Ο πόλεμος στην Ουκρανία δοκιμάζει την ενότητα και την αποφασιστικότητα των 27 κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά παράλληλα τους υπενθυμίζει με καταλυτικό τρόπο πόσο σημαντική και ισχυρή μπορεί να είναι η ιδέα της δημοκρατίας. Αυτό ήταν το συμπέρασμα των δύο διαφορετικών συζητήσεων στο Athens Democracy Forum 2022, οι οποίες επικεντρώθηκαν χωριστά στην Πολωνία και στις Ρωσία-Κίνα, αλλά άμεσα και έμμεσα εξέτασαν τη νέα αίσθηση του επείγοντος για τις δημοκρατικές αξίες που έχει καταλάβει την Ευρώπη από την εισβολή της Ρωσίας του Vladimir V. Putin στην Ουκρανία.
«Φαίνεται πως οι Ουκρανοί είναι οι μόνοι ικανοί και έτοιμοι να υπερασπιστούν τις αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τίμημα την ίδια τους τη ζωή», είπε στο πάνελ με θέμα «A Decade of Democracy: Poland» η Karolina Wigura, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας. «Και μάλιστα, χωρίς η χώρα τους να είναι μέλος της Ε.Ε. -κι αυτό είναι παράδοξο», πρόσθεσε.
Εικόνα από το μέτωπο του πολέμου στην Ουκρανία. «Φαίνεται πως οι Ουκρανοί είναι οι μόνοι ικανοί και έτοιμοι να υπερασπιστούν τις αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τίμημα την ίδια τους τη ζωή», σχολίασε η Karolina Wigura, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας.
Οι ανατολικές χώρες-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης που έζησαν δεκαετίες σοβιετικής κατοχής, βλέπουν τον πόλεμο και τις φιλοδοξίες της Μόσχας από διαφορετική οπτική γωνία από τους Δυτικούς γείτονές τους, οι οποίοι, μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο έζησαν ειρηνικά και με ευημερία.
«Αυτός ο πόλεμος είναι μια ιστορική στιγμή που είτε θα μας ενώσει περισσότερο είτε θα μας διχάσει», δήλωσε η Vera Jourovà, αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις Αξίες και τη Διαφάνεια. «Το αποκαλώ “η μεγάλη συνάντηση”, γιατί ξαφνικά η Δύση άρχισε να ακούει την Ανατολή».
Στο πάνελ «A Decade of Democracy: China and Russia», ο Jeffrey Sachs, διευθυντής του Κέντρου Βιώσιμης Ανάπτυξης στο Πανεπιστήμιο Columbia, είπε ότι είναι λάθος να ερμηνεύουμε τον πόλεμο ως «πάλη μεταξύ απολυταρχικών και δημοκρατικών καθεστώτων». Κάθε χώρα έχει ένα διαφορετικό αφήγημα, με τη δική του αξία, είπε. «Αν συζητούσαμε μεταξύ μας, θα εντοπίζαμε τις διαφορετικές οπτικές γωνίες».
Η Πολωνία, μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού, υπήρξε κορυφαίο παράδειγμα φιλελεύθερων δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων στην Ανατολική Ευρώπη. Την τελευταία δεκαετία, όμως, βλέπει την προσπάθειά της για εκδημοκρατισμό να επιβραδύνεται από μια συντηρητική κυβέρνηση, η οποία προσπαθεί να ελέγξει το δικαστικό σύστημα και να φιμώσει τα ανεξάρτητα ΜΜΕ. Η κ. Wigura ανέφερε ότι η δέσμευση της Ουκρανίας στις δημοκρατικές της ελευθερίες αποτελεί πλέον πηγή έμπνευσης για την υπόλοιπη Ευρώπη. «Η Ουκρανία αποτελεί πηγή ελπίδας», είπε. «Κάποτε ήταν και η Πολωνία πηγή ελπίδας. Τι της συνέβη; Πώς έγινε ξαφνικά πηγή απογοήτευσης;».
