Ο Garry Ridge, ο οποίος διευθύνει την εταιρεία προϊόντων καθαρισμού WD-40, ακολουθεί έναν τρόπο ηγεσίας εμπνευσμένο από δύο ανθρώπους: τον Αριστοτέλη και τον Larry Fink, διευθύνοντα σύμβουλο της BlackRock, μιας αμερικανικής πολυεθνικής επενδυτικής εταιρείας. «Η ευχαρίστηση στην εργασία φέρνει την τελειότητα στη δουλειά», είπε αρχικά ο κ. Ridge, αναφέροντας τα λόγια του Έλληνα φιλόσοφου.
Στη συνέχεια, επέλεξε ένα πρόσφατο «ρητό» της BlackRock. «Οι εταιρείες που δημιούργησαν ισχυρούς δεσμούς με τους υπαλλήλους τους, διαπίστωσαν μικρότερη κινητικότητα εργαζομένων και υψηλότερες αποδόσεις καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας», διάβασε δυνατά ο κ. Ridge, σχολιάζοντας: «Έλα, ρε!».
Το WD-40 είναι ένα προϊόν καθαρισμού με μια μυστική φόρμουλα, που μπορεί να ξεσφίξει σκουριασμένα μπουλόνια, να βγάλει την μπογιά από έναν τοίχο, να καθαρίσει λεκέδες από το αυτοκίνητο και να αφαιρέσει τη σκουριά από μια αλυσίδα ποδηλάτου. Στον κ. Ridge αρέσει να υπενθυμίζει στους σχεδόν 600 υπαλλήλους των 17 γραφείων του πόσο χρήσιμη είναι η δουλειά τους.
Παράλληλα, πιστεύει ότι κάποιοι εμπνέονται από την ανορθόδοξη κουλτούρα της εταιρείας. Η WD-40 δεν έχει μάνατζερ, μόνο «καθοδηγητές». Οι εργαζόμενοι μπορούν να τιμηθούν με το βραβείο «Μητέρα Τερέζα» για την προσφορά του «χρόνου και των ταλέντων τους» στην εργασιακή κοινότητα, ενώ κατά τη διάρκεια συναντήσεων υπενθυμίζουν στους συναδέλφους τους ότι πρέπει να δημιουργούν «κοινές θετικές αναμνήσεις, που διαρκούν στον χρόνο».
Πολύ πριν από την πανδημία, ήταν αρκετοί οι δύσπιστοι απέναντι στις εταιρείες που εξέφραζαν την πρόθεσή τους να κάνουν τους υπαλλήλους τους να νιώθουν ευτυχισμένοι. Υπήρχαν εταιρείες τεχνολογίας που τα γραφεία τους έμοιαζαν με παιχνιδότοπους και διέθεταν πισίνες με πολύχρωμες μπάλες και τσουλήθρες, αλλά και επιχειρήσεις που προσέφεραν μπουφέ με εδέσματα και παγωμένο κρασί. Οι εργοδότες που έκαναν έρευνες για να αξιολογήσουν πόσο ευτυχισμένο ήταν το προσωπικό, γίνονταν όλο και περισσότεροι, ενώ συχνά ανέθεταν σε συμβούλους να δημιουργήσουν ένα διασκεδαστικό εργασιακό περιβάλλον.
Η επιδίωξη της ευτυχίας στον χώρο εργασίας -καθώς και η σχετική τιμή της, όπως ένα πρόγραμμα 18.000 δολαρίων που διδάσκει στους διευθυντές πώς να ηγούνται μιας ευτυχισμένης ομάδας- ίσως σε κάποιους μοιάζει με αλχημεία που προσπαθεί να μετατρέψει τα συναισθήματα σε παραγωγικότητα. Ίσως νιώθουν πως οι εταιρείες προσπαθούν να κάνουν τους υπαλλήλους τους να χαμογελούν για να ξεχνούν απαιτήσεις που είναι λιγότερο βολικές για τα αφεντικά, όπως η απομακρυσμένη εργασία ή οι αυξήσεις στις αμοιβές.
Αυτές οι κριτικές έχουν αποκτήσει νέο και πιο επιτακτικό χαρακτήρα καθώς εργαζόμενοι και εργοδότες, στο πλαίσιο της σφιχτής αγορά εργασίας, συγκρούονται για την επιστροφή στο γραφείο. Μερικοί εργαζόμενοι προτιμούν να έχουν εργασιακή ευελιξία ή προσαρμοσμένες στον πληθωρισμό αυξήσεις παρά διάφορα εταιρικά «καρότα», όπως μια συναυλία της Lizzo που προσφέρει στους υπαλλήλους της η Google, ή τα φεστιβάλ μπίρας που προσφέρει η Microsoft.
