Τις εκτιμήσεις τους για το μέλλον του συστήματος Υγείας αλλά και της πανδημίας διατυπώνουν τρεις επιστήμονες με υψηλό κύρος και αξιοπιστία. Πρόκειται για τον Γιώργο Παυλάκη, γιατρό - ερευνητή στις ΗΠΑ, τον καθηγητή και πρόεδρο του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ) Θεοκλή Ζαούτη και τον καθηγητή και αντιπρόεδρο του ΕΟΔΥ Δημήτρη Παρασκευή. Ο κ. Παυλάκης αναφέρεται στην επίδραση της πανδημίας στο σύστημα Υγείας, περιγράφοντας το όραμα για το αύριο. Οι κ. Ζαούτης και Παρασκευής ερμηνεύουν την πορεία της πανδημίας και επιχειρούν να προβλέψουν το αύριο, σε σχέση με τις μεταλλάξεις του ιού και τα νέα εμβόλια.
Η μεγάλη μάχη της Ελλάδας
O Γιώργος Παυλάκης είναι Ιατρός – Ερευνητής στις ΗΠΑ
Η πανδημία, σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή και την απειλή πολεμικών συρράξεων διαρκείας έχει δημιουργήσει μια καινούργια παγκόσμια δυναμική, που απειλεί τη μεγαλύτερη περίοδο ευμάρειας και οικονομικής επέκτασης στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Το όραμα της παγκοσμιοποίησης σε συνθήκες ολοένα και περισσότερης σύγκλησης και το κλείσιμο της ψαλίδας μεταξύ πλουσίων και φτωχών γίνεται άπιαστο όνειρο. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η Ευρώπη αντιμετωπίζει και θα συνεχίσει στο μέλλον να αντιμετωπίζει πρωτόγνωρες πιέσεις, που γίνονται ολοένα και πιο έντονες από το δημογραφικό πρόβλημα. Η Ελλάδα είναι στην πρώτη γραμμή αυτής της διαπάλης ως χώρα, με γερασμένο πληθυσμό και υπογεννητικότητα, που απειλεί την ίδια την ύπαρξή της, καθώς και χώρα εισόδου και υποδοχής μεταναστών.
Τόσο η Ευρώπη ως πολιτικός σχηματισμός όσο και τα κράτη-μέλη είναι υποχρεωμένα από την παγκόσμια κατάσταση να ανταποκριθούν σε νέες και πιεστικές ανάγκες. Από τις πιο επιτακτικές είναι η κλιματική αλλαγή και οι συνοδές επιδημίες, που οφείλονται αφενός στην καταστροφή των οικοσυστημάτων και της εισόδου ανθρώπινων πληθυσμών σε νέες περιοχές του πλανήτη, αφετέρου στην παγκοσμιοποίηση με εύκολες και ανοιχτές μετακινήσεις και παγκόσμιο εμπόριο. Αυτό φέρνει την επαφή με νέα παθογόνα (βακτήρια, μύκητες και ιούς) και τη γρήγορη εξάπλωση νέων παθογόνων, λόγω της παγκόσμιας γρήγορης επικοινωνίας.
Σε αυτές τις συνθήκες, αποτελεσματικά συστήματα δημόσιας υγείας είναι αναγκαία για να μην καταρρεύσει το κοινωνικό οικοδόμημα κάτω από το βάρος των πανδημιών. Αρχίζοντας από τα στοιχειώδη, η Ελλάδα, μια χώρα με τουρισμό και ναυτιλία ως κύριες πηγές εισοδήματος, χρειάζεται ισχυρό και πρωτοποριακό σύστημα δημόσιας υγείας, που να προβλέπει και να προλαβαίνει αντί να είναι ουραγός.
Δεύτερον, πρέπει να οργανώσει σύστημα πρωτογενούς περίθαλψης, που θα αλλάξει δραστικά τον χάρτη, τον ρόλο των νοσοκομείων, αλλά και τις εργασιακές σχέσεις στο σύστημα Υγείας. Το υπουργείο Υγείας έχει επεξεργαστεί ένα καινούργιο σύστημα πρωτογενούς περίθαλψης που βασίζεται καίρια στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Χρειάζονται ευρύτερες πολιτικές συναινέσεις να στηρίξουν μια πορεία για τη γρήγορη ανάπτυξη Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας, που θα εφαρμοστεί με συνέπεια και ταχύτητα. Ελπίζω ότι αυτό έχει γίνει κατανοητό.