Η κ. Wigura, κοινωνιολόγος, ιστορικός και δημοσιογράφος, δήλωσε ότι η Πολωνία έχει καταβάλει μεγάλη προσπάθεια για να χτίσει «μια νέα εστία δημοκρατίας και ένα κράτος δικαίου», αλλά αυτή η εστία δεν έχει χτιστεί ακόμη.
«Ας πούμε ότι η δημοκρατία μας είναι γεμάτη ελαττώματα», ανέφερε. «Το κράτος δικαίου ελέγχεται από την εκτελεστική εξουσία». Την ίδια στιγμή, τόσο το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο όσο και αρκετοί Πολωνοί πολίτες, τίθενται στο περιθώριο. «Η πόλωση στην Πολωνία δείχνει ότι υπάρχουν δυνάμεις που υπερασπίζονται τη δημοκρατία», είπε η κ. Wigura.
Η αμφιλεγόμενη αντίληψη της πολωνικής κυβέρνησης για το κράτος δικαίου και άλλους δημοκρατικούς κανόνες θα κριθεί στις εκλογές του επόμενου έτους, πρόσθεσε. Εν τω μεταξύ, η κ. Wigura πιστεύει ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία θα μπορούσε να επηρεάσει την Πολωνία και με ακόμα έναν τρόπο: Η εισροή αρκετών εκατομμυρίων Ουκρανών προσφύγων θα μπορούσε να έχει επίδραση στις πολιτικές πεποιθήσεις των Πολωνών.
«Δεν λέω ότι η κυβέρνηση θα γίνει φιλελεύθερη δημοκρατική από τη μια μέρα στην άλλη, αλλά θα πρέπει να σκεφτούν τρόπους για να ενσωματώσουν τους Ουκρανούς πρόσφυγες και να ζήσουν μαζί τους».
Όσον αφορά τη Ρωσία και την Κίνα, οι συμμετέχοντες του πάνελ προειδοποίησαν ότι οι «ευσεβείς πόθοι» για τυχόν δημοκρατικές εξελίξεις σε αυτά τα αυταρχικά κράτη, δεδομένης της πολιτικής κουλτούρας και της ιστορίας τους, δεν είναι ρεαλιστικοί.
Δεδομένης της διαφορετικής ιστορίας τους, τα έθνη της Ανατολικής Ευρώπης και της Δυτικής Ευρώπης έχουν διαφορετικές προσεγγίσεις για την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, είπαν οι συμμετέχοντες στο φόρουμ για τη Δημοκρατία.
Ωστόσο, η Su Yun Woo, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης, υποστήριξε ότι ενώ η Κίνα δεν είναι δημοκρατική, «υπάρχουν θύλακες δημοκρατικής ανάπτυξης που πιέζουν τους τοπικούς αξιωματούχους να προσαρμόζονται σε δημοκρατικά πρότυπα».
Το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα ενδιαφέρεται κυρίως για τον έλεγχο, αλλά παράλληλα ενδιαφέρεται και για τη χρηστή διακυβέρνηση, είπε, «γι’ αυτό και επιτρέπονται οι συμμετοχικές διαδικασίες». Ωστόσο, προειδοποίησε πως τις συμμετοχικές διαδικασίες τις διαχειρίζεται το Κόμμα, που «ανά πάσα στιγμή μπορεί να τις ανακαλέσει».
Ο Jaroslaw Kuisz, αρχισυντάκτης του Kultura Liberalna, ενός κεντρώου φιλελεύθερου οργανισμού μέσων ενημέρωσης στην Πολωνία, ανέφερε ότι η ιστορία εξηγεί τη «νευρική κυριαρχία» των χωρών που βρίσκονται στα σύνορα μεγάλων αυτοκρατοριών -για παράδειγμα της Ταϊβάν, που ζει υπό την απειλή της ηπειρωτικής Κίνας, καθώς και της Πολωνίας, της Φινλανδίας και των κρατών της Βαλτικής, που έχουν υποφέρει από τη ρωσική και τη σοβιετική εξουσία.