«Είναι σαν να λέμε “δεν πρόκειται να σε βοηθήσω να νιώσεις εκ των προτέρων τη σταθερότητα που χρειάζεσαι, αλλά θα σου παρέχω ένα εκπτωτικό κουπόνι”», σχολίασε η 46χρονη Jessica Martinez, υπεύθυνη προγράμματος σε ένα παγκόσμιο ίδρυμα που έχει καθιερώσει εδώ και καιρό το Wine Wednesdays («Τετάρτες με Κρασί») και τώρα μοιράζει δωράκια, όπως μπουκάλια νερού, σε όσους επιστρέφουν στο γραφείο.
«Οι άνθρωποι προσπαθούν να επαναφέρουν τα πάντα στην “κανονικότητα” αλλά για μερικούς αυτό που συνέβη ήταν τρομερό», συνέχισε, αναφερόμενη γενικά στα σχέδια επιστροφής στο γραφείο και όχι στα σχέδια του δικού της οργανισμού. «Γιατί να μη δίνουμε στους ανθρώπους αυτό που πραγματικά θέλουν;».
Σε ορισμένους χώρους εργασίας, «ευτυχία» σημαίνει να αφήνουμε τους υπαλλήλους να επιλέξουν τους προϊσταμένους τους ή να τους απαλλάσσουμε από αξιολογήσεις απόδοσης. Συνήθως, όμως, προσπαθούμε να μετρήσουμε τα επίπεδα ευτυχίας, παρότι δεν συμφωνούν όλοι για το τι σημαίνει ευτυχία - δείτε για παράδειγμα τους Dalai Lama, Dale Carnegie και Barbara Ehrenreich.
Οι συμπεριφορικοί οικονομολόγοι και οι ψυχολόγοι υποδεικνύουν στους εργοδότες ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχει επιχειρηματική βάση για να επενδύσουν στη θετικότητα. Μια μελέτη στο «Journal of Labor Economics» διαπίστωσε ότι οι εργαζόμενοι στους οποίους έδιναν σοκολάτες για να φάνε και κωμωδίες για να παρακολουθήσουν -η σοκολάτα και το γέλιο είναι κλασικές πηγές ευτυχίας- ήταν 12% πιο παραγωγικοί από άλλες ομάδες χωρίς αντίστοιχες παροχές. Μια άλλη μελέτη στο «Journal of Financial Economics» έδειξε ότι οι εταιρείες που εμφανίζονται στη λίστα των 100 καλύτερων εργασιακών περιβαλλόντων, έχουν υψηλότερες αποδόσεις για τους μετόχους από άλλες αντίστοιχες εταιρείες.
«Υπάρχουν ενδείξεις ότι αντιλαμβανόμαστε λάθος την ευτυχία στην εργασία», είπε η Laurie Santos, μια γνωσιακή επιστήμονας που διδάσκει σε ένα δημοφιλές σεμινάριο για την ευτυχία στο Yale. «Σκέφτεστε “αισθάνομαι παραγωγικός, άρα τα πράγματα πάνε καλά στη δουλειά, άρα είμαι χαρούμενος”. Ωστόσο, τα στοιχεία δείχνουν πως τα πράγματα μπορεί να λειτουργούν και αντίστροφα και πως η ευτυχία μπορεί να επηρεάσει την απόδοση στην εργασία».
Η αντίληψη ότι οι εργοδότες πρέπει να ενδιαφέρονται για την ευτυχία των υπαλλήλων προέκυψε με την αύξηση των μη χειρωνακτικών θέσεων εργασίας, αναφέρει ο Alex Edmans, καθηγητής οικονομικών στο London Business School. Τα αποτελέσματα στην εργασία πλέον αξιολογούνται δυσκολότερα, καθώς μετράμε την ποιότητα και την ποσότητα των ιδεών και όχι το πόσες καρφίτσες κατασκευάστηκαν. Οι διευθυντές κατέληξαν στο ότι οι υπάλληλοί τους πρέπει να έχουν κίνητρα. Σημασία δεν έχει μόνο το πακέτο των αποδοχών αλλά και ο τρόπος που νιώθουν οι άνθρωποι στη δουλειά.
Ωστόσο, πολλοί θεωρούν αυτή την κατεύθυνση επικίνδυνη για τους εργαζόμενους και πιστεύουν πως οι εργοδότες καλλιεργούν μια συναισθηματική σχέση μαζί τους, ενώ στην πραγματικότητα η μεταξύ τους σχέση αφορά μόνο τα χρήματα.
