Κοινό μέτωπο κατασκευαστών - μελετητών για ριζικές αλλαγές στα έργα

Μνημόνιο Συναντίληψης με στόχο την κοινή προώθηση μιας στρατηγικής μεταρρυθμίσεων στον κατασκευαστικό κλάδο, ώστε να αντιμετωπιστούν τα πολυετή προβλήματα που απειλούν ακόμα και τις υγιείς επιχειρήσεις υπέγραψαν χθες οι διοικήσεις του Πανελληνίου Συνδέσμου Τεχνικών Εταιρειών (ΣΑΤΕ), του Συνδέσμου Ελληνικών Εταιρειών - Γραφείων Μελετών (ΣΕΓΜ) και του Συνδέσμου Τεχνικών Εταιρειών Ανωτέρων Τάξεων (ΣΤΕΑΤ).

Στην εκδήλωση που προηγήθηκε, παρουσιάστηκε με μελανά χρώματα η κατάσταση στην αγορά δημοσίων έργων καθώς και σειρά προτάσεων που έχουν επεξεργαστεί οι τρεις φορείς. Στους ομιλητές περιλαμβάνονταν ο πρόεδρος της Αρχής Εξέτασης Προδικαστικών Προσφυγών (Α.Ε.Π.Π.) Φώτιος Κατσίγιαννης, πρόεδρος Εφετών Διοικητικών Δικαστηρίων επί τιμή, καθώς και η κα Χρυσάνθη Χαραλαμποπούλου, πρόεδρος του 7ου Κλιμακίου της Α.Ε.Π.Π., η οποία αναφέρθηκε σε μια απόφαση (127/2018) που αφορά διαγωνισμούς οδοφωτισμού σε δήμους, θέμα με το οποίο έχει ασχοληθεί το Euro2day.gr. Στους χθεσινούς ομιλητές περιλαμβάνονταν και δύο πρώην γενικοί γραμματείς του υπουργείου Υποδομών, οι κ.κ. Σέργιος Λαμπρόπουλος και Γιάννης Οικονομίδης, παρουσιάζοντας προτάσεις για τις αλλαγές που απαιτούνται για την ανάταξη του κλάδου καθώς και τη διεθνή εμπειρία.

Ο πρόεδρος του ΣΕΓΜ Κων/νος Καλλέργης παρουσίασε τη σημερινή κατάσταση στον τομέα των κατασκευών, ο πρόεδρος του ΣΤΕΑΤ Γιώργος Συριανός επικεντρώθηκε σε μία από τις κύριες πρωτοβουλίες της κοινής προσπάθειας για τη δημιουργία Εθνικού Συστήματος Τεχνικών Προδιαγραφών και Τιμολόγησης Εργων ώστε να αντιμετωπιστούν τα φαινόμενα των αδικαιολόγητα χαμηλών προσφορών (οι μεγάλες εκπτώσεις). Ο πρόεδρος του ΣΑΤΕ Γιώργος Βλάχος διάβασε το μνημόνιο που υπέγραψαν στη συνέχεια οι τρεις φορείς που εκπροσωπούν και το μεγαλύτερο τμήμα της αγοράς κατασκευών.

Ο πρόεδρος του Τεχνικού Επιμελητηρίου (ΤΕΕ) Γιώργος Στασινός χαιρέτησε την πρωτοβουλία και τόνισε πως είναι καιρός να σταματήσει ο κατακερματισμός στην εκπροσώπηση του κλάδου.

Στην ανάγκη προώθησης του θεσμού της διαιτησίας ή άλλων μεθόδων εξωδικαστικής επίλυσης διαφορών ώστε να επιταχύνεται η ανάθεση των έργων και η επίλυση διαφορών επικεντρώθηκε ο β’ αντιπρόεδρος του ΣΤΕΑΤ Εμμ. Βράιλας. «Έχουμε χρέος να αναγεννήσουμε τον κλάδο μέσα από τον σχεδιασμό και την υλοποίηση της νέας γενιάς έργων», είπε στο σύντομο χαιρετισμό του ο πρόεδρος του ΤΜΕΔΕ Κων/νος Μακέδος.

