Σε ποιους και γιατί κλειδώνει τον ΑΦΜ η ΑΑΔΕ, τι αλλάζει το ΣτΕ

Για 126 εμπόρους, η ΑΑΔΕ πέρυσι προχώρησε σε απενεργοποίηση του ΑΦΜ τους. Από το 2019 έως και το 2024, ο ΑΦΜ κλείδωσε για 796 φορολογούμενους.

Πρόκειται κυρίως για εξαφανισμένους εμπόρους που συνδέονται με ενδοκοινοτική απάτη στον ΦΠΑ, μέσω τριγωνικών συναλλαγών και απάτης τύπου καρουσέλ, αλλά και εμπλεκόμενους σε υποθέσεις πλαστών και εικονικών στοιχείων. Είναι αυτές οι περιπτώσεις στις οποίες η ΑΑΔΕ κάνει χρήση των ισχυουσών διατάξεων νόμου, περί δυνατότητας απενεργοποίησης ΑΦΜ σε περίπτωση φοροδιαφυγής και οι οποίες κρίθηκε από το ΣτΕ ότι είναι αντισυνταγματικές.

Η απόφαση της Ολομέλειας ορίζει ότι οι διατάξεις του άρθρου 11 παρ. 4 περ. α και παρ. 10 περ. δ του ν. 4174/2013, κατά το μέρος που προβλέπουν τη δυνατότητα αναστολής της χρήσης ή απενεργοποίησης του ΑΦΜ σε περίπτωση φοροδιαφυγής και παρέχουν νομοθετική εξουσιοδότηση προς τον Διοικητή της ΑΑΔΕ για τον ορισμό περιπτώσεων αναστολής ή απενεργοποίησης του ΑΦΜ και των συνεπειών της αναστολής και της απενεργοποίησης, αντίκεινται στο άρθρο 43 παρ. 2 περ. β του Συντάγματος, ερμηνευόμενο σε συνδυασμό με τα άρθρα 5 παρ. 1 και 25 παρ. 1 του Συντάγματος.

Και τούτο, διότι η αναστολή χρήσης ή η απενεργοποίηση του ΑΦΜ λόγω φοροδιαφυγής συνιστά βαθιά επέμβαση στην οικονομική ζωή του εν λόγω φορολογούμενου, φυσικού ή νομικού προσώπου, η οποία κατ’ ουσίαν ισοδυναμεί με απαγόρευση άσκησης της οικονομικής δραστηριότητας. Η ρύθμιση του νόμου δεν περιέχει την αναγκαία, λόγω της σημασίας του ρυθμιζόμενου ζητήματος, ουσιαστική ρύθμιση, η οποία πρέπει να περιλαμβάνει το βασικό πλαίσιο, σύμφωνα με τις επιταγές της αρχής του κράτους δικαίου, με την πρόβλεψη των αναγκαίων εγγυήσεων και τήρηση της αρχής της αναλογικότητας, αλλά συνιστά κατ’ ουσίαν εν λευκώ εξουσιοδότηση προς τον Διοικητή της ΑΑΔΕ για τη ρύθμιση των εν λόγω θεμάτων σε περίπτωση φοροδιαφυγής, εφόσον δεν τίθενται όρια στην αρμοδιότητά του.

Τα επόμενα βήματα

Σύμφωνα με νομικούς κύκλους, η απόφαση του ΣτΕ δεν κρίνει αντισυνταγματικό το μέτρο της απενεργοποίησης ΑΦΜ, αλλά θεωρεί πως οι ισχύουσες διατάξεις στερούνται των αναγκαίων προϋποθέσεων και σαφούς πλαισίου εφαρμογής. Η εκτίμηση αυτή ενισχύεται από τη διατύπωση σύμφωνα με την οποία «η ρύθμιση του νόμου δεν περιέχει την αναγκαία, λόγω της σημασίας του ρυθμιζόμενου ζητήματος, ουσιαστική ρύθμιση, η οποία πρέπει να περιλαμβάνει το βασικό πλαίσιο, σύμφωνα με τις επιταγές της αρχής του κράτους δικαίου, με την πρόβλεψη των αναγκαίων εγγυήσεων και τήρηση της αρχής της αναλογικότητας, αλλά συνιστά κατ’ ουσίαν εν λευκώ εξουσιοδότηση προς τον Διοικητή της ΑΑΔΕ για τη ρύθμιση των εν λόγω θεμάτων σε περίπτωση φοροδιαφυγής, εφόσον δεν τίθενται όρια στην αρμοδιότητά του».