«Το αφεντικό σου δεν είναι εκεί για να σου προσφέρει ευτυχία», δηλώνει η Sarah Jaffe, συγγραφέας του «Work Won’t Love You Back». «Όσο κι αν λένε ότι εστιάζουν στην ευτυχία των υπαλλήλων, εστιάζουν στα κέρδη».
«Κάποιος πληρώνεται για να φέρει αυτή τη νέα συναρπαστική κουλτούρα ευτυχίας στον χώρο εργασίας μου», πρόσθεσε η κ. Jaffe. «Θα ήθελα να μάθω πόσα δίνει το αφεντικό μου γι’ αυτό».
Η Happy Ltd., μια βρετανική εταιρεία συμβούλων, διαθέτει ένα πρόγραμμα που λέγεται Happy MBA και απευθύνεται σε υψηλόβαθμα στελέχη επιχειρήσεων. Το κόστος είναι περίπου 18.000 δολάρια και οι συμμετέχοντες λαμβάνουν πιστοποιητικό, όχι πραγματικό πτυχίο, μέσω του Institute of Leadership and Management. Σε μια πρόσφατη συνεδρία, οι πρόεδροι και οι διευθυντές εταιρειών αντάλλαξαν συμβουλές του τύπου «να επιτρέπουμε στους υπαλλήλους να επιλέγουν τους προϊσταμένους τους».
Η Woohoo, μια δανική εταιρεία που προσφέρει «υπηρεσίες για ευτυχισμένους υπαλλήλους», και η συνεργαζόμενη εταιρεία λογισμικού Heartcount συνήθως χρεώνουν τις εταιρείες περίπου 4 δολάρια ανά υπάλληλο τον μήνα χωρίς τις αμοιβές των συμβούλων, τις οποίες αρνήθηκε να αποκαλύψει ο ιδρυτής της Woohoo, Alexander Kjerulf, επειδή ποικίλλουν.
Οι Woohoo και Heartcount συμβουλεύονται ψυχολόγους και στατιστικολόγους για να διασφαλίσουν ότι οι αξιολογήσεις τους επικεντρώνονται στις συναισθηματικές και όχι στις διανοητικές απαντήσεις των ανθρώπων.
Οι εβδομαδιαίες έρευνες, που αποστέλλονται με email κάθε Παρασκευή, περιλαμβάνουν ερωτήσεις όπως «Είστε περήφανοι για τη δουλειά που κάνετε;» ή «Σας έχουν επαινέσει τον τελευταίο καιρό για την εξαιρετική δουλειά που έχετε κάνει;». Στη συνέχεια, η Woohoo βοηθά τους εργοδότες να ερμηνεύσουν τα δεδομένα.
Αυτά τα δεδομένα, όμως, γεννούν έναν νέο κύκλο ερωτήσεων, οι οποίες είναι πιο ύπουλες από μια απλή διαδικτυακή έρευνα όπως την παρουσιάζουν.
Αλήθεια, τι σημαίνει να είσαι ευτυχισμένος;
Ο κ. Kjerulf μετράει την ευτυχία από το πόσο οι άνθρωποι βιώνουν θετικά συναισθήματα στη δουλειά ή σε τι βαθμό σκέφτονται τη δουλειά κατά τη διάρκεια του προσωπικού τους χρόνου. Τα ανώτερα στελέχη της WD-40 κατανοούν ότι η ευτυχία περιλαμβάνει έναν συνδυασμό της ουσιαστικής δουλειάς και της αίσθησης του ανήκειν.
Μια άλλη εταιρεία αξιολόγησης χώρου εργασίας, η Culture Amp, η οποία συνεργάζεται με περίπου 4.500 εταιρείες, δεν πιστεύει καθόλου στη μέτρηση της ευτυχίας και προτιμά να μετρά στοιχεία όπως η αφοσίωση και η ευημερία. Οι επικεφαλής της αντιλαμβάνονται την ευτυχία ως κάτι ασταθές που διαφέρει από άτομο σε άτομο και είναι σε μεγάλο βαθμό πέρα από τον έλεγχο του εργοδότη.
«Το συναίσθημα της ευτυχίας είναι θαυμαστό, αλλά η μέτρησή του είναι δύσκολη», δήλωσε η Myra Cannon, διευθύντρια ανθρωπιστικών επιστημών του Culture Amp. «Η ευτυχία… πετάει».
