Ο ρόλος του χρήματος στη νέα εποχή της οικονομίας

Δύσκολα θα ξεχάσω την παρουσίαση του βιβλίου του Άλβιν Τόφλερ στη βελγική πρωτεύουσα το φθινόπωρο του 2006, το οποίο με τίτλο «Επαναστατικός Πλούτος» έλεγε ότι η εποχή της μαζικής κατανάλωσης τελείωνε. Διότι είχε ήδη αρχίσει αυτή του επαναστατικού πλούτου.

Συνεχίζοντας μια παράδοση που είχε αρχίσει με το «Μελλοντικό Σοκ» του 1970 και συνεχιζόταν με το «Τρίτο κύμα» του 1980, το τότε νέο βιβλίο του ζεύγους Τόφλερ υποστήριζε ότι οι θεσμοί που έχουν απομείνει από μια εποχή μαζικής παραγωγής ήταν ακατάλληλοι για έναν νέο πολιτισμό που είχε παγκόσμιες διαστάσεις και θα διαμόρφωνε νέα πολιτικά και κοινωνικά πρότυπα.

«...Οι αναλφάβητοι του αύριο...», είχε πει ο Άλφιν Τόφλερ, «...δεν θα είναι αυτά που δεν γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση, αλλά όλοι όσοι δεν επιθυμούν ή δεν μπορούν να μάθουν πώς να μαθαίνουν...»

«...Η ηθική μας ευθύνη...», τόνιζε ο μελλοντολόγος συγγραφέας, «...δεν έγκειται στο να σταματήσουμε το μέλλον, αλλά στο να το διαμορφώσουμε με τρόπο που θα του επιτρέψει να πάρει ανθρωπιστική κατεύθυνση, βοηθητική αυτών που θα τραυματιστούν από τις εξελίξεις...».

Κατά τον Τόφλερ, η εποχή μας χαρακτηρίζεται από μια επανάσταση στις σχέσεις μας σε τρία «βαθιά θεμελιώδη στοιχεία» και, ως εκ τούτου, στα συστήματα πλούτου γενικότερα.

• Οι χρονικές σχέσεις μετασχηματίζονται σε σχέση με τον συνεχώς αυξανόμενο αριθμό αλλαγών και συγχρονισμού που απαιτείται για τις επιχειρήσεις και τα άτομα να συσσωρεύσουν πλούτο.
• Οι σχέσεις μετασχηματίζονται σε σχέση με τους προηγούμενους γεωγραφικούς περιορισμούς των συναλλαγών της αγοράς. Ποτέ πριν δεν ήταν δυνατό για τις επιχειρήσεις και τα άτομα να συσσωρεύουν πλούτο από όλο τον κόσμο με την ευκολία που προσφέρει το σημερινό διαδίκτυο.
• Οι σχέσεις γνώσης μετασχηματίζονται με βάση τη διαθεσιμότητα. Όπως δηλώνει ο Τόφλερ, ποτέ πριν δεν είχαμε τη δυνατότητα να έχουμε άμεση πρόσβαση σε σχεδόν απεριόριστες ποσότητες οποιουδήποτε είδους πληροφοριών με σχεδόν μηδενικό κόστος. Σε αντίθεση με τα θεμέλια των προηγούμενων επαναστάσεων πλούτου, τα θεμέλια του Τρίτου Κύματος αψηφούν την παραδοσιακή οικονομική θεωρία, καθώς η γνώση δεν είναι σπάνια. Η γνώση είναι άπειρη και αυτοαναβαθμίζεται. Μια οικονομία που βασίζεται στη γνώση αψηφά επίσης την κλασική οικονομική θεωρία λόγω της μη ανταγωνιστικής ιδιότητας της γνώσης.

Αναφέρουν έτσι οι συγγραφείς ότι σε σχέση με την εποχή της πληροφορικής, που ήταν αυτή του «Τρίτου Κύματος», δύο σημαντικά στοιχεία, που απουσιάζουν σήμερα, είναι: (1) η σαφής σύνδεση με τον Κυβερνοχώρο και η έξαρση των νέων τεχνολογιών που έχουν εμφανιστεί από την εποχή του Τρίτου Κύματος (π.χ. YouTube, κοινωνική δικτύωση, κυβερνοοικονομίες, το ίδιο το Διαδίκτυο κλπ.), (2) η αρχή μιας περιγραφής του τι είδους οικονομία μπορεί να αντικαταστήσει το νομισματικό σύστημα.

Κατά τους συγγραφείς, οι εξελίξεις δεν αποκλείεται να οδηγήσουν σε έναν κόσμο χωρίς χρήματα, εγείροντας για πρώτη φορά, ένα νέο είδος οικονομικής συναλλαγής, που δεν θα είναι ούτε ατομική συναλλαγή, ούτε νομισματική.

Λίγα χρόνια μετά, η είσοδος των κρυπτονομισμάτων στις συναλλαγές μάλλον επιβεβαίωνε τις προβλέψεις του ζεύγους Τόφλερ. Οι συγγραφείς, στο μέτρο έτσι που  φτάνουν στο σημείο να παίζουν με την ιδέα ενός κόσμου χωρίς χρήματα, καταλήγουν στην ιδέα ότι η νεότερη μη νομισματική οικονομία (αυτή που ονομάστηκε για πρώτη φορά «οικονομία παραγωγών - καταναλωτών» στον τόμο του 1980) θα υπάρχει παράλληλα με τον νομισματικό τομέα στο εγγύς μέλλον, αν και ο δεύτερος μπορεί να επισκιαστεί από τον πρώτο μακροπρόθεσμα.

Τόσο το όνομα του βιβλίου, όσο και ο όρος «Βαθιές Βασικές Αρχές» αναφέρονται στη μετατόπιση του πολύ βαθύτερου στρώματος που βρίσκεται στα θεμέλια όλων των νομισματικών οικονομιών, τόσο των καπιταλιστικών, όσο και των υποτιθέμενων σοσιαλιστικών. Αυτό που αμφισβητούν τόσο το «Τρίτο Κύμα», όσο και το «Επαναστατικός Πλούτος» είναι η ίδια η αρχή της νομισματικής ανταλλαγής.

Και από την άποψη αυτή, είναι πολύ πιθανό ο επαναπροσανατολισμός της παγκοσμιοποίησης που επιχειρείται από την Αμερική του Ντόναλντ Τραμπ, αλλά και από κινεζικές νομισματικές πρωτοβουλίες, ίσως να κρύβει την αυγή μιας νέας εποχής, στην οποίαν οι κατά Πίτερ Σένγκ «Οργανισμοί της Μάθησης» θα αποτελούν το ξεκίνημα για νέες μορφές επιχειρήσεων, στις οποίες βασική πρώτη ύλη τους θα είναι η μάθηση και οι συνακόλουθες εφευρέσεις που θα οδηγούν σε καινοτομίες.