Ο Ban Ki-moon ήταν ένας έφηβος από ένα χωριό στη σημερινή Νότια Κορέα, όταν μαζί με μια ομάδα άλλων νέων απ’ όλο τον κόσμο συμμετείχαν σε μια περιοδεία του Ερυθρού Σταυρού στις ΗΠΑ και συνάντησαν τον πρόεδρο Τζον Φ. Κένεντι. Ήταν αυτό που αργότερα θα περιέγραφε ως μια στιγμή που άλλαξε τη ζωή του.
Εκεί, το 1962, στον νότιο κήπο του Λευκού Οίκου, ο Kennedy απευθύνθηκε στη διεθνή συγκέντρωση νέων και επεσήμανε ότι οι άνθρωποι θα μπορούσαν να είναι φίλοι ακόμα κι αν οι χώρες τους δεν ήταν -ότι στην πραγματικότητα δεν υπήρχαν «εθνικά σύνορα».
Δεκαετίες αργότερα, ως Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ από το 2007 έως το 2016, ο Ban έκανε πράξη αυτό το πιστεύω, προσπαθώντας να καταρρίψει τα εμπόδια, να καλλιεργήσει τη φιλία μεταξύ των εθνών και να προωθήσει ενεργά την ειρήνη και την επίλυση συγκρούσεων.
Έξι χρόνια μετά, εξακολουθεί να κάνει το ίδιο -σε προσωπικό επίπεδο πλέον, αλλά και ως αντιπρόεδρος μιας ομάδας παγκόσμιων ηγετών γνωστών ως Elders, που ιδρύθηκε πριν από 15 χρόνια από τον Νοτιοαφρικανό πρόεδρο Nelson Mandela και νυν προεδρεύουσα την πρώην πρόεδρο της Ιρλανδίας Mary Robinson.
Από τότε που αποχωρήσατε από τον ΟΗΕ το 2016, ο κόσμος έχει βιώσει μεγάλους κλυδωνισμούς. Κύματα λαϊκισμού έχουν σαρώσει την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, η πανδημία έχει σκοτώσει πολλά εκατομμύρια ανθρώπους και τώρα βρισκόμαστε στη μέση ενός πολέμου στην Ουκρανία. Είναι ο κόσμος σε χειρότερη κατάσταση;
Υπήρχαν πολλές συγκρούσεις ακόμα και στην εποχή μου. Αλλά φοβάμαι ότι ζούμε σ’ έναν κόσμο όπου η δημοκρατία βρίσκεται σε κρίση. Ανησυχώ πολύ γι’ αυτό και ιδιαίτερα για την άνομη ρωσική επίθεση κατά της Ουκρανίας. Η Ρωσία είναι ένα από τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας. Κανονικά, το Συμβούλιο Ασφαλείας είναι ο βασικός οργανισμός για τη διατήρηση της ειρήνης και της ασφάλειας.
Αλλά αυτή τη φορά, το Συμβούλιο Ασφαλείας έχει παραλύσει. Αυτό είναι πραγματικά πηγή μεγάλης ανησυχίας για μένα.
Πώς βλέπετε τις δυτικές δημοκρατίες και ιδιαίτερα τις ΗΠΑ;
Παρότι δεν τον συνάντησα ποτέ προσωπικά, ένιωσα πολύ τυχερός που δεν χρειάστηκε να εμπλακώ με τον πρόεδρο Donald Trump όταν ήμουν Γενικός Γραμματέας. Αποσύρθηκα από τα Ηνωμένα Έθνη 20 ημέρες πριν από την ορκωμοσία του.
Γιατί νιώθετε τυχερός που δεν συνεργαστήκατε με τον Trump;
Επειδή η πολυμέρεια άρχισε να αποδυναμώνεται και ο πρόεδρος Trump αποχώρησε από τη Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή.