Μία από τις εταιρείες που έχει υποστηρίξει η Woohoo, είναι η Vega, η οποία δραστηριοποιείται στην ανάπτυξη λογισμικού στη Σερβία. Η Vega δημοσιεύει ένα μηνιαίο ενημερωτικό δελτίο που ονομάζεται Happiness Central, με σκοπό να «υπερ-επικοινωνήσουμε τα επιτεύγματά μας». Δύο φορές τον χρόνο διοργανώνει «διαγωνισμούς memes», κατά τους οποίους οι εργαζόμενοι ανταμείβονται για τη δημιουργία memes που «σατιρίζουν τους ανθρώπους της εταιρείας που βρίσκονται σε υψηλές θέσεις». Ο διευθύνων σύμβουλος συχνά κάνει έκπληξη στους εργαζόμενους σερβίροντας φρουτοσαλάτα στα γραφεία τους.
«Όταν οι άνθρωποι έχουν καλύτερες σχέσεις μεταξύ τους, ειδικά μέσα σε ομάδες, περιμένουμε να έχουν και καλύτερες επιδόσεις», δήλωσε ο διευθύνων σύμβουλος και συνιδρυτής της Vega, Sasa Popovic. «Θα είναι πιο αφοσιωμένοι και, τελικά, οι πελάτες μας θα έχουν καλύτερη εξυπηρέτηση και θα είναι πιο ευχαριστημένοι με τη δουλειά μας».
Ωστόσο, οι καλές σχέσεις στο γραφείο δεν πληρώνουν τους λογαριασμούς των εργαζομένων, λένε οι όλο και περισσότεροι επικριτές της παραπάνω θεωρίας, τονίζοντας πως η ευτυχία μετατρέπεται σε εργαλείο μέσα στις αίθουσες συνεδριάσεων. «Τα πρώτα χρόνια, πολλές νεοσύστατες επιχειρήσεις έδιναν στους εργαζόμενους απίστευτα προνόμια. Από τη μια τους ξεζούμιζαν κι από την άλλη τους καλόπιαναν με σνακ στην κουζίνα», ανέφερε η κ. Martinez, υπεύθυνη του ιδρύματος. Όμως, σημείωσε, η έλλειψη εργατικού δυναμικού δίνει σε περισσότερους εργαζόμενους τη δύναμη να πουν ότι δεν θα ανεχθούν άλλο αυτή τη συμπεριφορά. «Οι κενές θέσεις παραμένουν κενές επειδή συμπεριφερθήκατε άσχημα στους ανθρώπους σας», είπε.
Η ευελιξία της εργασίας από το σπίτι βοήθησε ορισμένους εργαζόμενους να πουν ανοιχτά στους εργοδότες τους ότι ευτυχισμένους τους κάνει το να περνούν χρόνο με την οικογένεια και όχι τα δωρεάν δείπνα στο γραφείο.
«Το να έχεις δωρεάν σάντουιτς στο διάλειμμα δεν αναπληρώνει το ότι δεν μπορείς να δεις τα παιδιά σου», είπε η Anna King, μια 60χρονη μητέρα που εργάζεται σε μια εταιρεία υπηρεσιών κοινής ωφελείας στο Πόρτλαντ του Όρεγκον. «Αυτό που πρέπει να προβληματίζει τους εργοδότες είναι το εξής: οι υπάλληλοί τους νιώθουν ότι είναι μέρος μιας ομάδας επειδή παίζουν όλοι μαζί πινγκ πονγκ ή επειδή επιτυγχάνουν πραγματικούς στόχους δουλεύοντας αξιοπρεπείς ώρες;».
Καθώς εκατομμύρια εργαζόμενοι έχουν μεγάλες απαιτήσεις από τους εργοδότες τους, ειδικά για την εργασιακή ευελιξία, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η εστίαση στην ευτυχία τούς αποσπά την προσοχή. Σε τελική ανάλυση, τα βραβεία «Μητέρα Τερέζα» δεν βελτιώνουν τις συνθήκες εργασίας των υπαλλήλων. Αντίθετα, τους χειραγωγούν να αφιερώνουν περισσότερες ώρες στην εργασιακή τους κοινότητα εις βάρος της προσωπικής τους ζωής.
«Δεν νομίζω ότι παροχές όπως ο διαλογισμός ή οτιδήποτε άλλο μπορεί να κάνουν οι εργοδότες για να αυξήσουν την ευημερία, είναι κακές πρωτοβουλίες», δήλωσε η Heidi Shierholz, πρόεδρος του Ινστιτούτου Οικονομικής Πολιτικής. «Αλλά δεν υποκαθιστούν τους αξιοπρεπείς μισθούς, τις αξιοπρεπείς παροχές και τον συνετό προγραμματισμό».
*Η Emma Goldberg είναι συντάκτρια θεμάτων για το μέλλον της εργασίας στους «New York Times». Έχει τιμηθεί με τα βρεαβεία Newswomen’s Club of New York’s Best New Journalist Award, The New York Press Club’s Nellie Bly Award και The Sidney Hillman Foundation’s Sidney Award.
© 2022 The New York Times Company