«Αλλάζουμε ή βουλιάζουμε»

«Αλλάζουμε ή βουλιάζουμε στον βούρκο που συνδημιουργήσαμε» ήταν το κεντρικό μήνυμα στην παρέμβαση του προέδρου του ΣΕΓΜ Κων/νου Καλλέργη. Ο κ. Καλλέργης τόνισε πως ο κατασκευαστικός κλάδος έχει υποστεί τις μεγαλύτερες συνέπειες από την πολυετή κρίση καθώς από το 7% του ΑΕΠ το 2007 περιορίζεται σήμερα στο 2% του ΑΕΠ, με τεράστια απώλεια αντικειμένου (η συνολική επενδυτική δαπάνη για κατασκευαστικά έργα από 33,6 δισ. το 2007 έχει περιοριστεί σε 9 δισ. το 2017, ενώ οι δημόσιες επενδύσεις συνεχώς πέφτουν με ετήσιο ρυθμό περί το 4%), με βαρύ τίμημα σε θέσεις εργασίας (περισσότερες από 200.000). Περισσότερο από το 20% των επιστημόνων που έχουν μεταναστεύσει είναι από τον κλάδο των μηχανικών.

Ο πρόεδρος του ΣΕΓΜ μίλησε για διαχρονική έλλειψη ενιαίου εθνικού στρατηγικού σχεδίου για τις υποδομές - κατασκευές, την ίδια στιγμή που εκπονούνται ξεχωριστά σχέδια π.χ. για τις μεταφορές, τα logistics. «Απουσιάζει η ενιαία προσέγγιση, ενός συνολικού σχεδίου υποδομών και κατασκευών, όταν τα υπόλοιπα κράτη της Ε.Ε. προωθούν ήδη σχέδια για την επόμενη προγραμματική περίοδο». Είναι χαρακτηριστικό πως «στα μέσα Οκτωβρίου το υπουργείο Υποδομών έβγαλε μια πρόταση και ζήτησε από κρατικούς φορείς να καταθέσουν όποια πρόταση θέλουν για να τους χρηματοδοτήσει μελέτες ωρίμανσης», χωρίς ενιαίο σχεδιασμό.

Επιπλέον, όπως τόνισε, παρά το νέο νόμο για τις δημόσιες προώθησεις, συνεχίζονται τα φαινόμενα περιοριστικών κριτηρίων, καταχρηστικών όρων που ευτελίζουν κάθε έννοια σοβαρότητας και λογικής. Ανεξέλεγκτες εκπτώσεις, απευθείας αναθέσεις μέσω διαδικασιών διαπραγμάτευσης, καθυστερήσεις στα έργα με μελέτη - κατασκευή, δημοπράτηση έργων ως προμήθειες ή υπηρεσίες, κατάχρηση διενέργειας συνοπτικών διαγωνισμών στον τομέα των μελετών, πλήρης αποτυχία των απευθείας αναθέσεων μέσω κλήρωσης, τουλάχιστον για τις μελετητικές υπηρεσίες».

Επίσης, παρά τη χρήση του ηλεκτρονικού συστήματος ΕΣΗΔΗΣ, δεν διαφαίνεται επιτάχυνση των διαγωνιστικών διαδικασιών και καταγράφεται συνέχιση της γραφειοκρατικής επιβάρυνσης των επιχειρήσεων, λόγω της αδυναμίας αυτόματης αναζήτησης των διαφόρων δικαιολογητικών, αφού τα πληροφοριακά συστήματα δεν συνδέονται.

Στα σοβαρά ζητήματα περιλαμβάνονται, επίσης, η αδυναμία πρόσβασης στο τραπεζικό σύστημα που ανεβάζει το κόστος χρηματοδότησης, η ανεπαρκής προώθηση και εφαρμογή σύγχρονων μορφών επίλυσης διαφορών. Τέλος, «ο εσωτερικός ανταγωνισμός έχει υπερβεί τα όρια που επιβάλλουν οι υγιής ανταγωνισμός, η δεοντολογία και η χρηστή επαγγελματική συμπεριφορά, ενώ οι δείκτες αδιαφάνειας, διαφθοράς και αθέμιτου ανταγωνισμού παραμένουν υψηλοί».

Σοβαρότατο ζήτημα αποτελεί «η έλλειψη σύγχρονων τεχνικών προδιαγραφών, έλλειψη ανάλυσης λειτουργικής αξίας κατά το σχεδιασμό των έργων, καθώς και αντικειμενική αδυναμία της δημόσιας διοίκησης για την άσκηση αποτελεσματικού ελέγχου των έργων και συνειδητή μη αξιοποίηση του ιδιωτικού τομέα».

Προτεραιότητα οι σύγχρονες προδιαγραφές και τιμές 

«Σήμερα ξέρουμε πως οι ασυνήθιστα χαμηλές προσφορές αποτελούν μάστιγα και αξιοποιούν τα αυθαίρετα τιμολόγια των εργασιών όπως έχουν προκύψει τα τελευταία χρόνια» τόνισε ο πρόεδρος του ΣΤΕΑΤ Γιώργος Συριανός. Όπως είπε, κάθε φορά η πολιτεία έπαιρνε μέτρα για τις υψηλές εκπτώσεις, αλλά μετά από λίγο εγκατέλειπε τη συγκεκριμένη ρύθμιση μέχρι να ξαναφτάσουμε στην ίδια κατάσταση. Κατά τον κ. Συριανό, «το φθηνό είναι ακριβό» με μεγάλα προβλήματα ποιότητας, χρόνου και απώλειας πόρων, που συνήθως καλύπτονται με εργολαβίες-σκούπα και μετά με μια ακόμα «σκούπα» κ.ο.κ.

Για τον πρόεδρο του ΣΤΕΑΤ, «τα σωστά τιμολόγια, οι σωστές αναλύσεις τιμών και οι σωστές προδιαγραφές. Αυτή είναι η αντικειμενική προσέγγιση του προβλήματος των ασυνήθιστα χαμηλών προσφορών». Αντί γι’ αυτό, όμως, σήμερα έχουμε «διαχείριση της μιζέριας» και «παρεμβάσεις συντήρησης μιας κατάστασης που από τη φύση της είναι οριακή ή με προσπάθειες να ελέγξουμε το αποτέλεσμα ενός διαγωνισμού από το τέλος».
Ο κ. Συριανός τόνισε πως ο ΣΑΤΕ και ο ΣΤΕΑΤ προωθούν από το 2009 το Εθνικό Σύστημα Τεχνικών Προδιαγραφών και Τιμολόγησης Εργων, αλλά χρειάστηκαν σχεδόν δέκα χρόνια μέχρι τις 6 Φεβρουαρίου 2018, όταν με υπουργική απόφαση συγκροτήθηκε ειδική ομάδα εργασίας στο υπουργείο Υποδομών που ανέλαβε να διαμορφώσει ένα πλαίσιο για τον τρόπο εκτίμησης του κόστους κατασκευής και τεκμηρίωσης των υποβαλλόμενων οικονομικών προσφορών. «Το ζήτημα είναι να βγουν οι προτάσεις της ομάδας εργασίας και κυρίως να υιοθετηθούν, δηλαδή να υπάρχει η απαραίτητη πολιτική βούληση» επισήμανε.

Ο Γ. Συριανός είπε πως «απαιτείται επείγουσα νομοθετική ρύθμιση για τους όρους και προϋποθέσεις του Εθνικού Συστήματος Τεχνικών Προδιαγραφών και Τιμολόγησης των Τεχνικών Εργων». Με βάση αντίστοιχες βέλτιστες πρακτικές από την Ευρώπη, με πρόταση για σύσταση φορέα που θα αναπτύξει και θα παρακολουθεί το συγκεκριμένο σύστημα και διοίκηση από εκπροσώπους του υπουργείου, του ΤΕΕ, των εργοληπτικών οργανώσεων, των μελετητών κ.α. Και, κυρίως, να υπάρχει επαρκής χρηματοδότηση της πρώτης φάσης ανάπτυξης και της αντίστοιχης διαδικτυακής πλατφόρμας από τα κοινοτικά προγράμματα. Η διαδικτυακή πύλη πρέπει να καλύπτει όλες τις λειτουργίες ηλεκτρονικών δημόσιων συμβάσεων με ενιαίο τρόπο.

