Όσο μεγάλωνα στο Arlit, μια πόλη στον Νίγηρα, πολλοί δούλευαν στα ορυχεία. Ήταν το 1990, αρκετά πριν ονειρευτώ καν να γράψω μουσική και να παίξω κιθάρα. Θυμάμαι να κοιτάω τους μεταλλωρύχους, οι οποίοι δούλευαν πολλές ώρες κάτω από το έδαφος και επέστρεφαν στο σπίτι τους το βράδυ άρρωστοι. Εξαιτίας της ακτινοβολίας στα ορυχεία ουρανίου, αρκετοί αποκτούσαν σοβαρά προβλήματα υγείας: αναπνευστικές παθήσεις, προβλήματα στους πνεύμονες, παράλυση. Θυμάμαι τις γυναίκες να εμφανίζουν κι αυτές συμπτώματα και να έχουν συχνά πρόωρους τοκετούς. Ο καρκίνος ήταν πανταχού παρών, όχι μόνο στους ενήλικες αλλά και στα παιδιά.
Ο Νίγηρας είναι μια φτωχή χώρα, αλλά πλούσια σε φυσικούς πόρους. Όταν η Γαλλία έκλεισε τα ορυχεία στο έδαφός της το 2001, τα ορυχεία ουρανίου στον Νίγηρα, που λειτουργούσαν από τη δεκαετία του 1960, ανέλαβαν να καλύψουν τη διαφορά. Στις μέρες μας, η εξόρυξη γίνεται από εταιρείες, εκ των οποίων πολλές ελέγχονται μετοχικά από τη γαλλική κυβέρνηση. Μία από τις λίγες αξιοπρεπείς επαγγελματικές επιλογές για τους κατοίκους του Νίγηρα είναι αυτές οι εξορυκτικές εταιρείες.
Αν καταλάβει κανείς την ισχύ αυτών των εταιρειών και το πώς επηρεάζουν τον Νίγηρα, καταλαβαίνει τι σημαίνει αποικιοκρατία στην πράξη. Η Γαλλία, με τεχνικούς όρους, δεν κατέχει τη χώρα μου πλέον -κερδίσαμε την ανεξαρτησία μας το 1960- αλλά το αποτύπωμά της είναι ισχυρό. Στον Νίγηρα μιλάμε γαλλικά, ξοδεύουμε γαλλικά χρήματα, δουλεύουμε για γαλλικές εταιρείες και εργαζόμαστε στα ορυχεία προμηθεύοντας με τις πολύτιμες πρώτες ύλες της χώρας μας τη Γαλλία. Από μια άποψη, μόνο κατ’ όνομα είμαστε ανεξάρτητοι.
Η καθημερινότητα στον Νίγηρα σήμερα δεν είναι πολύ διαφορετική από τότε που ήμουν παιδί. Μοιάζει, μάλιστα, με την περίοδο που οι Γάλλοι ξεκίνησαν την εξόρυξη ουρανίου στα τέλη του 1960. Τότε υπήρχαμε για να προμηθεύουμε τη Γαλλία με φτηνό εργατικό δυναμικό, με πρώτες ύλες, με φυσικούς πόρους. Η κατάστασή μας παραμένει ίδια και σήμερα. Το πολυτιμότερο περιουσιακό μας στοιχείο, τα κοιτάσματα ουρανίου, ανήκουν -βάσει συμβολαίων- στη Γαλλία και εξάγονται εκεί. Ίσως αν είχαμε φτιάξει μόνοι μας τα ορυχεία, να μπορούσαμε να κρατάμε μέρος των εσόδων από αυτά. Με βάση τον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών, ο οποίος εξετάζει τον πληθυσμιακό μέσο όρο σε υγεία, εκπαίδευση και εισόδημα για να αξιολογήσει την ποιότητα ζωής σε μια χώρα, ο Νίγηρας είναι τελευταίος σε μια λίστα με 189 χώρες και περιοχές.
Στρατιώτες της Λεγεώνας των Ξένων περιπολούν σε έναν οικισμό νομάδων στη ζώνη Liptako-Gourma, στο βορειοανατολικό Μάλι, κοντά στα σύνορα με τον Νίγηρα, τον Φεβρουάριο του 2020.
Θα μπορούσε να σκεφτεί κάποιος ότι με τόσο μεγάλο φυσικό πλούτο, θα είχαμε ένα λειτουργικό, αν όχι προηγμένο, δίκτυο ηλεκτροδότησης. Ωστόσο, όσο το ουράνιό μας τροφοδοτεί τον πυρηνικά παραγόμενο ηλεκτρισμό στη Γαλλία, είμαστε αναγκασμένοι να εισάγουμε ηλεκτρικό ρεύμα από τη Νιγηρία, ακόμα μία πρώην αποικία! Φαίνεται σαν η ύπαρξή μας να γίνεται αντιληπτή μόνο εκ των υστέρων.
