Ενώ η κυκλική οικονομία και η ανακύκλωση βρίσκονται ήδη στο επίκεντρο του ευρωπαϊκού green deal, η Ελλάδα φιγουράρει, σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, στις τελευταίες θέσεις μεταξύ των χωρών της Ευρώπης στους συγκεκριμένους τομείς και απέχει παρασάγγας από την επίτευξη των ευρωπαϊκών και εθνικών στόχων. Σήμερα, το ποσοστό ανακύκλωσης αστικών αποβλήτων στην Ελλάδα ανέρχεται μόλις στο 20%, ενώ το υπόλοιπο 80% οδηγείται σε ταφή.
Παράλληλα, η βιωσιμότητα της ίδιας της ανακύκλωσης στη χώρα μας απειλείται εξαιτίας των σοβαρών προβλημάτων που έχουν δημιουργηθεί, αφενός, από τη χρόνια έλλειψη ενός σύγχρονου και ρεαλιστικού ρυθμιστικού πλαισίου, τη μη εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας και τις στρεβλώσεις από την απουσία ελέγχου, την αδιαφάνεια όσον αφορά την επίτευξη των στόχων. Αφετέρου, από την κατακόρυφη πτώση των τιμών των ανακυκλώσιμων υλικών στην παγκόσμια αγορά.
Είναι αδιαμφισβήτητο ότι έχουμε χάσει πολύτιμο χρόνο, τον οποίο πρέπει να καλύψουμε με άμεσες και στοχευμένες παρεμβάσεις. Είναι ζήτημα ζωής να καταστήσουμε την ανακύκλωση μέρος της καθημερινότητάς μας, όχι απλά γιατί δεν μας αξίζει να είμαστε ουραγοί στην Ευρώπη σε αυτό το ζήτημα. Αλλά γιατί από τον τρόπο που θα διαχειριστούμε τα επόμενα χρόνια τα σκουπίδια μας, εξαρτώνται σημαντικότερα ζητήματα, όπως η δημόσια υγεία, το περιβάλλον όπου ζούμε, η ποιότητα ζωής μας.
Καλούμαστε να πραγματοποιήσουμε μια επανάσταση στον τρόπο διαχείρισης των απορριμμάτων μας, έχοντας στο μυαλό μας κατ’ αρχάς ότι τα απορρίμματα δεν είναι «άχρηστα σκουπίδια», αλλά υπό τις κατάλληλες προϋποθέσεις και υιοθετώντας σύγχρονες πρακτικές διαχείρισης, επεξεργασίας και αξιοποίησης, μπορούν να γίνουν σημαντική πηγή πλούτου και δημιουργίας νέων «πράσινων» θέσεων εργασίας.
Το ευτύχημα είναι ότι πλέον σήμερα η ελληνική πολιτεία κινείται συντεταγμένα προς αυτή την κατεύθυνση. Κεντρική προτεραιότητα του νέου Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα αναδεικνύεται η ενίσχυση της ανακύκλωσης και η υιοθέτηση των αρχών της κυκλικής οικονομίας, όχι μόνο ως προϋπόθεση για να πετύχουμε τους στόχους μας για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, αλλά και για να θέσουμε την ελληνική οικονομία σε τροχιά βιώσιμης και ισχυρής ανάπτυξης.
Προς την κατεύθυνση αυτή συμβάλλει η δημιουργία ενός νέου θεσμικού πλαισίου για την ανακύκλωση, το οποίο περιλαμβάνει σημαντικές τομές που αλλάζουν την έως τώρα διαχείριση των αποβλήτων. Ειδικότερα:
- Αναδεικνύεται ο σημαντικός ρόλος των δήμων στην υιοθέτηση και εφαρμογή σύγχρονων και φιλικών προς το περιβάλλον μοντέλων διαχείρισης των απορριμμάτων και προώθησης της ανακύκλωσης.
- Καθίσταται υποχρεωτική η χωριστή συλλογή των απόβλητων συσκευασιών σε τέσσερα ρεύματα (πλαστικό, χαρτί, μέταλλο, γυαλί).
- Για πρώτη φορά εισάγεται η ευρωπαϊκή αρχή «πληρώνω όσο πετάω». Δίνεται πλέον η δυνατότητα στους δήμους να χρεώνουν χαμηλότερα δημοτικά τέλη για όσους παράγουν λιγότερα απόβλητα και ανακυκλώνουν περισσότερο.
- Επιβάλλονται υψηλότερα τέλη στους δήμους που οδηγούν τα απόβλητά τους στην ταφή, με στόχο να αλλάξει άμεσα αυτή η παρωχημένη πρακτική.
- Θεσπίζεται ότι όλα τα νέα κτίρια θα πρέπει υποχρεωτικά να διαθέτουν χώρο συλλογής αποβλήτων για τέσσερα χωριστά ρεύματα.
Το νέο πλαίσιο για την ανακύκλωση ενισχύει τη διαφάνεια, αυστηροποιεί τον έλεγχο και αναμένεται να οδηγήσει σε σημαντική βελτίωση της αποτελεσματικότητας, επιβάλλοντας συνεργασίες και ενώνοντας δυνάμεις που μέχρι τώρα έμοιαζαν αντίρροπες.
Συντονιστής αυτής της προσπάθειας είναι ο Εθνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ), ο οποίος λειτουργεί ως κόμβος ανάμεσα στο κράτος, τους δήμους, τα Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης Αποβλήτων, τους φορείς της αγοράς και, φυσικά, την κοινωνία.
