής στην Αφρική και τη Μέση Ανατολή, αυξάνοντας τις αποδόσεις των καλλιεργειών και την ενίσχυση της τοπικής παραγωγής λιπασμάτων.

Για να αυξήσει την απήχησή της στην περιοχή, η Γαλλία πρόκειται να ενισχύσει τις πρωτοβουλίες της πολιτικής Choose Africa και Digital Africa, οι οποίες αντίστοιχα στοχεύουν στην υποστήριξη των μικρών επιχειρήσεων και της ψηφιακής καινοτομίας στην ήπειρο.

Τα κράτη της Κεντρικής Αφρικής πιθανότατα θα προσπαθήσουν να αξιοποιήσουν το ενδιαφέρον της Ρωσίας για να μεγιστοποιήσουν τις επενδύσεις και τις δεσμεύσεις ασφάλειας τόσο από τη Μόσχα όσο και από τη Δύση. Οι χώρες της περιοχής δεν έχουν σαφές συμφέρον να δεσμευτούν συμμαχικά με τη Ρωσία, καθώς αυτό θα μείωνε την ικανότητά τους να αποσπάσουν περαιτέρω δεσμεύσεις από τη Γαλλία και θα περιέπλεκε τις σχέσεις τους με τους δυτικούς χορηγούς, οι οποίοι παραμένουν βασικοί για τις τοπικές οικονομίες. Η απουσία πιεστικών ρωσικών συμφερόντων στην Αφρική και ο συνεχιζόμενος πόλεμος στην Ουκρανία θα μειώσουν επίσης την όρεξη της Μόσχας για νέες μεγάλες επενδύσεις και συμφωνίες όπλων στην περιοχή, κάτι που πιθανότατα θα οδηγήσει τη Ρωσία να συνεχίσει να ευνοεί τη χαμηλού κόστους στρατηγική της στον πόλεμο πληροφοριών. Όμως, παρά την περιορισμένη ικανότητα της Μόσχας να προχωρήσει σε μεγάλες επενδύσεις στην Αφρική, η συνεχιζόμενη υποκίνηση των αντιαποικιακών παραπόνων της θα παραμείνει σοβαρό πρόβλημα για τη Γαλλία, την οποία το Παρίσι θα προσπαθήσει να αντιμετωπίσει αυτή τη ζημιά στη φήμη αυξάνοντας τη δική του ασφάλεια και οικονομική ανάμειξη στην Κεντρική Αφρική . Ωστόσο, η εξισορρόπηση μεταξύ Δύσης και Ρωσίας θα μπορούσε να μετατραπεί σε πρόκληση για τους τοπικούς Αφρικανούς ηγέτες, εάν το αντιγαλλικό αίσθημα αναπτυχθεί αμείωτα και δημιουργήσει πρόσθετους κινδύνους για την ασφάλεια, την οικονομία και τη φήμη για τις γαλλικές και, σε μικρότερο βαθμό, τις δυτικές εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή.