Γιατί η Βρετανία αναγκάστηκε να τα βρει με την ΕΕ για τη Β. Ιρλανδία

Η συμφωνία ΕΕ-Ηνωμένου Βασιλείου για το πρωτόκολλο της Βόρειας Ιρλανδίας σηματοδοτεί ένα βήμα-κλειδί στην προσπάθεια του Λονδίνου να βελτιώσει τις μετά Brexit σχέσεις του Λονδίνου με τις Βρυξέλλες και να αποφύγει μια εμπορική διαμάχη με το μπλοκ. Αλλά τα εσωτερικά πολιτικά ρίσκα θα μπορούσαν ακόμα να οδηγήσουν σε μια κυβερνητική και οικονομική κρίση στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Μετά από μήνες διαπραγματεύσεων, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν επιτέλους καταλήξει σε συμφωνία για να μπει τέλος στην μακροχρόνια διαμάχη τους αναφορικά με τους κανόνες εμπορίου για τη Βόρεια Ιρλανδία μετά το Brexit. Κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου στις 27 Φεβρουαρίου στο προάστιο Ουίντσορ του Λονδίνου, ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Ρίσι Σούνακ και η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν επιβεβαίωσαν πως οι δυο πλευρές έχουν οριστικοποιήσει μια συμφωνία, με την ονομασία «Πλαίσιο Windsor», που τροποποιεί το λεγόμενο πρωτόκολλο της Βόρειας Ιρλανδίας για τη συμφωνία Brexit ΕΕ-Ηνωμένου Βασιλείου.

Οι προσαρμογές περιλαμβάνουν ένα νέο σύστημα «πράσινης-κόκκινης λωρίδας» που θα μειώσει τους τελωνειακούς ελέγχους για τα αγαθά που κινούνται από τη Μεγάλη Βρετανία, ο τελικός προορισμός των οποίων είναι η Βόρεια Ιρλανδία (αλλά εφαρμόζουν πλήρεις ελέγχους για αγαθά με προορισμό τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας ή την υπόλοιπη ενιαία αγορά της ΕΕ).

Η συμφωνία δίνει επίσης στο Ηνωμένο Βασίλειο δικαιοδοσία για τον ΦΠΑ και τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης στην επαρχία, και εδραιώνει έναν έκτακτο μηχανισμό που «διασφαλίζει την κυριαρχία για τη Βόρεια Ιρλανδία» επιτρέποντας στη Συνέλευση της Βόρειας Ιρλανδίας στο Στόρμοντ να ασκεί βέτο στις αλλαγές των κανόνων της ΕΕ που εφαρμόζονται στην επαρχία. Αργότερα την ίδια ημέρα, ο Σούνακ έδωσε περισσότερες λεπτομέρειες για τους συγκεκριμένους όρους της συμφωνίας σε δήλωσή του προς τους νομοθέτες του Ηνωμένου Βασιλείου στη Βουλή των Κοινοτήτων, κατά τη διάρκεια της οποίας ανακοίνωσε επίσης πως εγκαταλείπει το αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο για το πρωτόκολλο της Βόρειας Ιρλανδίας που θα έδινε στους υπουργούς του Ηνωμένου Βασιλείου εξουσίες να παρακάμπτουν μονομερώς μέρη του πρωτοκόλλου.

* Αναφορικά με τη διακίνηση εμπορευμάτων μεταξύ της Βόρειας Ιρλανδίας και της Μεγάλης Βρετανίας, ο Σούνακ ισχυρίζεται ότι το «Πλαίσιο Windsor» ουσιαστικά καταργεί κάθε έννοια συνόρου στη Θάλασσα της Ιρλανδίας εντός του Ηνωμένου Βασιλείου, χάρη στο σύστημα πράσινων-κόκκινων λωρίδων. 

* Η συμφωνία θα επιτρέπει στα φάρμακα, τα κατοικίδια ζώα και τα φυτά να κυκλοφορούν ελεύθερα στη θάλασσα της Ιρλανδίας, ενώ το Λονδίνο θα μπορεί να επεκτείνει ενδεχόμενες φορολογικές ελαφρύνσεις και επιδοτήσεις σε ολόκληρη τη χώρα και στη Βόρεια Ιρλανδία - κάτι που η βρετανική κυβέρνηση έχει χαρακτηρίσει ως προστασία της θέσης της Βόρειας Ιρλανδίας στην Ένωση.

* Το Λονδίνο αναφέρει επίσης ότι οι ανησυχίες σχετικά με την κυριαρχία της Βόρειας Ιρλανδίας αντιμετωπίζονται με το νέο λεγόμενο «φρένο του Stormont», το οποίο θα επιτρέπει στη Βουλής της Βόρειας Ιρλανδίας να αντιτίθεται σε νέους κανόνες της ΕΕ για τα αγαθά στην ίδια βάση με τον μηχανισμό «αναφοράς ανησυχίας» της Συμφωνίας της Μεγάλης Παρασκευής του 1998 που αποκατέστησε σε μεγάλο βαθμό την ειρήνη στη Βόρεια Ιρλανδία μετά από δεκαετίες βίας. Αυτό αποσκοπεί στην αντιμετώπιση μιας από τις σημαντικότερες πηγές ανησυχίας των επικριτών του πρωτοκόλλου, του λεγόμενου «δημοκρατικού ελλείμματος» για τη Βόρεια Ιρλανδία, εάν υπαχθεί σε κανόνες της ΕΕ για τους οποίους δεν έχει λόγο.

Η συμφωνία αποτελεί το αποκορύφωμα μιας σταδιακής διαδικασίας επαναπροσέγγισης ΕΕ-Ηνωμένου Βασιλείου, που διήρκεσε πολλούς μήνες, και η οποία καθοδηγείται από οικονομικές και γεωπολιτικές ανησυχίες, παρά τους επίμονους πολιτικούς περιορισμούς στο Ηνωμένο Βασίλειο. Επί μήνες το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκονται σε λεπτές διαπραγματεύσεις για να προσπαθήσουν να αντιμετωπίσουν τις ανησυχίες του πρώτου σχετικά με το πρωτόκολλο της Βόρειας Ιρλανδίας στο πλαίσιο της αρχικής συμφωνίας για το Brexit που υπεγράφη τον Δεκέμβριο του 2020.

Μεταξύ των τελών του 2022 και των αρχών του 2023, μια σειρά από κινήσεις οικοδόμησης εμπιστοσύνης μεταξύ των Βρυξελλών και του Λονδίνου οδήγησαν σε μια τομή στις διαπραγματεύσεις, οι οποίες τελικά εισήλθαν στην τελική τους φάση κατά τη συνάντηση μεταξύ του Σούνακ και της φον ντερ Λάιεν στο περιθώριο της Διάσκεψης του Μονάχου για την Ασφάλεια στις 17 Φεβρουαρίου. Καθ' όλο αυτό το διάστημα (και παρά τις αντιδράσεις από ευρωσκεπτικιστικές φωνές εντός του κυβερνώντος Συντηρητικού Κόμματος του Ηνωμένου Βασιλείου), οι διαπραγματεύσεις καθοδηγήθηκαν από την αμοιβαία επιθυμία του Λονδίνου και των Βρυξελλών όχι μόνο να αποφύγουν έναν εμπορικό πόλεμο που θα επιδείνωνε τις οικονομικές κρίσεις των δύο εδαφών, αλλά και να διατηρήσουν κάποιο βαθμό ευρωπαϊκής ενότητας εν όψει των αυξημένων γεωπολιτικών εντάσεων με τη Ρωσία λόγω του συνεχιζόμενου πολέμου στην Ουκρανία.

* Οι εντάσεις μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και ΕΕ έδειξαν για πρώτη φορά σημάδια άμβλυνσης υπό τη βραχύβια κυβέρνηση της πρώην πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου Λιζ Τρας, η οποία ανέλαβε καθήκοντα στις 6 Σεπτεμβρίου. Οι διαπραγματεύσεις για το πρωτόκολλο επαναλήφθηκαν επίσημα στα τέλη Σεπτεμβρίου μετά από αρκετούς μήνες στασιμότητας και στη συνέχεια επιταχύνθηκαν σημαντικά μόλις η Τρας παραιτήθηκε και ο Σούνακ ανέλαβε τον Οκτώβριο.

* Στα τέλη του 2022, το Ηνωμένο Βασίλειο συμφώνησε να δώσει στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρόσβαση σε δεδομένα σε πραγματικό χρόνο για τα εμπορεύματα που πηγαίνουν από τη Μεγάλη Βρετανία στη Βόρεια Ιρλανδία. Τον Ιανουάριο, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου δημοσίευσε στη συνέχεια νομοθεσία που της επιτρέπει να διατάξει την κατασκευή συνοριακών σταθμών στα λιμάνια της Βόρειας Ιρλανδίας, σηματοδοτώντας την επιθυμία του Λονδίνου να διευκολύνει ένα σύστημα πράσινης-κόκκινης λωρίδας.

* Οι συναντήσεις της φον ντερ Λάϊεν και του Σούνακ στο Μόναχο και το Ουίντσορ ήρθαν μετά από εβδομάδες συνομιλιών μεταξύ των δύο κύριων διαπραγματευτών των ομάδων τους για το Brexit: Τον αντιπρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Μάρος Σέφτσοβιτς και τον υπουργό Εξωτερικών του Ηνωμένου Βασιλείου Τζέιμς Κλέβερλι, αντίστοιχα.

Η συμφωνία θα επιτρέψει στο Ηνωμένο Βασίλειο να συνεχίσει να βελτιώνει τις σχέσεις όχι μόνο με την Ευρωπαϊκή Ένωση αλλά και με τις ΗΠΑ και τη Γαλλία, ενισχύοντας ως εκ τούτου την ικανότητά του να ανταποκρίνεται τόσο στις άμεσες όσο και στις μελλοντικές κοινωνικές και οικονομικές προκλήσεις. Η συμφωνία για τη Βόρεια Ιρλανδία είναι το πρώτο βήμα στην ευρύτερη προσπάθεια του Ηνωμένου Βασιλείου να αποκαταστήσει τις σχέσεις του με την Ευρωπαϊκή Ένωση (τον μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο του) μετά από χρόνια εντάσεων μετά το Brexit.

Στην πραγματικότητα, η συμφωνία θα μπορούσε να οδηγήσει σε μελλοντικές συμφωνίες και σε άλλους τομείς, όπως για τη συνεργασία στον τομέα της έρευνας (με τη συμφωνία της Βόρειας Ιρλανδίας να ξεκλειδώνει τη συμμετοχή του Ηνωμένου Βασιλείου στο ερευνητικό πρόγραμμα Horizon Europe) και για τη συνεργασία μετά το Brexit στον τομέα των επαγγελματικών και χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών. Μια προσέγγιση με την Ευρωπαϊκή Ένωση θα μπορούσε να βοηθήσει στην ενίσχυση της θέσης της κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου απέναντι στις επερχόμενες προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης της διαφοροποίησης της αλυσίδας εφοδιασμού και του αυξανόμενου παγκόσμιου προστατευτισμού. Επιπλέον, μια συμφωνία για το πρωτόκολλο της Βόρειας Ιρλανδίας θα μπορούσε να βελτιώσει σε κάποιο βαθμό τις διμερείς σχέσεις τόσο με τη Γαλλία όσο και με τις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς τόσο η Ουάσινγκτον όσο και το Παρίσι έχουν επικρίνει κάθε εναλλακτική λύση σε σχέση με μια συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση για τη Βόρεια Ιρλανδία -ιδίως το αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο του Λονδίνου για το πρωτόκολλο της Βόρειας Ιρλανδίας, το οποίο ο Σούνακ έχει πλέον αποσύρει. 

* Το Ηνωμένο Βασίλειο είναι αναγκασμένο να βελτιώσει τις διμερείς σχέσεις του με την Ευρωπαϊκή Ένωση και να διατηρήσει τις επαφές του με τις Βρυξέλλες, καθώς το μπλοκ διαμορφώνει τη νέα στρατηγική πράσινης βιομηχανικής πολιτικής σε απάντηση στο νόμο των ΗΠΑ για τη μείωση του πληθωρισμού, ώστε να διασφαλίσει ότι η πιθανή αύξηση των κρατικών επιδοτήσεων δεν θα βλάψει υπερβολικά τις βρετανικές εταιρείες.

* Η κυβέρνηση του Αμερικανού προέδρου Τζο Μπάιντεν κατέστησε σαφές ότι το νομοσχέδιο για το πρωτόκολλο της Βόρειας Ιρλανδίας και οι σχετικές εμπορικές διαφορές με την Ευρωπαϊκή Ένωση δεν θα «ευνοήσουν» μια εμπορική συμφωνία μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και ΗΠΑ, η οποία παραμένει ένας σημαντικός (αν και απίθανος) στόχος για το Λονδίνο, ιδίως μετά το Brexit.

* Ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν, ο οποίος έχει επίσης υιοθετήσει σκληρή γραμμή για το πρωτόκολλο, θα φιλοξενήσει τον Σούνακ σε γαλλοβρετανική σύνοδο κορυφής στο Παρίσι στις 10 Μαρτίου. Η σύνοδος κορυφής προορίζεται να επανεκκινήσει μια θετική ατζέντα για τη διμερή συνεργασία μετά από χρόνια τεταμένων σχέσεων. Οι θετικές σχέσεις με τη Γαλλία είναι ιδιαίτερα σημαντικές για τον Σούνακ, καθώς στοχεύει να υλοποιήσει την υπόσχεσή του να αντιμετωπίσει την παράνομη μετανάστευση μέσω της Μάγχης και να εξασφαλίσει τον ενεργειακό εφοδιασμό από τη χώρα εν μέσω της συνεχιζόμενης ενεργειακής κρίσης.

Η εσωτερική πολιτική αντίθεση στη συμφωνία για το πρωτόκολλο της Βόρειας Ιρλανδίας θα μπορούσε ακόμα να πυροδοτήσει πολιτική και οικονομική κρίση στο Ηνωμένο Βασίλειο, αν και μια τέτοια κρίση είναι απίθανο να εκτροχιάσει τη συμφωνία.

Μια συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Ένωση για το πρωτόκολλο της Βόρειας Ιρλανδίας ενέχει επίσης σημαντικούς πολιτικούς κινδύνους για τον Σούνακ, καθώς θα μπορούσε να ανοίξει το δρόμο για αντιδράσεις από τους σκληροπυρηνικούς υπέρ του Brexit στο Συντηρητικό Κόμμα του και τους συνδικαλιστές στη Βόρεια Ιρλανδία, με τις δύο ομάδες να αναμένεται να διαμορφώσουν επίσημη θέση για τη συμφωνία τις επόμενες ημέρες.

Το κοινοβούλιο του Ηνωμένου Βασιλείου πρόκειται να ψηφίσει επί των αλλαγών στο πρωτόκολλο, αλλά παραμένει ασαφές αν ο Σούνακ θα καταφέρει να κερδίσει αρκετή υποστήριξη από το κόμμα του χωρίς να χρειαστεί την υποστήριξη του αντιπολιτευόμενου Εργατικού Κόμματος, κάτι που θα επέτρεπε στον Σούνακ να περάσει τη συμφωνία του, αλλά θα υπονόμευε επίσης πολιτικά την πρωθυπουργία του.

Μια εσωτερική εξέγερση του Συντηρητικού Κόμματος - η οποία θα μπορούσε να λάβει είτε τη μορφή παραιτήσεων υψηλού προφίλ από το υπουργικό συμβούλιο του Σούνακ, είτε τη μορφή ψήφου δυσπιστίας για την απομάκρυνσή του από την πρωθυπουργία - θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια ακόμη κυβερνητική κρίση στο Ηνωμένο Βασίλειο και ενδεχομένως σε πρόωρες εκλογές. Αυτό το σενάριο θα δημιουργούσε πιθανότατα αναταραχή στις χρηματοπιστωτικές αγορές και θα επιδείνωνε την οικονομική κρίση της χώρας. Ωστόσο, τα μέλη του Συντηρητικού Κόμματος πιθανότατα θα θελήσουν να αποφύγουν τη διεξαγωγή πρόωρων εκλογών, τις οποίες οι δημοσκοπήσεις δείχνουν επί του παρόντος ότι το Εργατικό Κόμμα θα κέρδιζε κατά κράτος.

* Η τελευταία δημοσκόπηση της YouGov για την πρόθεση ψήφου στο Ηνωμένο Βασίλειο δείχνει ότι το Εργατικό Κόμμα προηγείται με 28 μονάδες έναντι του Συντηρητικού Κόμματος, με το τελευταίο να συγκεντρώνει μόλις 22%, δύο μονάδες κάτω από τη δημοσκόπηση που διεξήγαγε η εταιρεία δημοσκοπήσεων με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο νωρίτερα αυτό το μήνα.

* Το Δημοκρατικό Ενωτικό Κόμμα (DUP) έχει μποϊκοτάρει τους θεσμούς κατανομής της εξουσίας στη Βόρεια Ιρλανδία από τον Μάιο του 2022 - παραλύοντας ουσιαστικά την αποκεντρωμένη κυβέρνηση - και έχει απαιτήσει θεμελιώδεις αλλαγές στο πρωτόκολλο. Προκειμένου να τερματιστεί το μποϊκοτάζ του, οποιοδήποτε σχέδιο πρέπει να περάσει «επτά τεστ» που έθεσε ο ηγέτης του DUP σερ Τζέφρι Ντόναλντσον τον Ιούλιο του 2021. Οι συντηρητικοί νομοθέτες του European Research Group, που τάσσεται υπέρ του Brexit και έχει επιρροή, θα βασίσουν τότε σε μεγάλο βαθμό την υποστήριξή τους για τη συμφωνία στην τελική ετυμηγορία του DUP.