Μεγάλωσα μαθαίνοντας να παίζω κιθάρα σε ένα -ας το πούμε- όργανο, φτιαγμένο από ξύλο και σύρμα. Όταν τελικά κατάφερα να παίξω με μια πραγματική κιθάρα, τη συνέδεσα σε έναν ενισχυτή που λειτουργούσε με μπαταρίες. Για την ακρίβεια, ακόμα χρησιμοποιώ ενισχυτές με μπαταρίες. Ακόμα και τόσα χρόνια μετά, με τόσα άλμπουμ και περιοδείες στο ενεργητικό μου, το ηλεκτρικό δίκτυο του Νίγηρα δεν είναι κάτι στο οποίο μπορεί κανείς να στηριχτεί για να παίξει μουσική χωρίς πρόβλημα. Σε αντίθεση με τους περισσότερους Αμερικανούς και Ευρωπαίους συναδέλφους μου μουσικούς, η μπάντα μου δεν μπορεί να συνδέσει τον εξοπλισμό της στην πρίζα. Όσο για τις μετακινήσεις μας για τις ζωντανές μας εμφανίσεις, τα μονοπάτια που είχαν χαραχτεί μεταξύ πόλεων και οικισμών για να εξυπηρετούν τα γαλλικά ορυχεία, δεν βοηθούν πλέον ουσιαστικά κανέναν.
Χαρακτηριστικά, όταν με την μπάντα μου παίζουμε στις ΗΠΑ, χρειαζόμαστε λιγότερο από 5 ώρες για να διανύσουμε περίπου 200 μίλια μεταξύ Νέας Υόρκης και Βοστόνης. Η απόσταση μεταξύ Arlit και Agadez, μιας πόλης στην επαρχία όπου ζω, είναι 50 μίλια λιγότερο, αλλά το ταξίδι διαρκεί 10 ώρες περισσότερο! Το Arlit και η Niamey, η πρωτεύουσα του Νίγηρα, απέχουν 750 μίλια μεταξύ τους, αλλά το ταξίδι από το ένα σημείο στο άλλο απαιτεί ολονύχτια στάση - αρκετά συχνά και δεύτερη. Το παράδειγμα αυτό δεν είναι το πιο ενδεικτικό της αποικιοκρατικής κληρονομιάς που άφησε η Γαλλία στη χώρα μου, αλλά είναι χαρακτηριστικό.
Η αποικιοκρατία είναι ένα θέμα που εξερευνώ συχνά με τη μουσική μου. Το καινούργιο μου άλμπουμ «Afrique Victime», είναι σίγουρα το πιο πολιτικοποιημένο μου μέχρι τώρα. Ο Νίγηρας, ωστόσο, έχει περισσότερα προβλήματα απ’ όσα μπορώ να χωρέσω σε ένα άλμπουμ. Η στρατιωτική παρουσία της Γαλλίας με άρματα μάχης, drones και διάφορα όπλα, είναι ισχυρότατη στην περιοχή μας. Η Boko Haram, η τρομοκρατική οργάνωση που έχει ως βάση της τη Νιγηρία, έχει διεισδύσει στον Νίγηρα και έχει πλέον εντατικοποιήσει τη δράση της. Μόλις το προηγούμενο καλοκαίρι, 16 στρατιώτες στον Νίγηρα σκοτώθηκαν από την Boko Haram. Την ίδια ώρα, τα όπλα της Γαλλίας αδρανούν.
Πολλοί, συχνά, με ρωτούν πώς θα μπορούσε να βοηθηθεί ο Νίγηρας και εάν η αποικιοκρατία θα μπορούσε να νικηθεί. Δεν είμαι αισιόδοξος. Παρότι η γαλλική σημαία δεν κυματίζει πλέον στον Νίγηρα, η πικρή αλήθεια είναι ότι η χώρα μου παραμένει αποικία της Γαλλίας εξαιτίας των ορυχείων μας. Δεν υπάρχει άμεση λύση για να αποφευχθεί η φτώχεια και η εξαθλίωση και κάθε μέρα η παρουσία και η επιρροή της Γαλλίας ενσωματώνονται και γίνονται όλο και πιο οργανικές στο σώμα και στη λειτουργία του έθνους μας.
Η αποικιοκρατία συνεχίζει να υπάρχει στον Νίγηρα επειδή της επιτράπηκε να υπάρχει. Το να ξεπεράσει η χώρα την αποικιοκρατία είναι ένα πρόβλημα με το οποίο δεν θα έπρεπε να επιβαρυνθεί ο Νίγηρας. Δεν είναι κάτι που μπορούμε να κάνουμε μόνοι μας και δεν θα έπρεπε να είναι έτσι. Κάνω ό,τι μπορώ με τη μουσική μου, αλλά πρακτικά μπορώ να ενισχύσω μόνο το δικό μου μήνυμα: ένα μήνυμα που περνάει μέσα από μια κιθάρα με μπαταρίες, η οποία δεν ανοίγει και πάντα…
Η κατάσταση στον Νίγηρα δεν θα αλλάξει μέχρι η Γαλλία, δεδομένου του πόση ισχύ συνεχίζει να έχει στην περιοχή, να αναγνωρίσει τον τοξικό της ρόλο στα τεκταινόμενα της χώρας και τις βαριές επιπτώσεις που έχει η συνεχιζόμενη παρουσία της. Η Γαλλία χρειάζεται την ενέργειά μας, όμως αυτό κάνει εμάς ανενεργούς. Είναι καιρός για αλλαγή.
* Ο Mdou Moctar είναι συνθέτης και μουσικός από το Agadez στο Νίγηρα, από τους πρώτους που ενέταξαν ήχους και παραδοσιακές κιθάρες των Tuareg στη σύγχρονη ηλεκτρονική μουσική του. Έγινε γνωστός με εντελώς αντισυμβατικό τρόπο: θαυμαστές του αντάλλασσαν στα κινητά τους τηλέφωνα κάρτες μνήμης με τη μουσική του. Το τελευταίο του άλμπουμ είναι το «Afrique Victime» (2021).