Ο ΕΟΑΝ έχει στρατηγικής σημασίας ρόλο, αφού καλείται να διασφαλίσει κανόνες υγιούς ανταγωνισμού ανάμεσα στους «παίκτες» της αγοράς ανακύκλωσης, που χρησιμοποιούν μεν διαφορετικά εργαλεία και μέσα διαχείρισης, αλλά υπηρετούν τους κοινούς εθνικούς στόχους. Αναδεικνύει σε στρατηγική του προτεραιότητα τη βιωσιμότητα όλων των συστημάτων που λειτουργούν στην αγορά, ώστε να μη δημιουργούνται μονοπωλιακές καταστάσεις. Ενισχύει τη διαφάνεια και τη δημόσια λογοδοσία, χρησιμοποιώντας σύγχρονα εργαλεία ελέγχου της αποτελεσματικότητας των συστημάτων. Προωθεί μια νέα αντίληψη, επιδιώκοντας να ενώσει δυνάμεις και να δημιουργήσει συνέργειες, με στόχο την ενίσχυση και την αποτελεσματικότερη λειτουργία της ανακύκλωσης. Και, τέλος, αναλαμβάνει νέες πρωτοβουλίες με στόχο την ευαισθητοποίηση, την εκπαίδευση και την ενεργοποίηση των πολιτών, πάνω στην ανάγκη και την αξία της ανακύκλωσης.
Κατάστημα που πουλά ρούχα φτιαγμένα από ανακυκλωμένα υλικά, στη Στοκχόλμη της Σουηδίας. Καθώς η Ελλάδα βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις στην Ευρώπη σε θέματα ανακύκλωσης, τόσο η πολιτεία όσο και ο Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) υλοποιούν μια νέα στρατηγική για την επίτευξη υψηλότερων επιδόσεων.
Προτεραιότητά μας είναι να αναδείξουμε τη νέα φιλοσοφία μας, βάσει της οποίας θεωρούμε ότι τα Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης δεν είναι ανταγωνιστικά. Είναι ικανά να συνυπάρξουν στο πλαίσιο μιας ευέλικτης πολιτικής που θα διαμορφώνεται από την Τοπική Αυτοδιοίκηση και η οποία θα συνδυάζει τα διαφορετικά ρεύματα ανακύκλωσης με προωθημένες δράσεις εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών.
Αξιοποιώντας την τεχνογνωσία και τις δυνατότητες όλων των διαθέσιμων Συστημάτων, μπορούμε να σχεδιάσουμε κοινές δράσεις, που θα λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες κάθε τοπικής κοινωνίας.
Καθώς οι δήμοι θα αποτελούν πλέον το κύριο πεδίο εφαρμογής του νέου μοντέλου ανακύκλωσης, θα μπορούν να επιλέξουν και τους τρόπους με τους οποίους θα συνδυαστούν, θα συνεργαστούν και θα συνυπάρξουν με τα διαφορετικά συστήματα διαχείρισης στην επικράτειά τους.
Εμείς, ως ΕΟΑΝ, τους δίνουμε τα εργαλεία για να το πετύχουν και παράλληλα, δημιουργούμε ένα νέο, διάφανο πλαίσιο λειτουργίας, με ισονομία και ξεκάθαρους κανόνες για όλους, που ενισχύει τον ανταγωνισμό.
Επιπρόσθετα, ο ΕΟΑΝ, σε συνεργασία με τους δήμους και τα Συστήματα Εναλλακτικής Διαχείρισης, οργανώνει από το επόμενο διάστημα συστηματικά δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των πολιτών, με στόχο την όλο και μεγαλύτερη συμμετοχή της κοινωνίας στην υπόθεση της ανακύκλωσης, η οποία αποτελεί βασική προϋπόθεση για την επιτυχία της.
Παρ’ όλα αυτά, επειδή οι καλές προθέσεις δεν αρκούν, είναι απαραίτητη η εφαρμογή ενός αποτελεσματικού εθνικού συστήματος ελέγχου, που θα εξασφαλίζει την επίτευξη των στόχων της ανακύκλωσης. Ο ΕΟΑΝ στηρίζει αυτή την προσπάθεια, τόσο στο επίπεδο του στρατηγικού σχεδιασμού όσο και στον συντονισμό και την υποστήριξη της υλοποίησης των απαραίτητων δράσεων.
Με πνεύμα συνεργασίας, λοιπόν, ευελιξία, αλλά και ένα αποτελεσματικό και διάφανο θεσμικό πλαίσιο, η Ελλάδα μπορεί τα επόμενα χρόνια να κάνει το άλμα στην ανακύκλωση και να αποτελέσει τη θετική έκπληξη στην Ευρώπη. Με τους πολίτες ασφαλώς στην πρώτη γραμμή.
* Ο Νίκος Χιωτάκης είναι Πρόεδρος του Δ.Σ. του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ) και εκλεγμένος Πρόεδρος του Εποπτικού Συμβουλίου της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδος (ΚΕΔΕ). Δημοτικός σύμβουλος Κηφισιάς, επικεφαλής της μείζονος μειοψηφίας και εκλεγμένος Αντιπρόεδρος της Εκτελεστικής Επιτροπής του Ειδικού Διαβαθμιδικού Συνδέσμου Νομού Αττικής (ΕΔΣΝΑ). Δήμαρχος Κηφισιάς (2003 - 2014).