Αυτές οι χώρες βλέπουν τον πόλεμο στην Ουκρανία υπό το πρίσμα των εμπειριών τους από τη ρωσική επιθετικότητα. «Αυτό που συμβαίνει δεν είναι ένα γεγονός, ένας πόλεμος, αλλά ένας κρίκος σε μια αλυσίδα γεγονότων», είπε ο κ. Kuisz. «Έτσι, προχωράμε σε διαφορετικές ενέργειες και αναμένουμε διαφορετικά αποτελέσματα».
Η διαφορά οπτικής μεταξύ της Δυτικής και της Ανατολικής Ευρώπης έγινε εμφανής στις διπλωματικές προσεγγίσεις τους στον πόλεμο.
Τις πρώτες μέρες, όταν οι ρωσικές δυνάμεις απειλούσαν το Κίεβο, οι Γάλλοι και οι Γερμανοί ηγέτες τηλεφωνούσαν στο Κρεμλίνο, ενώ οι ηγέτες της Ανατολικής Ευρώπης πήγαν αυτοπροσώπως στην ουκρανική πρωτεύουσα για να δείξουν την αλληλεγγύη τους. Όσο αυτές οι χώρες «βλέπουν τον πόλεμο ως μέρος μιας ευρύτερης διαδικασίας και όχι ως μεμονωμένο γεγονός, δεν προσδοκούν προσωρινή εκεχειρία», είπε ο κ. Kuisz.
Ο κ. Sachs σημείωσε ότι η δημοκρατία δεν είναι απαραίτητα το σωστό πρίσμα για να κρίνεις μια χώρα. «Αντιμετωπίζουμε τη δημοκρατία ως το “καλό”», είπε. «Ωστόσο, η πιο βίαιη χώρα στον κόσμο τον 19ο αιώνα ήταν ίσως η πιο δημοκρατική, η M. Βρετανία. Μπορείς να είσαι δημοκρατικός στο εσωτερικό και ανελέητα αυτοκρατορικός στο εξωτερικό. Η πιο βίαιη χώρα στον κόσμο από τη δεκαετία του 1950 είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες».
Ο κ. Sachs πρόσθεσε ότι η διεύρυνση του NATO στην Ανατολική Ευρώπη και στις χώρες της Βαλτικής ήταν μια «πρόκληση» που προκάλεσε τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ο κ. Kuisz, από την πλευρά του, αμφισβήτησε αυτή την άποψη, υπενθυμίζοντας στον κ. Sachs τον ρόλο του ως αρχιτέκτονα των φιλελεύθερων οικονομικών μεταρρυθμίσεων της Πολωνίας στη δεκαετία του 1990.
«Το 1989 και μετά, προωθήσατε την ελευθερία, τη δημοκρατία και τις αξίες που θα μπορούσαν τελικά να μας βγάλουν από αυτή τη φρικτή σφαίρα επιρροής», είπε, αναφερόμενος στον σοβιετικό έλεγχο της Ανατολικής Ευρώπης μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. «Υπερασπιστήκατε τα ανθρώπινα δικαιώματα και προσπαθήσατε να μας βγάλετε από αυτήν την παγίδα της ιστορίας».
«Αν κατηγορούμε τη Δύση γι’ αυτόν τον πόλεμο, καταλήγουμε να αποσείουμε την ευθύνη, ολόκληρη ή μέρος της, από τον Vladimir Putin», είπε. «Τον άνθρωπο που πήρε την απόφαση να ξεκινήσει έναν πόλεμο».
Η Δρ Su σημείωσε ότι καθώς ο πόλεμος συνεχίζεται, «η κινεζική κοινή γνώμη έχει αρχίσει να απομακρύνεται από τη Ρωσία και τα ΜΜΕ έχουν μετριάσει την υπεράσπισή της. Η Κίνα έχει συμφέρον να μείνει ουδέτερη», κατέληξε.
*Η κα Celestine Bohlen είναι πρώην ανταποκρίτρια των «The New York Times» στη Βουδαπέστη, τη Ρώμη και τη Μόσχα
© 2022 The New York Times Company and Celestine Bohlen