Τα παραπάνω είναι φυσικά κοινές διαπιστώσεις που ελπίζω ότι είναι γενικά παραδεκτές. Η συμβολή επιστημόνων ερευνητών, όπως ο γράφων, είναι να προβλέψουν και να υλοποιήσουν δράσεις και μέτρα που θα βοηθήσουν στη γρήγορη αντιμετώπιση των απειλών. Η επιστημονική κοινότητα έδειξε με το παράδειγμα της επιδημίας ότι είναι πανέτοιμη να συνεισφέρει και ότι μπορεί να προσφέρει νέες και γρήγορες λύσεις και βελτιώσεις.
Είναι εξαιρετική τύχη ότι, μαζί με την ανάδυση των νέων απειλών, έχουμε την εποχή της εκρηκτικής επέκτασης των βιοϊατρικών επιστημών. Οι οκτώ δεκαετίες μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είδαν μια τεράστια ανάπτυξη που άρχισε με τα αντιβιοτικά, την ανακάλυψη του ρόλου του DNA και την επέκταση της τεχνολογίας. Το αποτέλεσμα είναι ότι ζούμε σήμερα μια πραγματικά εσαεί ανανεούμενη τεχνολογική επανάσταση, που δημιουργεί νέα δεδομένα και επιτρέπει καλές προοπτικές για την αντιμετώπιση των νέων απειλών.
Ένα από τα τελευταία παραδείγματα είναι η παραγωγή πολλαπλών εμβολίων, φαρμάκων και πρωτοκόλλων αντιμετώπισης του κορωνοϊού σε χρόνο-ρεκόρ. Είναι η πρώτη φορά που η ανθρώπινη κοινωνία αντιμετώπισε επιδημία με μαζικό εμβολιασμό, που απαιτεί υψηλή τεχνολογία και ακρίβεια, καθώς και με καινούργια φάρμακα που δημιουργήθηκαν μέσα σε μόλις ένα χρόνο. Ο εμβολιασμός της πλειονότητας του ανθρώπινου πληθυσμού κατά του κορωνοϊού σε λιγότερο από δύο χρόνια από την έναρξη της πανδημίας, είναι γεγονός που θα καταλύσει νέες νίκες και αλλαγές. Αποδεικνύει ότι η επιστήμη μας έχει δώσει θαυμαστά εργαλεία για την αντιμετώπιση παλιών και νέων επιδημιών.
Η Ελλάδα πρέπει να επιτύχει πολλά και σε λίγο χρόνο για να πιάσει επιτέλους το τρένο της νέας εποχής. Από φοιτητής της Ιατρικής παρακολουθώ τη σύγκριση Ελλάδας - Ισραήλ και βλέπω ότι διαχρονικά χάσαμε πολλές ευκαιρίες, τις οποίες το Ισραήλ και πολλές άλλες χώρες χρησιμοποίησαν καλυτέρα. Ως μέλη του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας και Τεχνολογίας, τα χρόνια της οικονομικής κρίσης προσπαθήσαμε με εκλεκτούς συνάδελφους να προσδιορίσουμε τομείς και μεθόδους για το ζητούμενο ποιοτικό ανέβασμα. Η Ελλάδα έχει ένα αξιόλογο ιατροβιολογικό έμψυχο δυναμικό, που αν συμπεριλάβει τη διαχρονικά ξεχασμένη η συνειδητά αγνοημένη ελληνική διασπορά, μπορεί να ανταγωνιστεί με αξιώσεις. Αλλά η χώρα δεν έχει ακόμα καταφέρει να απελευθερωθεί από τις αγκυλώσεις του παρελθόντος με γενναίες τομές στους θεσμούς. Αν αυτό δεν επιτευχθεί, είναι περιττό να μιλάμε για τα επόμενα.
Αν υπάρξει γρήγορη πρόοδος σε θεσμούς, γραφειοκρατία και δικαιοσύνη, για να ονομάσουμε μερικές αγκυλώσεις, το αμέσως παράλληλο είναι η παιδεία και η παραγωγικότητα.