Ο κ. Γιάννης Οικονομίδης, διευθυντής πιστοποίησης συστημάτων στην TUV Hellas, αναφέρθηκε στις διεθνείς εξελίξεις στον τομέα της διαχείρισης έργων και στάθηκε ιδιαίτερα στον επιτελικό ρόλο που πρέπει να έχουν οι δημόσιες τεχνικές υπηρεσίες, την ίδια στιγμή που οι ιδιώτες πρέπει να αναλάβουν τον έλεγχο των έργων και των μελετών. «Μου δίνεται η αίσθηση πως οι αναθέτουσες αρχές δεν ενδιαφέρονται για το πότε θα ολοκληρωθούν τα έργα, αλλά το αν θα τηρηθούν οι διαδικασίες».

Για το θέμα των μεγάλων εκπτώσεων ο κ. Οικονομίδης, ο οποίος ήταν στο παρελθόν γενικός γραμματέας δημοσίων έργων και επικεφαλής της Εγνατίας Οδού, υποστήριξε πως απαιτείται σοβαρή διευθύνουσα υπηρεσία με υποστήριξη συμβούλων, σοβαρή εποπτεία της κατασκευής, ικανή μελετητική ωριμότητα και διενέργεια σοβαρών ελέγχων και δοκιμών.

Πολυετείς καθυστερήσεις στην επίλυση διαφορών

Στη διαιτησία ή άλλους εξωδικαστικούς μηχανισμούς ως εργαλείο επιτάχυνσης της ολοκλήρωσης τεχνικών έργων αναφέρθηκε ο Εμμ. Βράιλας, β’ αντιπρόεδρος του ΣΤΕΑΤ. Οπως είπε, η διαιτητική απόφαση είναι άμεσα εκτελεστή, δεν υπόκειται σε ένδικα μέσα και είναι δεσμευτική και για τα δύο μέρη. Αν και προβλέπεται εδώ και χρόνια για τα δημόσιο έργα, εφαρμόζεται μόνο σε συγκεκριμένες περιπτώσεις όπως π.χ. τα ΣΔΙΤ.

Ο μέσος όρος για την έκδοση απόφασης από τριμελές διαιτητικό δικαστήριο είναι της τάξης του ενός έτους. Αντίθετα στα τακτικά πολιτικά δικαστήρια απαιτείται πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα που μπορεί να φτάνει και τα δύο χρόνια. Στα περιφερειακά δικαστήρια μάλιστα η δικάσιμος ορίζεται στα δυόμισι ή και στα τέσσερα χρόνια από την κατάθεση...

Διεθνώς, τόνισε ο κ. Βράιλας, υπάρχει τάση για εξωδικαστική επίλυση διαφορών σε συμβάσεις έργων π.χ. με χρήση μεσολαβητή ο οποίος αναζητεί λύση σε εμπιστευτική βάση πριν φτάσουν στα δικαστήρια τα δύο μέρη. Μάλιστα σε ορισμένους διαγωνισμούς υπάρχει πλέον ρήτρα για διαμεσολάβηση πριν τα δύο μέρη ακολουθήσουν τη δικαστική οδό. Σε άλλες περιπτώσεις εφαρμόζεται το μοντέλο του Συμβουλίου Επίλυσης Διαφορών το οποίο καλείται να λάβει απόφαση εντός 10 έως 28 ημερών από την παραπομπή της διαφοράς.

«Χρειάζονται ριζικές αλλαγές»

Ο ομότιμος καθηγητής του ΕΜΠ και πρώην γενικός γραμματέας του υπουργείου ΠΕΧΩΔΕ (σήμερα Υποδομών) Σέργιος Λαμπρόπουλος επισήμανε την «αδυναμία διατύπωσης και υλοποίησης στρατηγικής από πλευράς πολιτείας εκτός και αν το επέβαλε η ευρωπαϊκή χρηματοδότηση». Ταυτόχρονα, όπως είπε, οι συνδικαλιστικοί φορείς είχαν «κοντόφθαλμη και αποσπασματική προσέγγιση και περιορισμένη κλαδική συνεργασία». Χαρακτηριστικό παράδειγμα η εναλλαγή των κριτηρίων ανάθεσης (από τη «απλή και άδολη» μειοδοσία στο μαθηματικό τύπο και ξανά από την αρχή) και «το δήθεν όφελος του δημοσίου από τις μεγάλες εκπτώσεις». Κατά τον κ. Λαμπρόπουλο, η απλή και άδολη μειοδοσία με βάση τη διεθνή επιστημονική έρευνα έχει προβλήματα π.χ. με τον χρόνο και το κόστος.