Ήμουν αποφασισμένος να υιοθετηθεί η συμφωνία για την κλιματική αλλαγή στην εποχή μου. Έτσι, το πρώτο πράγμα που έκανα ήταν να πείσω τον πρόεδρο George W. Bush. Είμαι ευγνώμων που κατάλαβε τη λογική, τις προθέσεις και το πάθος μου και που βοήθησε στην υλοποίηση του σχεδίου. Χρειάστηκαν σχεδόν 10 χρόνια για να τεθεί σε ισχύ η συμφωνία, στις 3 Νοεμβρίου 2016 -περίπου 50 ημέρες πριν ολοκληρωθεί η θητεία μου.
Όταν ο πρόεδρος Trump αποφάσισε αργότερα να αποσυρθεί από τη Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή, ανέπνευσα βαθιά από ανακούφιση. Γιατί; Διότι αν ο πρόεδρος Trump ήταν πρόεδρος ένα χρόνο νωρίτερα, δεν θα υπήρχε πιθανότητα να επιτευχθεί η Συμφωνία του Παρισιού. Μόλις εγκρίθηκε, η αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών σήμαινε απλώς ότι οι ΗΠΑ δεν θα έδιναν χρήματα.
Από τότε επικρίνω τον πρόεδρο Trump. Η οπτική του για την κλιματική αλλαγή ήταν επιστημονικά λάθος. Το πολιτικό του όραμα ήταν πολύ κοντόφθαλμο και οικονομικά ανεύθυνο. Προειδοποίησα ότι μια μέρα θα τον θυμούνται ως κάποιον στη λάθος πλευρά της ιστορίας. Και ήμουν ιδιαίτερα ευγνώμων στον πρόεδρο Joe Biden, του οποίου πρώτη προεδρική πράξη ήταν η επανένταξη στη Συμφωνία του Παρισιού.
Έχετε καταδικάσει την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία χαρακτηρίζοντάς την «ηθική προσβολή». Ποια είναι η διέξοδος από αυτόν τον πόλεμο;
Επισκέφθηκα την Ουκρανία στις 16 Αυγούστου με τον πρώην πρόεδρο της Κολομβίας Χουάν Μανουέλ Σάντος, ο οποίος είναι βραβευμένος με Νόμπελ Ειρήνης. Ένιωσα φρίκη όταν είδα τη φριχτή σφαγή στην Bucha και στην Irpin. Απαιτήσαμε να καταδικαστούν οι δράστες και να οδηγηθούν στη δικαιοσύνη -αν όχι σήμερα, αύριο και, αν όχι αύριο, σίγουρα στο εγγύς μέλλον.
Όταν η δεύτερη μεγαλύτερη πυρηνική δύναμη στον κόσμο, η Ρωσία, διαπράττει αυτού του είδους τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, ενώ ο ΟΗΕ και οι διακρατικές σχέσεις αποδυναμώνονται, αν δεν έχουν ήδη διαλυθεί ολοσχερώς, αυτό είναι ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα.
Δυστυχώς, βλέπουμε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων πολύ σημαντικών της Ασίας, να σιωπούν γι’ αυτές τις φρικαλεότητες. Πρόκειται σαφώς για παραβίαση των αρχών του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Όπως είπε ο αρχιεπίσκοπος Desmond Tutu, σε περιπτώσεις αδικίας, η σιωπή σημαίνει συμμετοχή και σύμπλευση με τον καταπιεστή. Πρέπει πραγματικά να δείξουμε αλληλεγγύη ενάντια σε αυτή την ανελέητη σφαγή ανθρώπων από τη Ρωσία.
Το τέλος του Ψυχρού πολέμου σήμανε το τέλος της κούρσας πυρηνικών εξοπλισμών μεταξύ των υπερδυνάμεων. Αλλά προειδοποιείτε ότι η πυρηνική απειλή έχει επιστρέψει τώρα. Πόσο σοβαρό είναι το πρόβλημα αυτό;
Τα όπλα μαζικής καταστροφής είναι μια από τις μεγαλύτερες και πιο άμεσες υπαρξιακές απειλές που αντιμετωπίζει ο κόσμος αυτή τη στιγμή. Η επιθετικότητα της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και η απειλή της για πυρηνικά αντίποινα εναντίον οποιασδήποτε επέμβασης για να αποτραπεί ο βομβαρδισμός των ουκρανικών σταθμών ηλεκτροπαραγωγής έχει φέρει στο προσκήνιο το φάντασμα ενός πυρηνικού χειμώνα.