Οι Έλληνες νέοι και οι προς ενσωμάτωση μετανάστες πρέπει να γίνουν όσο πιο παραγωγικοί γίνεται. Αυτό σημαίνει, σε συνάρτηση με καλή παιδεία, επιχειρηματικότητα και αναζήτηση νέων ευκαιριών ανάπτυξης. Η κύρια προσπάθεια της Ελλάδας πρέπει φυσικά να είναι σε άμυνα, ενέργεια και υγεία. Αυτές είναι επείγουσες, αλλά και διαχρονικές ανάγκες και καταναλώνουν τεράστιο κομμάτι του ΑΕΠ. Η βιοϊατρική έχει πολλά πλεονεκτήματα στην ιεράρχηση προτεραιοτήτων. Δυστυχώς, η σημαντική ελληνική φαρμακευτική βιομηχανία δεν έχει καταφέρει να κρατήσει τη θέση της και να επεκτείνει τις εξαγωγικές αγορές της στο γρήγορα μεταβαλλόμενο παγκόσμιο περιβάλλον. Η βιοϊατρική έχει το πλεονέκτημα να είναι διαχωρισμένη σε άπειρα μικρο-πεδία που προσφέρουν ευκαιρίες εξειδίκευσης και ανάπτυξης τεχνολογίας και προστατεύσιμου knowhow ιδιαίτερα στην Υγεία, αλλά όχι μόνο. Το περιβάλλον είναι άλλος ένας σημαντικός τομέας, καθώς και άπειρες άλλες εφαρμογές σε κάθε τομέα του επιστητού.
Ταυτόχρονα, λοιπόν, με τη βελτίωση των αγκυλώσεων στην παιδεία, η σωστή ανάπτυξη απαιτεί πηγές χρηματοδότησης για εφαρμογές καινοτόμων και πρωτοποριακών ιδεών. Το τελευταίο είναι διαχρονικό πρόβλημα, που απαιτεί καινούργιες λύσεις, και ιδιαίτερα καινούργιες χρηματοδοτήσεις. Η επιβράβευση στους πιο τολμηρούς ίσως είναι πιο κοντά από όσο νομίζουμε.
Η επόμενη μέρα της πανδημίας
Ο πρόεδρος και ο αντιπρόεδρος του Εθνικού Οργανισμού Δημόσια Υγείας (ΕΟΔΥ) Θεοκλής Ζαούτης και Δημήτρης Παρασκευής, τονίζουν πως ο νέος κορωνοϊός θα παραμείνει μεταξύ μας για μεγάλο χρονικό διάστημα, χωρίς να είναι εφικτό -όπως συμβαίνει με τον ιό της γρίπης- να αναπτυχθεί απόλυτη προστασία έναντι της μόλυνσης. «Στη μελλοντική διαχείριση, το βασικό μας όπλο θα είναι το εμβόλιο, με πιθανή επικαιροποιημένη ή βελτιωμένη μορφή, με τη δυνατότητα να μας παρέχει πιο μακροπρόθεσμη προστασία από τον ιό», τονίζουν.
Έχει περάσει ήδη διάστημα 2,5 ετών μετά την ταυτοποίηση των αρχικών κρουσμάτων του κορωνοϊού SARS-CoV-2 και δεδομένης της συνεχιζόμενης διασποράς του ιού προκύπτει το ερώτημα «ποια είναι η επόμενη μέρα της πανδημίας;». Στο διάστημα των 2,5 ετών βιώσαμε περιόδους με διαφορετικά μέτρα, διαφορετική ψυχολογία στην αντιμετώπιση της πανδημίας, διαφορετική διαθεσιμότητα εμβολιασμού, καθώς και μεταλλαγμένες παραλλαγές του ιού με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Η εμπειρία μας σε αυτό το διάστημα μας δίδαξε ότι ο ιός μεταλλάσσεται συνεχώς προς στελέχη μεγαλύτερης μολυσματικότητας και δυνατότητας να προσβάλλει άτομα με υπάρχουσα ανοσία, αλλά το εμβόλιο μας προστατεύει σημαντικά έναντι σοβαρής νόσου και θανάτου.
Εκτιμάται ότι ο ιός θα παραμείνει ανάμεσα μας για μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να είναι εφικτό, όπως συμβαίνει και με άλλα παθογόνα του αναπνευστικού όπως ο ιός της γρίπης, να αναπτυχθεί ανοσία έναντι μόλυνσης. Προς το παρόν αυτό που δεν καθιστά τον ιό προβλέψιμο είναι η εξελικτική του τροχιά, αν δηλαδή και πότε θα αναπτυχθεί άλλη παραλλαγή με αυξημένη μολυσματικότητα ή και ικανότητα διαφυγής από την υπάρχουσα ανοσία. Η δυνατότητα του ιού να μεταλλαχθεί περαιτέρω σε μια νέα παραλλαγή με διαφορετικές ιδιότητες παραμένει μη-προβλέψιμη αλλά τα τρέχοντα δεδομένα καθιστούν την κατάσταση αισιόδοξη αναφορικά με το μέλλον.