Η αλήθεια είναι πως οι ισχύουσες διατάξεις είναι ασαφείς. Ορίζουν πως η Φορολογική Διοίκηση δύναται να αναστέλλει τη χρήση Αριθμού Φορολογικού Μητρώου ή να προβαίνει σε απενεργοποίηση αυτού, εάν υφίστανται αντικειμενικά στοιχεία τα οποία υποδηλώνουν ότι ο φορολογούμενος έχει παύσει να ασκεί οικονομική δραστηριότητα ή ότι διαπράττει φοροδιαφυγή ή ότι παραβιάζει ή παραποιεί ή επεμβαίνει κατά οποιονδήποτε τρόπο στη λειτουργία των φορολογικών ηλεκτρονικών μηχανισμών ή ότι έχει δηλώσει ψευδή ή ανακριβή στοιχεία για την απόκτησή του ή έχει εγγραφεί στο φορολογικό μητρώο περισσότερες φορές. Ο φορολογούμενος έχει σε κάθε περίπτωση το δικαίωμα να αποδείξει ότι δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις του προηγούμενου εδαφίου.

Δεν περιγράφονται με σαφήνεια ούτε στο νόμο ούτε σε εφαρμοστικές αποφάσεις (σχετική απόφαση ΠΟΛ 1200/2015) τα όρια φοροδιαφυγής πάνω από τα οποία η Φορολογική Διοίκηση μπορεί να προχωρά σε απενεργοποίηση ΑΦΜ, συγκεκριμένες προϋποθέσεις και λεπτομέρειες, δίνοντας τη δυνατότητα στο ΣτΕ να κάνει λόγο για εν λευκώ εξουσιοδότηση.

Αυτή ακριβώς είναι και η αναμενόμενη κατεύθυνση του οικονομικού επιτελείου. Η συμπλήρωση των ισχυουσών διατάξεων με συγκεκριμένες προϋποθέσεις απενεργοποίησης των ΑΦΜ, διαχωρισμό ανάμεσα σε φυσικά και νομικά πρόσωπα, σαφή περιγραφή των επιπτώσεων απενεργοποίησης του ΑΦΜ, χρονικό διάστημα ισχύος, προϋποθέσεις πιθανής επανενεργοποίησης.

Αρμόδιες πηγές σημειώνουν πως το μέτρο έως σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως σε περιπτώσεις εξαφανισμένων εμπόρων αλλά και σε περιπτώσεις πλαστών και εικονικών στοιχείων και παραπέμπουν στα απολογιστικά στοιχεία της ΑΑΔΕ για το 2024. Σύμφωνα με αυτά, το 2024 οι ΥΕΔΔΕ ολοκλήρωσαν 156 έρευνες ΦΠΑ, καλύπτοντας τον ετήσιο στόχο των 155 ερευνών, ενώ η εντοπισθείσα παραβατικότητα ανήλθε σε 80,8%.

Από τη διενέργεια των ανωτέρω ερευνών προέκυψαν 126 περιπτώσεις εντοπισμού εξαφανισμένων εμπόρων, που συνδέονται με ενδοκοινοτική απάτη στον ΦΠΑ και ακολούθησε η διαδικασία απενεργοποίησης του κοινοτικού τους ΑΦΜ. Κατά το 2024, τα προσδιορισθέντα διαφυγόντα έσοδα από τις περιπτώσεις εντοπισμού εξαφανισμένων εμπόρων ανήλθαν σε 18,9 εκατ. ευρώ.