Η τρομοκρατία με όπλα μαζικής καταστροφής θα μπορούσε να προκαλέσει έναν ξαφνικό ολοκληρωτικό πόλεμο, από λάθος εκτίμηση ή και από ατύχημα. Ως μεμονωμένο γεγονός ή ως καταλύτης ενός πολέμου μεταξύ μεγάλων δυνάμεων, η τρομοκρατία με όπλα μαζικής καταστροφής μπορεί να προκαλέσει τεράστιο οικονομικό, κοινωνικό, περιβαλλοντικό και ανθρώπινο κόστος. Τα δύο πιο ισχυρά κράτη του κόσμου, οι ΗΠΑ και η Κίνα, πρέπει να αντιμετωπίσουν αυτή την πραγματικότητα και να επιλύσουν αυτό το ζήτημα πριν είναι πολύ αργά.
Μία από τις άλλες μεγάλες προτεραιότητές σας ως πολιτικού ηγέτη ήταν η ισότητα των φύλων. Πώς ασχοληθήκατε με αυτό το θέμα;
Μεγάλωσα σε μια πολύ συντηρητική χώρα, την Κορέα. Γεννήθηκα πριν από το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, το 1944. Μεγαλώνοντας, είδα πώς αντιμετωπίζονταν η μητέρα μου και οι αδελφές μου και όλες οι συγγενείς μου: η Κορέα ήταν μια κοινωνία αποκλειστικά για τους άνδρες. Οι γυναίκες δεν είχαν ρόλο, όσο μορφωμένες κι αν ήταν.
Μόλις έγινα Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ, αποφάσισα να αλλάξω αυτή την αδικία. Έλεγξα τα αρχεία και τρόμαξα όταν ανακάλυψα ότι από την ίδρυση των Ηνωμένων Εθνών, το 1945, μέχρι το 1992 -δηλαδή σε διάστημα 47 ετών- μόνο τρεις γυναίκες είχαν υψηλόβαθμη διοικητική θέση.
Σε μια επίσκεψη στο Ηνωμένο Βασίλειο, γνώρισα την πρώτη γυναίκα αναπληρώτρια γενική γραμματέα του ΟΗΕ, τη Margaret Joan Anstee. Ήρθε να με δει και μου παρέδωσε ένα βιβλίο με τίτλο «Μη μάθεις ποτέ να πληκτρολογείς: Μια γυναίκα στα Ηνωμένα Έθνη».
Αυτό μού έδωσε μια ιδέα να κάνω κάτι. Το 2010, ίδρυσα το UN Women, το οποίο ήταν όργανο για τα δικαιώματα των γυναικών. Τότε άρχισα να διορίζω γυναίκες σε ανώτερες θέσεις. Κάθε φορά, το διοικητικό συμβούλιο έβαζε τρία ονόματα ανδρών υποψηφίων. Ρώτησα την πρώτη φορά: «Δεν υπήρχαν γυναίκες υποψήφιες;». Απαντούσαν: «Ναι, υπήρχαν αρκετές γυναίκες, αλλά δεν πληρούσαν τα κριτήρια». Είπα, λοιπόν: «Αφήστε με να δω τη γυναίκα που απέτυχε στο τεστ».
Της πήρα συνέντευξη και την επέλεξα. Μου έλεγαν κάθε φορά ότι δεν τηρούσα κανόνες και κανονισμούς και απαντούσα: «Αυτό είναι το προνόμιό μου. Δεν έχετε ποτέ κάνει σύσταση για καμία γυναίκα. Ανεξάρτητα από το αν κάποια ανταποκρίνεται στα κριτήρια ή όχι, θα περιλαμβάνετε τουλάχιστον μία γυναίκα στις τρεις υποψηφιότητες». Το αποτέλεσμα ήταν, κατά τη διάρκεια της θητείας μου, 150 θέσεις να καλυφθούν από γυναίκες.
*Συνέντευξη του Ban Ki-moon στη Farah Nayeri, συγγραφέα του «Takedown: Art and Power in the Digital Age».
© 2022 The New York Times Company and Farah Nayeri