Κατ’ αρχάς η αποτελεσματικότητα του εμβολίου παραμένει σε πολύ υψηλά επίπεδα έναντι σοβαρής νόσου και θανάτου ακόμα και έναντι της παραλλαγής Όμικρον, που εμπεριέχει πολλές μεταλλάξεις σε σχέση με τις προηγούμενες παραλλαγές ή τον αρχικό ιό. Αυτό μεταφράζεται ότι το εμβόλιο, κατ’ αναλογία με την Όμικρον, θα μας παρέχει πιθανόν σημαντική προστασία και έναντι νέων παραλλαγών. Επιπλέον ο ιός μετά την ανάδυση της πρόσφατης παραλλαγής εξελίσσεται σε υποομάδες της Όμικρον (ΒΑ.2, ΒΑ.4, ΒΑ.5) με μεγαλύτερη μολυσματικότητα και ανοσιακή διαφυγή διατηρώντας τον «βασικό κορμό» της παραλλαγής. Η πολύ υψηλή μολυσματικότητα της Όμικρον καθιστά δύσκολη την επιλογή μιας νέας κατηγορίας με βελτιωμένα χαρακτηριστικά, γεγονός που, αν επιβεβαιωθεί, θα καταστήσει πιο ομαλή και προβλέψιμη την πορεία της πανδημίας.
Στη μελλοντική διαχείριση το βασικό μας όπλο θα είναι το εμβόλιο με πιθανή επικαιροποιημένη ή βελτιωμένη μορφή, με τη δυνατότητα να μας παρέχει πιο μακροπρόθεσμη προστασία από τον ιό, σε συνδυασμό με τα μέτρα προστασίας που λειτουργούν επικουρικά στον περιορισμό διασποράς του SARS-CoV-2 στην κοινότητα.
Έως σήμερα οι εκτεταμένοι διαγνωστικοί έλεγχοι βοήθησαν επίσης σημαντικά στην έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση της πανδημίας. Οι διαγνωστικοί έλεγχοι θα συνεχίσουν να αποτελούν ένα μέτρο πρόληψης ειδικότερα οι αυτοδιαγνωστικοί έλεγχοι για όσους έχουν συμπτώματα ή αποτελούν επαφές κρούσματος.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η συνύπαρξή μας με τον ιό θα γίνεται όλο και πιο αρμονική όσο μεγαλύτερο ποσοστό της κοινότητας -και ειδικά όσοι ανήκουν στις ευπαθείς ομάδες- εμβολιαστούν και με αυτόν τον τρόπο αναπτυχθεί τείχος προστασίας στην κοινότητα. Ο ιός πιθανόν έχει αναπτύξει τη μέγιστη μολυσματικότητα και, αν αυτό ισχύει, θα εξελίσσεται με βασικό κριτήριο την ανοσιακή διαφυγή με συνέπεια να έχουμε εξάρσεις ειδικά την περίοδο του χειμώνα που η μολυσματικότητα των αναπνευστικών παθογόνων, γενικότερα, είναι αυξημένη. Στη μακροχρόνια συνύπαρξή μας με τον ιό, ο συνδυασμός εμβολίων και μέτρων πρόληψης που δεν περιορίζουν την καθημερινότητά μας, θα μας επιτρέψουν την επιστροφή στην κανονικότητα με σταθερό ρυθμό.
Η επιστροφή δεν θα επιτευχθεί απότομα ή άμεσα δεδομένων των χαρακτηριστικών του ιού, αλλά και ότι έχει αυξηθεί σημαντικά το προσδόκιμο επιβίωσης στον πληθυσμό των χωρών του δυτικού κόσμου που αυξάνει την ευαλωτότητά του σε λοιμώδη νοσήματα. Το μέλλον αναμένεται ευοίωνο, αλλά θα απαιτεί την τήρηση των ήπιων μέτρων με συνέπεια και υπομονή προκειμένου το αισιόδοξο σενάριο να αποτελέσει το μονοπάτι εξέλιξης της πανδημίας.