Γι’ αυτό «πρέπει να υπάρξει συνολική θεώρηση και αναθεώρηση του σημερινού τρόπου παραγωγής των έργων. Η μεταρρύθμιση πρέπει να είναι καθολική, όλων των πτυχών της παραγωγής και αξιοποίησης έργων υποδομών και κτιρίων, με προσέγγιση κλαδική και μακροχρόνιας ανάπτυξης. Στο πλαίσιο αυτό απαιτείται «η σύνταξη εθνικού στρατηγικού σχεδίου για υποδομές - κατασκευές με ορίζοντα 20ετίας, με υπερκομματική συμφωνία και συμμετοχή των βασικών κοινωνικών εταίρων. Να εδράζεται σε μελέτες βάσης, να αξιολογείται και να επικαιροποιείται τακτικά από επιτροπή παρακολούθησης». Για τον κλάδο, απαιτείται «η διεύρυνση πεδίου επαγγελματικής δράσης όπως πχ. η συντήρηση υποδομών που σήμερα ρημάζουν και κάποια στιγμή θα πληρώσουμε περισσότερα γι’ αυτή την καθυστέρηση. Παροχή υπηρεσιών όπως η διαχείριση απορριμμάτων, αναβάθμιση υφισταμένων κτιρίων, πολεοδομική και τουριστική αξιοποίηση εκτάσεων και ακινήτων».

Απαιτούνται, επίσης, μέτρα για την ενίσχυση της εξωστρέφειας του κατασκευαστικού κλάδου, με «προώθηση των ελληνικών επιχειρήσεων από το υπουργείο Εξωτερικών, συνεργασία με τους φορείς προσέλκυσης επενδύσεων, διαμόρφωση κουλτούρας εξωστρέφειας, παροχή κινήτρων δημιουργίας μελετητικών επιχειρήσεων και κατασκευαστικών με μέγεθος και οργάνωση που μπορούν να κινηθούν διεθνώς». Απαραίτητη προϋπόθεση είναι και η «διαφάνεια και δημοσιότητα όλων των έργων σε όλες τις φάσεις».

Ο κ. Λαμπρόπουλος θεωρεί πως κριτήριο ανάθεσης πρέπει να είναι «η βέλτιστη σχέσης ποιότητας και τιμής με πολλαπλά και μετρήσιμα αντικειμενικά κριτήρια π.χ. τιμή, χρόνος εγγύησης, χρόνος κατασκευής, ποσοστό συμμετοχής των υπεργολάβων, κλπ». «Να υπάρχει ενιαίο τίμημα ανά ενότητα έργου, συμβάσεις - πλαίσιο για την ταχεία εκπόνηση των μελετών και συμβάσεις - πλαίσιο για τις τυχόν συμπληρωματικές συμβάσεις έργων ώστε να γνωρίζει ο εργολάβος πως τελικά θα πληρωθεί μόνο μέχρι το ύψος της σύμβασης που υπέγραψε και στη συνέχεια άλλος θα αναλάβει το έργο αν δεν το παραδώσει. «Το υπουργείο πρέπει να επικεντρωθεί στον επιτελικό σχεδιασμό, στην υποστήριξη των άλλων υπουργείων και της αυτοδιοίκησης και στον έλεγχο της νομιμότητας των διαδικασιών» και να αφήσει στον ιδιωτικό τομέα σειρά λειτουργιών όπως π.χ. ο έλεγχος των έργων είπε ο Σ. Λαμπρόπουλος. Ο ίδιος, με αφορμή τα συνεχή φαινόμενα φωτογραφικών διαγωνισμών, είπε πως πρέπει να καθιερωθεί και «ποινολόγιο για τις αναθέτουσες αρχές, ώστε να το ξανασκέφτονται»…